Enschedese sociaal advocaat ziet weinig van de menselijke maat in de uitvoering van sociale wetten

Melief behartigt de belangen van Enschedeërs die naar hun mening niet krijgen waar zij recht op hebben. Hun aanvraag om bijstand of Wmo is afgewezen, gekort, gestopt en/of teruggevorderd. Zij gingen in bezwaar tegen die beslissing, of hun zaak dient bij de rechtbank. Vorige week nog had Melief twee zittingen waarin gemeentelijke juristen deden wat zij volgens hem al jaren doen: ‘Nee’ zeggen waar de wet ook ruimte geeft voor een ‘ja’ dat ook recht zou doen aan de situatie.

De oude koers star gevolgd

Het gaat niet om uitzonderingen, volgens Melief. De ‘oude’ koers wordt door een hele trits Enschedese ambtenaren en juristen nog altijd star gevolgd. “Niet kijken hoe je burgers het best kunt helpen en wat zij nodig hebben, maar kijken of je iets kunt vinden waardoor je ‘nee’ kunt zeggen bij een aanvraag, bijvoorbeeld. En dat ‘nee’ wordt dan strak verdedigd bij de rechter.”

Hij doet het niet, maar Melief kan ze bij naam noemen: de ‘scherpslijpers’ met wie bij verschillende uitleg van regels geen enkel redelijk overleg mogelijk is. “Die leggen de regels strikt in het nadeel van de inwoner uit. En dat gebeurt nog steeds.” De zaken die vorige week dienden dateren van begin van dit jaar.

‘IJzeren-Heinig’

In één van die zaken gaat het om een man die door criminelen uit zijn huis is gezet. “Daar is politie bij te pas gekomen en al. Hij kreeg het advies om ergens anders te gaan wonen en is daar ook door de gemeente en de woningcorporatie bij geholpen.” De getroffen Enschedeeër bezat alleen niets meer en moest opnieuw inrichten. “‘Maar daar kunt u bijzondere bijstand voor aanvragen’, werd hem gemeld”, vertelt Melief. “Dat klopt ook. Maar die aanvraag is, met toepassing van een specifiek wetsartikel waar je ook de andere kant mee uit kunt, geweigerd. Dat hadden ze hem er niet bij verteld.”

De bewuste meneer woont inmiddels een jaar in een nauwelijks ingericht huis. “Zonder vloerbedekking of gordijnen. Met een paar meubels, die hij van straat heeft gehaald.” Tijdens de zitting vorige week werd, in de woorden van Melief ‘heel IJzeren-Heinig’, gesteld: ‘Ja, we hebben wel gezegd dat je daar bijzondere bijstand voor kunt aanvragen, maar dat wil niet zeggen dat je het ook krijgt.’ De uitspraak in die zaak laat nog op zich wachten.

‘Beleid Centrale Raad van Beroep net zo funest als Raad van State’

De hoogste rechter op het gebied van sociale wetten voert volgens Melief net zulk funest beleid als de Raad van State jaren deed bij de Toeslagenaffaire. Die Raad van State ging daar onlangs nog diep voor door het stof. “Gemeentejuristen weten dat”, zegt Melief. “En een aantal stuurt daar op aan. Die gaan in hoger beroep en weten dat ze dan vaak alsnog gelijk krijgen.” Anders gezegd: de vraag wat de inwoner nodig heeft, is voor hen niet relevant.

Melief heeft geprobeerd om op basis van zijn eigen advocatenpraktijk een beeld te krijgen van het effect van die politieke wens van een menselijker sociaal beleid. “Ik doe natuurlijk alleen maar zaken waarbij het mis is gegaan. Als een aanvraag wordt toegekend, komt die niet bij mij. Het zou best kunnen dat er eerder wordt toegekend dan in het verleden en dat er wat minder zaken zijn. Maar bij de zaken die ik behandel, zie ik er maar heel weinig van. Die draaien nog altijd om zoveel mogelijk afwijzen en niet om het ondersteunen van kwetsbare inwoners.”

