Rapport veelaanvragers ingetrokken omdat onderzoeker zou hebben gesjoemeld, maar of dat ook zo is?
Het rapport over een onderzoek naar de manier waarop Enschede omgaat met zogenaamde ‘veelaanvragers’ is ingetrokken omdat de onderzoeker de kluit belazerd zou hebben. Dat blijkt uit verklaringen van de klachtencommissaris tijdens een geheime bijeenkomst met gemeenteraadsleden. Maar die verklaringen kloppen niet.
De rapportage waar het om draait, verschijnt in juli vorig jaar. Het behoeft nog een paar kleine aanpassingen, maar de politieke druk is groot. Er is anderhalf jaar op gewacht en herhaaldelijk om gevraagd. In plaats van met een definitief rapport, komt de klachtencommissaris in oktober met de melding dat het rapport helemaal wordt ingetrokken. Dat gebeurt op de dag voor publicatie van een kritisch onderzoeksrapport over de menselijke maat in de uitvoering van de bijstand. Er rijzen vragen.
Geheime bijeenkomst
In december 2021 belegt de burgemeester een bijeenkomst met de klachtencommissaris en fractievoorzitters. Daarin zet de klachtencommissaris uiteen waarom dat onderzoeksrapport werd ingetrokken. Die bijeenkomst is geheim. Dat wil zeggen: er rust geheimhouding op de verklaringen voor het intrekken van dat rapport. Het rapport zelf is niet geheim.
Centraal in die verklaringen van de klachtencommissaris staan de onderzoeker en de methode van onderzoek. De onderzoeker zelf is niet aanwezig bij de bijeenkomst; die zit inmiddels ziek thuis. Een aantal raadsleden heeft wel expliciet om diens aanwezigheid gevraagd.
Wat zijn veelaanvragers?
Veelaanvragers zijn mensen die meerdere keren achter elkaar bijstand aanvragen omdat hun aanvraag herhaaldelijk wordt afgewezen. Vaak omdat zij geruime tijd geen inkomen hebben gehad en niet kunnen aantonen waarvan zij al die tijd hebben geleefd. In dat geval wordt de bijstandsaanvraag afgewezen omdat er sprake zou kunnen zijn van onbekende inkomsten. Bij een nieuwe aanvraag, lopen zij tegen hetzelfde probleem aan. Zo ontstaat er een kortere of langere keten van herhaalde aanvragen en afwijzingen.
Volgens de klachtencommissaris deugde de onderzoeksmethode niet en is het rapport daarom in zijn geheel ingetrokken. De onderzoeker zou een aantal grove ‘fouten’ hebben gemaakt en die ook hebben toegegeven. Maar die verklaring rammelt.
Onterechte aantijgingen, vervolgonderzoek komt er niet
De onderzoeker is in die geheime bijeenkomst ten onrechte beticht van verzinsels - dat is gebleken uit naspeuringen die wij deden. En verschillende bronnen melden dat de onderzoeker de aantijgingen expliciet heeft ontkend, in plaats van toegegeven.
Uit het verslag van die geheime bijeenkomst blijkt verder dat de klachtencommissaris een nieuw onderzoek naar veelaanvragers niet nodig vindt. Dat was in een eerder stadium wel aangekondigd. Volgens informatie van de afdeling die bijstandsaanvragen behandelt (en die dus onderwerp van onderzoek was), is de werkwijze aangepast en doet het probleem zich inmiddels nauwelijks meer voor.
Onderzoek naar veelaanvragers: Enschede strenger dan andere gemeenten
De klachtencommissaris besluit eind 2019 tot onderzoek naar veelaanvragers omdat er dat jaar, evenals het jaar ervoor, relatief veel klachten binnenkwamen van inwoners die meerdere malen een aanvraag deden. Dat onderzoek start begin 2020. In juli 2021 worden de resultaten gedeeld met een inmiddels ongeduldig geworden gemeenteraad.
In de rapportage - een tussenrapport, waarin nog wat details en kleinigheden ontbreken - worden drie andere gemeenten opgevoerd die soepeler met aanvragen om bijstand en bijzondere bijstand omgaan dan Enschede. Het zijn die bevindingen die de klachtencommissaris in de geheime bijeenkomst met raadsleden in twijfel trekt.
Vrij vertaald: ‘Onderzoeksrapport bevat verzinsels’
De informatie over Almelo, Amersfoort en Rotterdam is ontleend aan interviews met een medewerker van de uitvoeringsafdeling van elk van die drie gemeenten. Maar die medewerkers zouden onvindbaar zijn en één van hen zou op een heel andere afdeling werken, zo verklaart de klachtencommissaris tijdens de geheime bijeenkomst. De onderzoeker zou die ‘fouten’ hebben erkend.
