Wat gaat 2023 Enschede brengen? Dit zijn 5 kansrijke en 5 kansarme ontwikkelingen

Met kansrijk bedoelen we de onderwerpen die in 2023 op de agenda van de gemeenteraad zullen staan waarin een flinke ontwikkeling te verwachten valt. Kansarm zijn de onderwerpen en plannen waar vast veel over gesproken gaat worden, maar ook niet veel meer dan dat. Dat zegt allemaal niets over het belang of de noodzaak, maar meer over de haalbaarheid. En daarmee over politieke wil of onwil, sociaal-economische ontwikkelingen of allebei.

Kansrijk: Enschede wordt socialer

Na jaren van streng sociaal beleid, ingegeven door een politieke en maatschappelijke wind die niet alleen in Enschede waaide, heeft de dooi ingezet. Een ontwikkeling die zich door zal zetten. 'De menselijke maat' is de norm geworden voor groepen in de samenleving die wat kwetsbaarder zijn en steun nodig hebben.

Daar zijn brandbrieven, jarenlang fel debat in de gemeenteraad en de stad en een Toeslagenaffaire aan vooraf gegaan, maar het roer is definitief om. Dat is vooral te merken aan de manier waarop bijstandsgerechtigden in de stad worden bejegend. Lag de focus op processen en regels, nu wordt er geluisterd en kan er een foutje worden gemaakt zonder dat dat meteen consequenties heeft voor de uitkering.

Wmo en hulp in de huishouding

Addertje onder dat groen gras is nog wel de huishoudelijke hulp, waar Enschede na een bezuinigingsronde en een aantal gerechtelijke uitspraken een knutselwerkje van heeft gemaakt waar niemand meer iets van snapt. Vooral een probleem als een inwoner niet tevreden is over de huishoudelijke hulp die hij ontvangt.

In het afgelopen jaar brokkelde de steun voor het Enschedese model af, ook politiek. Daarin wordt nog steeds uitgegaan van een subjectief en niet te toetsen criterium: een schoon en leefbaar huis. In plaats van een vast aantal uren hulp in de huidhouding per week.

Het college wil inmiddels van dat 'schoon en leefbaar' af en terug naar een aantal uren per week hulp. Maar dat gaat in het komende jaar niet lukken. Belangrijkste reden is dat de contracten met zorgaanbieders een vlotte transitie van 'schoon en leefbaar' naar uren in de weg staan. Die openbreken zou een forse onkostenpost betekenen.

Daar komt bij dat de gemeente dit jaar begint met de nieuwe aanbesteding voor hulp in de huishouding. Dat betekent: nieuwe onderhandelingen, nieuwe voorwaarden en nieuwe contracten per 2024.

Doorn in het oog

Het is een doorn in het oog van partijen binnen en buiten de muren van het Stadhuis die stellen dat Enschede onwettig handelt en nòg een jaar marchandeert met het recht van inwoners die afhankelijk zijn van huishoudelijke hulp.

Maar de gemeenteraad zal hier, met het oog op nieuwe contracten per 2024, geen halszaak van maken. En de kans dat een rechter de gemeente maant tot snellere aanpassing is klein, want rechtszaken zullen er niet snel komen: inwoners die het anders willen, kunnen het anders krijgen.

Kansarm: minder afvaldump

Sinds de invoering van diftar (betalen voor het aanbieden van restafval) in 2017 heeft de afvaldump in Enschede een vlucht omhoog genomen. In 2021 bereikten de opruimkosten van illegale bijplaatsingen naast de (ondergrondse) containers voor het tweede jaar op rij een recordhoogte van bijna een half miljoen euro. Ondanks dat er in de voorbije jaren veel geïnvesteerd is in meer handhaving, inzet van camera's en gedragscampagnes, hebben deze maatregelen niet het gewenste effect gehad.