Gaten in het vangnet: bewijslast omdraaien, geen onderzoek

Zeker bij de bijstand gaat dat om het ‘kale bestaan’, zoals Melief het beschrijft. “Dan hebben mensen dus tijdenlang helemaal niets. Of ze moeten rondkomen van veel en veel te weinig.” Er loopt nu een zaak van een meneer die al 15 maanden zonder inkomen zit. “Die zaak is in bezwaar verloren, maar de gemeente is in beroep gedaan. Ik heb nog niet gemerkt dat ze er iets van terug willen nemen. De gemeente is niet gaan kijken, er is geen nader onderzoek gedaan, het is nog steeds dezelfde lijn: we leggen het zo negatief mogelijk uit, we vertrouwen de burger niet.”

De bewijslast wordt nog steeds bij de burger gelegd, zo stelt Melief vast. “En dan vragen ze naar bewijzen waarvan je weet dat ze er niet zijn of waar je niet aan kan komen. Vergelijkbaar met: bewijs maar eens dat je nooit door rood hebt gereden.”

Maar ook bij de Wmo vertoont het vangnet gaten. “Mensen krijgen veel minder hulp dan ze nodig hebben en wonen in een vervuild huis. En dat wordt bij de rechter nog steeds zonder pardon verdedigd. Wat burgers vertellen of wat ze aandragen, wordt van tafel geveegd. Zonder te gaan kijken bij die mensen thuis, hoe ze er eigenlijk bijzitten.”

‘Op de oude stand’

Melief haalt verklaringen aan van gemeentelijke juristen bij de commissie Menselijke Maat over zaken waarbij de burger in het gelijk werd gesteld. “Dan zegt die ambtenaar of die jurist: ‘Ja, die rechtbank, die zit ernaast. Dat had moeten worden afgewezen.” Hij oppert de mogelijkheid dat een aantal juristen nog op de ‘oude stand staan’. “Zo van: 'We proberen bij aanvragen ‘nee’ te zeggen en als ze een keer een fout hebben gemaakt, dan wordt de bewijslast omgedraaid en moet jij bewijzen dat je alles altijd goed hebt gedaan.'”

Ruimte om te kiezen

Wetten, ook sociale wetten, kennen veel bepalingen die ruimte laten voor interpretatie. Daarmee hebben gemeenten in de uitvoering een zekere mate van vrijheid. Het is maar net hoe je begrippen in wettelijke regels - dringend of niet dringend, redelijk of niet redelijk - uitlegt.

Melief: “Je ziet dan ook dat de ene gemeente veel strenger is dan de andere. Dat zijn politieke keuzes. Je kunt je geld ook besteden aan voetbal of aan groen of aan straatstenen.”

Overheids- of burgerbelang

In het verleden heeft Enschede een aantal keren willens en wetens dwingende wettelijke voorschriften aan haar laars gelapt - tot de rechter of de Nationale ombudsman een rode kaart trok - maar Melief legt hier de vinger op een andere zere plek: de uitleg van de regels in de wet die minder strak zijn omschreven.

“Vraag daarbij is of die uitleg tegemoetkomt aan wat een burger nodig heeft, of dat je in het voordeel van de gemeente redeneert. Financieel voordeel, bedoel ik dan.” Melief ziet dat laatste nog altijd veel gebeuren. Ondanks de politieke en bestuurlijke wil om het anders te gaan doen.

Arjan Kampman, als wethouder verantwoordelijk voor het sociaal domein en de uitvoering van de bijstandswet, wil vooralsnog niet te diep op de signalen van Melief ingaan. Het college komt vandaag met een reactie op het rapport van de commissie Vonk over de menselijke maat bij de uitvoering van sociale wetten. Kampman merkt ‘enorme veranderingen’ en wil eerst het gesprek met de gemeenteraad voeren.