UT en Radboud gaan onderzoek doen naar de Vuurwerkramp, hamvraag niet gesteld

Belangrijke aanleiding voor die beslissing van de Tweede Kamer was de review van Paul van Buitenen van mei 2020. Van Buitenen spitte alle onderzoeksinformatie die na de ramp verscheen door en concludeerde er veel rammelde. Zowel in die onderzoeken als voor wat betreft de rol die verantwoordelijke ministeries en instanties daarin speelden. Juist dat laatste wordt in het onderzoek dat nu start niet meegenomen.

Invloed op onderzoek en rapporten

Van Buitenen legde in ruim 1.700 pagina’s bloot dat het openbaar bestuur, ministeries, het OM, de politie en onderzoeksbureaus als TNO veel steken hebben laten vallen. En dat er voortdurend druk is uitgeoefend op de publicatie van onderzoeksmateriaal en rapporten om te voorkomen dat de verantwoordelijkheid voor de ramp overheden of uitvoeringsinstanties zou raken. De klokkenluider sprak in 1Twente Vandaag van 'een doofpot'.

Verantwoordelijkheidsvraag

Een onderzoeksgroep van de UT gaat zich nu buigen over de vraag welke lessen de overheid kan trekken uit de vuurwerkrampen in Enschede en Culemborg, waar zich al in 1991 een vergelijkbare explosie voordeed. De verantwoordelijkheidsvraag wordt in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. Het draait om regelgeving rond de opslag van vuurwerk en het bestrijden van een vuurwerkbrand.

Onderzoeksleider René Torenvlied in een persbericht van de UT: “Wij richten ons niet op de vraag wie er verantwoordelijk was, maar hoe de Tweede Kamer kan bijdragen aan het bevorderen van leerprocessen binnen de overheid na dergelijke rampen.” Torenvlied is hoogleraar bestuurskunde aan de UT.

Kamermotie

Dat de vraag naar verantwoordelijkheid niet op tafel ligt, is opmerkelijk. De aangenomen kamermotie van SP-Kamerlid Leijten roept op om de “bevindingen van onderzoeker Van Buitenen te betrekken in een onafhankelijk onderzoek naar de vuurwerkramp in Enschede en de afhandeling daarvan.”

Die laatste frase - ‘en de afhandeling daarvan’ - suggereert wel degelijk ook een vraag naar de verantwoordelijkheid van die afhandeling. Die bestuurlijke afhandeling en verantwoordelijkheid vormde bovendien de hoofdmoot van dat onderzoek van Van Buitenen.

Te zwaar en teveel?

Daarmee lijkt dit andermaal een gemankeerd onderzoek, in die zin dat de formele lezing nog altijd luidt dat er ‘te zwaar en teveel’ vuurwerk lag opgeslagen bij SE Fireworks. De verantwoordelijkheid daarvoor is bij de voormalige eigenaren van dat Enschedese vuurwerkbedrijf gelegd.

Van Buitenen toont in zijn rapport aan dat er grote vraagtekens te plaatsen zijn bij die formele lezing. Daarbij hebben overheden en inspecties cruciale steken laten vallen bij vergunningverlening en handhaving. Anders gezegd: het is zeer de vraag of er inderdaad meer vuurwerk heeft gelegen dan de vergunning toestond en de vergunning zelf voldeed niet aan de eisen die aan de opslag van vuurwerk gesteld moeten worden.

Geen onderzoek naar de toedracht

Ook is het de vraag in hoeverre het komende onderzoek iets gaat zeggen over de mechanismen die na de ramp in werking traden om overheden, inspecties en uitvoeringsinstanties te verschonen van verantwoordelijkheid. Dat raakt ook aan de vraag in hoeverre onderzoeken naar de ramp zijn beïnvloed.

Verder wordt de toedracht van de ramp niet meegenomen in het UT-onderzoek. Dat is minder opmerkelijk. Als het om die toedracht gaat, liggen er nog genoeg onderzoekslijntjes open, maar dat is meer een taak voor politiemensen. Niet voor wetenschappers.