Nu denkt het college de afvaldump te kunnen aanpakken met een 'gratis' stortquotum van 300 kilo. Inderdaad, tussen haakjes, want uiteindelijk moeten de verwerkingskosten bij de afvalbrengpunten ook betaald worden door de gemeente. Het is ook maar sterk de vraag of de pilot met het stortquotum iets gaat helpen tegen afvaldump. Het is namelijk niet de eerste keer dat er wordt teruggegrepen op deze maatregel.

Lees verder onder de afbeelding

Een jaar na invoering van diftar werd het afgeschafte stortquotum alweer heringevoerd. Toen ging het om 75 kilo per jaar. Behalve dat het niet heeft geleid tot minder afvaldump, blijken Enschedeërs er niet eens massaal gebruik van te maken. In 2021 slechts 26 kilo per huishouden. De vraag is dus of dat met 300 kilo sterk zal stijgen.

Het zou uit oogpunt van besparen overigens best slim zijn. Het stortquotum slaat namelijk als een tang op een varken als het gaat om het principe van diftar. Dat gaat er immers vanuit dat inwoners per aanbod van restafval betalen. Nu produceert een huishouden in Enschede gemiddeld 248 kilo restafval per jaar (inclusief grofvuil). Als iedereen de vuilniszakken niet in de container bij huis gooit, maar naar het afvalbrengpunt brengt, hoeft niemand in de stad meer te betalen dan het vaste afvaltarief.

Kansrijk: woningbouw

Plannen zijn geduldig. Enschede heeft de komende jaren zo’n 4600 nieuwbouwwoningen op een wensenlijstje staan. Let wel: het is een wensenlijstje en het is maar de vraag of al die huizen ook daadwerkelijk zullen verrijzen.

In 2023 wordt onder andere het Janninkskwartier verder uitgebouwd, verrijst het Newtonpark langs de Hengelosestraat met 94 woningen, krijgt het Centrumkwadraat (van Prinsessetunnel tot Performance Factory) een complex met 159 appartementen. En misschien, heel misschien wordt Leurik-Oost tussen Oostweg, Gronausestraat en Keppelerdijk met 74 woningen ingevuld. En dan zijn er nog allerlei postzegelplannen die op uitvoering wachten.

170.000 inwoners

De stad wil groeien naar 170.000 inwoners en heeft al die huizen dus hard nodig. 2023 is nog niet het jaar van de grote aantallen. Jazeker, er wordt stug doorgebouwd, maar de vraag is of de echt grote bouwplannen het zullen redden. Behalve de gestegen bouwkosten gooit ook de stikstofnorm roet in het eten. Bijvoorbeeld in het Eschmarkerveld tussen Dolphia en Glanerbrug dat goed is voor 500 tot 600 woningen. De vraag is of in het nieuwe jaar een oplossing wordt gevonden voor dat probleem.

Kop Boulevard

Dan haakte dit jaar ook nog eens investeerder LIFE af, die de Kop van de Boulevard zou ontwikkelen. Vanaf de Haaksbergerstraat tot aan de ingang van de parkeergarage onder het Van Heekplein was het plan drie woontorens met 600 appartementen te bouwen. Daarvoor zouden het SLO-pand en de ING moeten wijken. Het SLO werd eind 2022 gesloopt, maar de bank maakt nog geen aanstalten om te vertrekken. Wat voorlopig overblijft is het braakliggende terrein tussen het kantoorpand van Ten Hag en het Dishhotel, waar hooguit 250 appartementen verrijzen. De planning is om eind 2023 met de bouw te beginnen.

Kansarm: gratis parkeeruurtje

Het klinkt heel sympathiek: biedt doordeweekse bezoekers van de binnenstad van Enschede het eerste uurtje in de gemeentelijke parkeergarages gratis aan. Dat moet de lokale middenstand, dat door de coronacrisis en de hoge energiekosten al hard genoeg is geraakt, een boost geven. Het idee is dat Enschedeërs door het gratis parkeeruurtje sneller geneigd zijn om hun kleine boodschappen lokaal te doen. Na 50 minuten parkeren blijven de ruim 3 euro parkeerkosten gewoon in de portemonnee. Na een uur begint de teller 'gewoon' vanaf 3,20 euro te lopen.

