Blijft huishoudelijke ondersteuning een hoofdpijndossier voor de Enschedese politiek?

Een in februari gepubliceerd rapport van de Enschedese rekenkamercommissie bevestigt het beeld dat die werkwijze rond huishoudelijke hulp veel vragen en onduidelijkheid openlaat. De meest heikele conclusies uit het rapport zijn dat rechtszekerheid en rechtsgelijkheid in het geding zijn. Verhalen uit de praktijk bevestigen dat.

Praktijkverhalen

Hulporganisaties zoals het Diaconaal Platform komen die praktijkverhalen tegen. Een mevrouw moest toch die plantjes maar uit de vensterbank halen; het afstoffen kostte anders wel erg veel tijd. Zij wilde dat niet maar deed het toch, uit vrees voor gedoe met de huishoudelijk hulp, die verder heel vriendelijk is en met wie zij goed overweg kan. Dat wil ze graag zou houden. Daarbij is ze allang blij dat ze hulp krijgt.

Een echtpaar moppert over stof in de hoeken van de kamer en spinrag achter de gordijnen. In de tijd dat zij hun eigen huishouden nog konden doen, kwam dat niet voor. Ook omdat mevrouw lijdt aan COPD en veel last heeft van stof. De hoekjes worden wel meegenomen, maar veel minder vaak en grondig dan voorheen. Meneer en mevrouw zijn de regie over wat zij schoon en leefbaar vinden kwijt. Dat zint hen niet, maar zij laten het erbij. Die thuishulp doet haar best, daar ligt het niet aan, en ze willen geen conflict.

Dat zijn de kleine verhalen waarin voelbaar wordt waar het knelt in de huidige uitvoering van de Wmo. Er zijn ook ingrijpender voorbeelden, daarover meer in vervolgartikelen.

Fout in de urenberekening

Eén van die verhalen waarin het gaat om meer dan vooral ongemak, levert een sprekend voorbeeld op van hoe ondoorzichtig de huidige praktijk kan zijn. Het gaat daarbij om een beslissing Ondersteuning Huishouden, zoals huishoudelijke hulp formeel heet, die niet klopt. Bij doorrekening blijkt er ruim vijftig uur per jaar minder toegekend dan de vastgestelde takenlijst voor de thuishulp.

Zo’n beslissing - of: beschikking - bestaat uit twee delen. Als het goed is. Het ene deel is een lijst met huishoudelijke taken, waarbij ook is aangegeven hoe vaak die gedaan moeten worden. Doel daarvan: een schoon en leefbaar huis. Voor elk van die taken staat een bepaalde normtijd. De woonkamer stofzuigen mag bijvoorbeeld gemiddeld acht-en-een-halve minuut duren, bijna net zoveel als het verschonen van het bed. De gemeente keert thuishulporganisaties een vergoeding uit op basis van die standaardtijden.

Het tweede deel bevat het aantal uren dat dan nodig is om die taken naar behoren uit te voeren. Op jaarbasis. Een herleidbare koppeling tussen beide delen - taken en uren - ontbreekt. De normtijden voor de vastgestelde taken staan er niet in. Anders gezegd: de rechthebbende inwoner kan niet checken of dat urentotaal overeenkomt met de takenlijst.

Daarbij is dat aantal uren een indicatie. Zorgverleners kunnen - liever gezegd: moeten - die uren flexibel inzetten. Een beetje meer waar dat nodig is, wat minder waar dat kan. Op die manier kunnen zij de tijd die zij hebben zo goed mogelijk inzetten op de plekken waar de hulp het meest nodig is. Maar voor rechthebbenden is het nog lastiger te controleren of er geleverd wordt waar zij recht op hebben.

In dit onderzochte geval bleek de toegekende tijd niet overeen te komen met de optelsom van de normtijden bij de huishoudelijke taken. Dat is des te opmerkelijker omdat deze beslissing werd afgegeven na een heel traject van bezwaar, bemiddeling van een hulporganisatie en herkeuring door een arts. Die laatste stelde vast dat deze inwoner er veel ernstiger aan toe was en meer ondersteuning nodig had dan de consulent van de gemeente had beoordeeld.

