SP-Kamerlid Renske Leijten in Twente over de Toeslagenaffaire: ‘We hebben een levensgroot probleem’

Hoe verschillend van aard ook, zowel die Vuurwerkramp als dat schandaal met kinderopvangtoeslag hadden en hebben diepe sporen getrokken in de levens van mensen. Bijna 23 jaar na dato staat er nog altijd geen punt achter het drama in Enschede. Ondanks beloften om de onderste steen boven te krijgen. En ook die Toeslagenaffaire is nog lang niet afgerond.

Bij beide speelt overheidshandelen een cruciale rol, zowel in de aanloop naar het drama als in de afwikkeling ervan. De vraag hoe overheden - op ambtelijk en bestuurlijk niveau - gehandeld hebben en of er geleerd is van fouten, is dan ook heel relevant.

Onderzoek naar de Vuurwerkramp

Een team van Universiteit Twente en de Nijmeegse Radboud Universiteit startte begin dit jaar met een onderzoek naar de Enschedese Vuurwerkramp. Dat onderzoek vindt plaats in opdracht van de Tweede Kamer, die daartoe in juni 2021 een motie aannam. Aanleiding voor dat onderzoek was een 1.700 pagina’s tellende review van Paul van Buitenen die verscheen op 13 mei 2000, twintig jaar na de explosie die Roombeek van de kaart veegde.

‘Doofpot’

Van Buitenen - ooit klokkenluider van misstanden binnen het Europese Parlement - besteedt in die review veel aandacht aan die vraag wat er in bestuursland en ambtenarij (en binnen aan de overheid gelieerde instanties) gebeurd is of is nagelaten waardoor de ramp kon ontstaan. Maar ook aan wat zij nadien deden om oorzaken te vinden of juist te verhullen. In 1Twente Vandaag wond hij er destijds geen doekjes om: “Je kunt rustig van een doofpot spreken.”

Na publicatie van die review en debat in Den Haag, nam de Tweede Kamer met overgrote meerderheid - alleen de VVD stemde tegen - een motie aan van Leijten. Er moest onderzoek komen. En in dat onderzoek moest de review van Van Buitenen nadrukkelijk worden meegenomen. Centraal staat de vraag naar dat handelen van overheden en overheidsinstanties.

Het ‘Toeslagenschandaal’

De Toeslagenaffaire (of het Toeslagenschandaal, zoals Leijten en ook Omtzigt het noemen) ligt nog vers in het geheugen. Sterker: tienduizenden gedupeerden worden nog iedere dag geconfronteerd met de gevolgen ervan. Zij zitten er middenin. De afwikkeling van schade gaat tergend langzaam.

Eind vorig jaar maakte 1Twente een tweedelige podcast waaruit dat blijkt. Maar die Enschedese verhalen staan niet op zichzelf. Twee jaar geleden zegde het eerder om de affaire afgetreden kabinet Rutte een 'ruimhartige vergoeding' toe aan gedupeerden. Woensdagavond kopte de NOS met een quote van VNG-bestuurder Heijkoop: ‘Compensatie voor Toeslagenouders kan zomaar tot 2030 duren’. Vraag is hoe dat in hemelsnaam kan.

Daar komt bij dat de door de Belastingdienst gehanteerde systematiek om fraude op te sporen ook bij andere regelingen werd gebruikt. Dank aan huur- en zorgtoeslagen. “We weten nog steeds niet wat er nog meer is gebeurd,” stelt Leijten. “Het lijkt wel alsof de Belastingdienst denkt: ‘Nou, hoe minder informatie we daarover hoeven te geven, hoe beter’.”

Rode vlaggen en de duik-reflex

De reflex die ontstond op het moment dat er rode vlaggen werden gehesen - ‘hier gaat iets gruwelijk mis’ - was in beide situaties dezelfde. Signalen waren geen aanleiding om als de donder te achterhalen of er inderdaad iets mis ging en te kijken hoe dat te herstellen, maar om weg te duiken. Hete aardappels werden heen en weer geschoven, de ware toedracht werd toegedekt, vragen werden ontwijkend beantwoord. Met de waarheid en de mensen die getroffen waren als slachtoffer.

Leijten is wat dat betreft niet positief over de staat van ons land en de rechtsstaat. Maar cynisch is ze niet. “Als je dat wordt, is het tijd het stokje over te geven. Maar ik geloof echt dat het anders kan.”

Binnenkort verschijnt er een podcast van het hele gesprek met Renske Leijten in de serie De Berg spreekt… Hou onze website in de gaten.