Nu zal de rechterflank van de gemeenteraad, dat de lokale automobilist een warm hart toedraagt, blij zijn met deze maatregel. Toch druist het gratis uurtje parkeren, net als het stortquotum, recht tegen ander gemeentelijk beleid in. Enschede wil als bijna-fietsstad van Nederland juist het gebruik van de tweewieler stimuleren. Bovendien biedt het 0 euro-tarief de perfecte mogelijkheid om met de auto de drukke singels te mijden en snel dwars door de binnenstad te rijden. Ook het college lijkt dit olifantenpaadje wel door te hebben. De pilot (kosten à 430.000 euro) wordt niet meer na twee, maar al na één jaar geëvalueerd.

Kansrijk: vluchtelingenopvang

Als er één ding duidelijk lijkt, dan is het wel dat Enschede in 2023 de opdracht krijgt om enkele honderden asielzoekers op te vangen. Wat de inwoner - of de gemeenteraad - daar ook van vindt. Met de nieuwe Asielwet, die nog wel door het parlement moet, krijgt het kabinet handvatten om gemeenten te dwingen om asielzoekers op te vangen. Niet dat de stad daar nog geen ervaring mee heeft: eind 2021 werd er al behoorlijk wat druk op gezet om een noodopvang op het vliegveld te openen. De toenmalig waarnemend burgemeester Theo Bovens schreef zelfs mee aan zijn eigen dwangbevel, dat formeel geen dwangbevel mocht heten.

Enfin, in 2023 staat Enschede dus aan de lat, net als andere gemeenten. En plaats van handeling zou weleens opnieuw de voormalige Vliegbasis Twenthe kunnen zijn. Het college liet vorige maand nog doorschemeren dat het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers die locatie nog altijd met belangstelling bekijkt en bijna wekelijks contact heeft met de wethouder. Er gaan zelfs geruchten over een aanmeldcentrum. 1Twente heeft inmiddels via een Woo-verzoek bij het COA alle correspondentie over asielzoekersopvang in het afgelopen jaar opgevraagd.

Kansarm: schaatsen en zwemmen

Kunnen Enschedeërs komend najaar nog naar hartenlust zwemmen en schaatsen in hun eigen stad? Hoewel het antwoord op deze vraag eigenlijk ondenkbaar 'nee' zou kunnen zijn, is het maar zeer de vraag hoe de toekomst van de ijsbaan en de zwembaden eruit ziet. En vooral: tegen welke prijs. Hoewel een aanbesteding voor het nieuwe zwembad op Het Diekman nog moet starten, is nu al bekend dat de jaarlijkse kosten stijgen. Het gaat om een half miljoen en wellicht nog meer, want hoe hoger de bouwkosten worden, hoe hoger de jaarlijkse kosten.

Ondertussen wordt het voor inwoners die recreatief willen zwemmen steeds moeilijker om dat in het huidige bad te doen. De openingstijden zijn vanwege besparingen flink teruggeschroefd. Afgelopen zomer is er mede vanwege energiekosten voor gekozen om het buitenbad dicht te laten. Als er geen extra geld wordt gereserveerd, zou dat zomaar weer kunnen gebeuren.

En dan de IJsbaan Twente. Als het contract met de exploitant binnen drie maanden afloopt, is de gemeente verantwoordelijk voor het gebouw. Om de schaatsbaan open te houden, moet er minstens 500.000 euro per jaar extra worden uitgegeven. Als er geen nieuwe exploitant wordt gevonden, komt daar nog eens meer dan 4 ton aan jaarlijkse onderhoudskosten bij.