Dus: na een zorgvuldig (en pijnlijk) traject, waarbij meerdere ogen meekeken, werd een nieuwe beschikking afgegeven die niet klopt.

Stukken van iemand anders in een medisch dossier

Nog zo’n ongelukkige fout: in een ander recent geval bleken er stukken in een opgevraagd dossier te zitten die daar helemaal niet thuishoorden. Een inwoner vroeg zijn dossier op omdat hij het niet eens is met het aantal uren geleverde zorg en de afwikkeling van zijn aanvraag om ondersteuning huishouden. Na flink aandringen werd dat dossier geleverd.

Tussen de toegezonden stukken trof hij een envelop met documenten van heel iemand anders. Die bevatten persoonlijke medische informatie, die bovendien een heftig en zeer persoonlijk verhaal vertelde. Hij voelde zich bezwaard, wilde die informatie niet langer dan strikt noodzakelijk in huis hebben en verwittigde de gemeente meteen. Toch duurde het verscheidene weken voordat die documenten bij hem werden opgehaald. Ondanks verschillende herinneringen, inclusief een mail naar de wethouder, die hij stuurde.

De betreffende documenten zijn ons niet ter beschikking gesteld, we hebben wel kunnen vaststellen dat het om gevoelige informatie ging over een heel andere Wmo-gerechtigde.

De grip kwijt

Of hier sprake is van een structureler probleem of een paar erg ongelukkige fouten, valt op dit moment niet te zeggen. Deze voorvallen laten wel zien hoe ingewikkeld die beoordeling, de uitvoering en de controle daarop zijn. Niet alleen inwoners weten niet waar zij aan toe zijn, ook thuiszorgorganisaties en de gemeente zelf zijn de grip soms kwijt.

Druk ambtelijk overleg

In tegenstelling tot vier jaar geleden speelde de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) of Ondersteuning Huishouden bij de gemeenteraadsverkiezingen nauwelijks. In elk geval niet bij de Enschedeërs die onze enquête invulden. De bewonersadviesraad (BAS), die de gemeente adviseert over de uitvoering van onder meer die ondersteuning huishouden, zegt achter het gemeentelijke beleid te staan. Het adviesorgaan wijst wel op het belang van de menselijke maat in de beoordeling van het recht en op het belang van de vertrouwensband tussen inwoners en ambtenaren.

Doorgeschoven naar volgend college

Niels van den Berg, de inmiddels demissionaire wethouder die verantwoordelijk is voor de uitvoering van die huishoudelijke hulp, wilde voorafgaand aan de verkiezingen niet reageren op dat rekenkamerrapport. Dat wordt aan het nieuwe college gelaten. Volgens ingewijden vindt achter de schermen inmiddels wel driftig ambtelijk overleg plaats over de implicaties ervan.

De gemeente meldt dat de bevindingen uit zowel het onderzoek naar de Menselijke Maat als dat van Berenschot naar Ondersteuning Huishuiden worden meegenomen in nieuwe contractbesprekingen met thuiszorgorganisaties. Die besprekingen starten in januari 2024.

Al met al is en blijft ‘Ondersteuning Huishouden’ een politiek beladen onderwerp. Mede omdat de uitgangspunten voor het huidige beleid - zoals het hoort - zijn vastgesteld door de gemeenteraad. Dat wil zeggen: door een meerderheid. Maar de meningen over de manier waarop Enschede ‘schoon en leefbaar’ centraal stelt voor huishoudelijke hulp zijn verdeeld.

Bij de presentatie van het rapport in die gemeenteraad klonken dan ook al de nodige kritische vragen, met name over dat ‘schoon en leefbaar’ en hoe de Enschedese uitvoeringspraktijk zich verhoudt tot een uitspraak van de hoogste bestuursrechter, die in een Enschedese zaak stelde dat beslissingen over hulp in de huishouding meer rechtszekerheid moeten bieden.

Dat speelt natuurlijk vooral als een inwoner het oneens is met de geboden hulp. Kleine en grotere verhalen uit de stad laten zien waar dat dan kan schuren. Niet alleen het gevoerde beleid roept vragen op, ook de uitvoeringspraktijk loopt niet zoals bedoeld. Daarmee is de kritiek van jaren nog lang niet verstomd.