Daarmee is in die geheime bijeenkomst een onthutsend beeld geschetst van de betreffende onderzoeker. Plat gezegd: die heeft verzinsels opgenomen in dat onderzoeksrapport.
Onterechte aantijgingen
Uit onze naspeuringen blijkt nu dat de onderzoeker wel degelijk heeft gesproken met in elk geval twee van die uitvoerende ambtenaren. Wij waren al bezig met een onderzoek naar de kwestie en hebben, nadat we het verslag van de geheime bijeenkomst in handen kregen, aanvullend vragen gesteld aan de betreffende gemeenten. Die gingen over zowel de contacten met het Enschedese klachtencommissariaat als de werkwijze rond bijstandsaanvragen van die gemeenten.
In december 2020 en januari 2021 is er meerdere keren contact geweest tussen een medewerker van de afdeling handhaving in Almelo en de onderzoeker. Dat blijkt uit een mailwisseling die wij in bezit hebben. Ook in Amersfoort is de medewerker getraceerd met wie de onderzoeker in de onderzoeksperiode periode heeft gesproken. Rotterdam heeft onze vragen nog in behandeling.
Onderzoeker ‘betrouwbaar’ en ‘consciëntieus’
Wij hebben in het afgelopen jaar een heel aantal bronnen gesproken over dat onderzoek veelaanvragers, waarbij ook de onderzoeker ter sprake kwam. Die schetsten, onafhankelijk van elkaar, een heel ander beeld van de onderzoeker dan uit de verklaring van de klachtencommissaris naar voren komt. De onderzoeker zou ‘zeer betrouwbaar’ zijn, ‘loyaal’, ‘uiterst consciëntieus’ en ‘een harde werker’.
Het Enschedese klachtencommissariaat
Enschede stelde in 2015 een klachtenbureau in. Gemeenten moesten nieuwe taken uitvoeren - onder andere de uitvoering van de bijstandswet - waarvoor zij niet waren ingericht. De gedachte was om klachten die daarover kwamen een vlot leerproces op gang moesten brengen.
Dat klachtencommissariaat heeft een onafhankelijke positie, vastgelegd in een statuut. Het handelt klachten af en rapporteert daarover aan de burgemeester, de ambtelijke organisatie en de gemeenteraad. Als er veel vergelijkbare klachten binnenkomen, kan het bureau ook besluiten tot een onderzoek. De bevindingen uit onderzoeken en rapportages hebben een adviserend karakter. Ambtenarij, bestuur en raad kunnen daarmee de gemeentelijke dienstverlening aan inwoners verbeteren.
Ook op de aantijgingen in de geheime bijeenkomst reageren zij desgevraagd - los van elkaar - eensluidend. ‘Klinkklare onzin.’ ‘Daar geloof ik helemaal niks van.’ ‘Dit kan niet waar zijn; deze medewerker is al 27 jaar in dienst en zou wel gek zijn om zoiets uit de duim te zuigen’. Twee bronnen meldden dat de onderzoeker de aantijgingen in een gesprek met de klachtencommissaris expliciet zou hebben ontkend.
Verder onderzoek afgeblazen
Volgens het verslag van de geheime bijeenkomst zijn er geen aantekeningen gemaakt van de telefoongesprekken met die medewerkers van andere gemeenten. Dat is wel gebruikelijk bij een dergelijk onderzoek. Waarom dat niet is gebeurd, is vooralsnog onduidelijk. Ook is niet duidelijk waarom het ontbreken van die aantekeningen geen belemmering was om het onderzoeksrapport in juli te verspreiden.
Verder blijkt dat de afdeling die in het onderzoek tegen het licht is gehouden invloed heeft uitgeoefend op zowel de inhoud van het onderzoeksrapport als het intrekken ervan. En de klachtencommissaris heeft onder meer op basis van die vakafdeling - Werk & Inkomen - afgezien van verder onderzoek.
Vragen
Alles bij elkaar roepen de verklaringen van de klachtencommissaris, die in elk geval voor een goed deel niet kloppen, een hoop vragen op. Onder meer over de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van het klachtenbureau. Maar ook over ambtelijke reacties als er kritische noten over de uitvoering worden gekraakt.
Die vragen rijzen niet voor het eerst. In vervolgartikelen en -publicaties zullen we aandacht besteden aan andere bevindingen uit dit en ander onderzoek.
Het verslag van de geheime bijeenkomst is in zijn geheel in ons bezit. We hebben vooralsnog alleen de delen gepubliceerd die voor dit artikel relevant zijn.
De klachtencommissaris liet weten niet te kunnen reageren op vragen over het verslag van de bijeenkomst waarvoor geheimhouding geldt.
Pogingen om met de betreffende onderzoeker in contact te komen voor een inhoudelijke reactie op de kwestie zijn afgehouden.
Gerelateerd