Het is de vraag waar de gemeente deze bedragen vandaan gaat halen. In principe hanteert het college de regel dat extra kosten binnen bestaande budgetten moeten worden opgelost. Binnen het sportbeleid dus. Maar daar lijkt de rek er qua bezuinigingen ook wel uit. Er moet juist geïnvesteerd worden, bijvoorbeeld om voetbalverenigingen te verhuizen en zo sportcomplexen te kunnen sluiten.

Kansrijk: de bezem door de vierde macht

De machtsbalans in onze democratie - lokaal en landelijk - is het uit lood. Die constatering van onder meer Pieter Omtzigt en Herman Tjeenk Willink doet ook in Enschede opgeld. De ambtenarij - de vierde macht - heeft te lang teveel vrijspel gehad. Misstanden worden toegedekt en niet, of pas heel laat, gecorrigeerd en etteren jaren door. Landelijk was daar de Toeslagenaffaire. Enschede kreeg in het afgelopen jaar nadrukkelijk te maken met signalen van een angstcultuur binnen verschillende ambtelijke afdelingen.

Naar dat laatste gaat bureau Berenschot het komende kwartaal onderzoek doen. Wat dat precies gaat opleveren, moet blijken. Maar het leidt geen twijfel dat rook hier ook vuur betekent. Want, zo blijkt uit onderzoek, ook Enschedese topambtenaren zien er geen been in om het imago van organisatie of bestuur re redden en misstanden jarenlang onder de pet te houden.

Of, als er toch wat uitlekt, de gemeenteraad, de Nationale ombudsman en het publiek een kletsverhaal aan de neus te hangen. Ook als dat betekent dat direct betrokkenen - burgers en zelfs collega-ambtenaren - voor de bus worden gegooid.

Tot nu toe heeft de gemeenteraad die vierde macht daarbij geen strobreed in de weg gelegd. Maar die koers lijkt niet nog heel lang vol te houden. Dat onderzoek van Berenschot, maar ook recente gebeurtenissen zoals het vernietigende oordeel van de rechtbank in een ontslagverzoek van een ambtenaar en verwikkelingen in de zaak Ardesch, maken het steeds moeilijker om de ogen toegeknepen te houden.

Zeker tegen de achtergrond van tanend vertrouwen in de politiek en teruglopende belangstelling bij (gemeenteraads)verkiezingen. Vraag is niet of er een fundamentele verandering nodig is in de verhouding tussen gemeenteraad, bestuur en ambtenarij, maar wanneer dat gebeurt. De tijd lijkt er rijp voor.

Kansarm: de energietransitie

Alle ronkende woorden in college- en coalitieplannen ten spijt: in de praktijk is er van enige serieuze Enschedese bijdrage aan de energietransitie weinig terechtgekomen. Stelde het vorige college bij aanvang nog 14 windmolens in het vooruitzicht, de huidige coalitie wil er gedurende deze regeerperiode evenveel als er nu al staan in Twente: nul.

En van een gemeenteraad die onlangs nog stemde voor onderzoek naar - toch weer - commerciële luchtvaart vanaf Airport Twente valt wat dat betreft in het komende jaar geen dramatische ommezwaai te verwachten.

Politieke onwil

Dat er geen vaart wordt gemaakt met het lokaal opwekken van energie is vooral een gevolg van politieke onwil. De eventuele komst van windmolens of zonnevelden wekt weerstand en niemand wil kiezers tegen zich in het harnas jagen. Het politieke debat in Enschede wordt gedomineerd door 'maximaal inzetten op zon op dak' en 'nieuwe technologieën', die windmolens en grote zonneparken - wie weet - wel overbodig maken.

Het is wishful thinking, maar dat is in de politieke werkelijkheid niet per se een bezwaar.

'Zon op dak!'

