Rembrandt van 175 miljoen (en vijf Enschedese bewerkingen) in Rijksmuseum Twenthe

De Vaandeldrager van Rembrandt (bijna 1,2 bij 1 meter) is een meesterwerk, daarover zijn alle critici het wel eens. Wat het precies voorstelt, is voor meerderlei uitleg vatbaar. En over de kunstzinnige waarde - het belangrijkste argument om het werk aan te kopen - verschillen de meningen. Hoe dan ook: De Vaandeldrager is na eeuwen terug op ‘Oale Groond’. En wie ook maar een greintje gevoel voor vakmanschap en kunstenaarschap heeft, kan daar alleen maar blij mee zijn.

Zelfportret en vaandeldrager, of toch niet?

Zo op het eerste oog is het werk wat de titel suggereert: een vaandeldrager, met Rembrandt zelf als model. Maar of het echt een vaandeldrager is? De kleding is te ouderwets, als een foto in Volendamse klederdracht, maar dan in Rembrandt’s tijd. Vaandeldragers in die tijd droegen bijvoorbeeld een hoed, geen baret.

En is het Rembrandt zelf? Zou kunnen, maar kaak, kin en neus zijn forser dan dan van de ‘echte’ Rembrandt. Een obese fase in zijn leven, misschien? En dan die snor… Is dit vaandeldrager Rembrandt, of schilderde Rembrandt een charlatan? En was het, in dat laatste geval, zelfspot? Rembrandtkenners zijn het er niet over eens.

Controverse over de aankoop

Verschil van mening is er ook over de aankoop. Of, beter geformuleerd: de argumenten daarvoor. De Vaandeldrager zou een onbetwist hoogtepunt en een ontbrekende schakel zijn in het werk van de Hollandse meester. Er zijn Rembrandt-kenners, onder wie Eric Jan Sluijter, die daar gehakt van maken.

Maar een topstuk is het, dat vindt ook Sluijter. Onwaarschijnlijk knap geschilderd. Zo is de kleurrijkdom in De Vaandeldrager schijn. Het doek is opgebouwd uit maar een handvol kleuraccenten: een paar bruinen, wat grijzen, hier en daar een lik groen en roze. Dat, met de weergaloze contrasten en de lichtval, is Rembrandt ten voeten uit. De hand van de meester.

‘De schilder die over mij waakt’

Nour-Eddine Jarram, naar de Enschedese AKI gekomen in 1979, heeft vijf vaandeldragers toegevoegd aan de Rembrandt. In opdracht van Rijksmuseum Twenthe. Tijdens zijn opleiding is het werk van Hollandse meesters als Van Ruisdael en Hals - maar meer nog: de portretten van Rembrandt - een belangrijke inspiratiebron geworden. Hij beschouwt Rembrandt als ‘de schilder die over mij waakt’.

Zijn werk ademt wat Jarram zelf moet hebben ondervonden: het verbinden van totaal verschillende werelden. Je probeert het je voor te stellen: begin twintig, een eerste reis, vanuit Marokko - onrustig, maar evengoed ingericht volgens eeuwenoude tradities - naar de vrijgevochten Enschedese kunstacademie van de late jaren 70.

Het moet Jarram zijn bevallen; hij woont en werkt nog altijd in Enschede.

Huwelijk tussen Hollands meesters en Arabische beeldtaal

Jarram deed met Rembrandt’s vaandeldrager wat hij doet sinds hij naar Nederland kwam. In zijn eigen woorden: ‘Iets je eigen maken wat niet van jou is’. Zijn vaandeldragers laten - zoals al zijn werk - zien wat dat betekent. De eerste is een studie van Rembrandt’s werk, met hier en daar wat Arabische beeldelementen. De laatste een portret van een Marokkaanse medaillewinnares. Goud. Vlaggendrager op verschillende niveaus.

Het typeert al het werk van Jarram: luchten, lichtval en schaduwen zoals op de schilderijen van de oude meesters, onderwerpen en beelden uit de Arabische wereld. Je zou kunnen zeggen dat de tijd hem daarin gelijk heeft gegeven. Op veel van zijn portretten prijken jonge Nederlandse Marokkanen en is die symbiose niet alleen hoogst persoonlijk, maar ook heel gewoon.

Doek van 175 miljoen

Met de aankoop van het meesterwerk van Rembrandt uit 1636 was een bedrag van 175 miljoen gemoeid, waarvan 150 miljoen voor rekening van het Rijk. De rest van dat bedrag is opgehoest door het Rijksmuseum Fonds, de Vereniging Rembrandt en de Vriendenloterij. Het schilderij was eigendom van de Franse bankiersfamilie Rothschild.

De Vaandeldrager is nog niet gearriveerd in Enschede. Wanneer dat wel gebeurt, wordt strikt geheim gehouden. Een tournee van een werk van deze statuur is omgeven met veiligheidsmaatregelen.

Na de zegetocht door het land zal De vaandeldrager een vaste plek krijgen in de eregalerij van het Amsterdamse Rijksmuseum.