Met 'maximaal zon op dak', dat overigens ook al in het vorige coalitieakkoord stond, wordt nauwelijks voortgang geboekt. Dat kan ook niet: de gemeente zelf heeft nauwelijks dak en is afhankelijk van de goede wil van particulieren, met name ondernemers. Maar ook dan: de meeste daken zijn niet zomaar geschikt voor de aanleg van een flinke batterij zonnepanelen. Dan moet eerst de dakconstructie verstevigd worden. Kortom: de weg naar zoveel mogelijk 'zon op dak' is niet alleen moeizaam maar ook kostbaar.

Waterstof

Met 'nieuwe technologie' wordt vaak gedoeld op waterstof als alternatief voor aardgas. Klinkt aanlokkelijk, alleen al omdat de infrastructuur er ligt, maar dat is het niet. Dat wil zeggen: niet voor de bebouwde omgeving, voor normale woonhuizen. De productie en opslag van waterstof kost namelijk een bak energie. Twee tot twee-en-een-half keer meer dan wanneer je woningen rechtstreeks van energie voorziet.

Wil je woningen duurzaam verwarmen met waterstof, dan heb je dus minstens twee keer zoveel windmolens en zonneparken nodig.

Waterstof is veelbelovend als het om energieslurpende industrieën gaat, waar elektriciteit geen optie is. Denk aan hoogovens. Of als brandstof voor auto's, vrachtwagens en schepen. Of voor het verwarmen van amper te isoleren, historische panden. Maar een logische keuze voor het verwarmen van gewone woningen is het niet.

Het is wel een effectieve luchtballon in het debat, een bliksemafleider om voor de hand liggende maar impopulaire keuzes nog een tijdje voor je uit te schuiven.

Netcapaciteit

Een ander, veel reëler, knelpunt is de capaciteit van het stroomnet. Dat net zit bomvol. Ruimte voor de verdeling van nog meer stroom, opgewekt door een handvol windmolens of een aantal grote zonneparken, is er niet.

In de politieke arena leidt het tot een te voorspellen kip-of-ei-discussie. De netbeheerder ziet geen reden de capaciteit uit te breiden omdat die windmolens er voorlopig toch niet komen. Of: die windmolens komen er voorlopig niet, want het netwerk kan dat helemaal niet aan.

Ook die discussie betekent niet anders dan dat de hete aardappel - of en hoe Enschede een steen gaat bijdragen aan het opwekken van duurzame energie - nog maar eens vier jaar wordt doorgeschoven.

Kansrijk: Fietser heeft de wind mee

De Enschedese fietser heeft de wind in de rug. Fietsers kunnen een app installeren om verkeerslichten eerder op groen krijgen, Enschede beschikt over ruime bewaakte fietsenstallingen, steeds meer vrijliggende fietspaden, er zijn fietstraten en er wordt werk gemaakt van de fietssnelweg F35 die in 2023 vrijwel klaar is.

Pièce de résistance in dat traject is de fietsbrug die van de Lambertus Buddestraat naar het station langs het spoor wordt gebouwd en in 2023 in gebruik wordt genomen. Het is zo’n beetje het laatste deel van de F35 die in de binnenstad nog gerealiseerd moet worden, waardoor een snelle verbinding voor fietsers ontstaat door de stad en naar omringende gemeenten.

Kansarm: Alles is duurder

Elk bouwplan en elke nieuwe ontwikkeling staat of valt met geld. Uitgerekend dat kon wel eens het probleem gaan worden in 2023. Een euro is minder waard dan een jaar geleden. De inflatie van het afgelopen jaar gaat nu doorwerken in loon- en prijsstijgingen. Dat heeft gevolgen voor eigenlijk alle bestedingen van de gemeente. Van bouwplannen (zwembad, bouwrijp maken van bouwgronden) tot sociaal-maatschappelijke werkzaamheden (huishoudelijke hulp, armoedebestrijding).

De tussencijfers van 2023, die aan het einde van het voorjaar bekend zijn, zullen bepalend zijn voor de toekomst. Winstwaarschuwing: het ziet er eerder naar uit dat er de komende tijd fors bezuinigd moet gaan worden, dan dat er geld over is.