Nu in Rijksmuseum Twenthe: Geld als water - en het stroomt omhoog

In de oudheid was water symbool voor het leven. Het was de basisvoorwaarde voor het bestaan. Dat Kingma die metafoor gebruikt om ons geldstelsel in beeld te brengen, is geen toeval. Geld is het water van nu, zoals Chaplin het al weergaloos vertolkte in Modern Times. Met één cruciaal verschil: in Kingma’s vertolking stroomt het water omhoog. Klopt, Escher deed dat ook, maar dat was een grafisch experiment. Kingma bedoelt het heel letterlijk.

Opgepompte aandelenkoersen

Dat is ons geldstelsel ingewikkeld is, is geen nieuws. Kingma heeft er een vel van ongeveer een bij anderhalve meter voor nodig om het een in kaart te brengen. En dan nog zijn de afbeeldingen even gedetailleerd als minuscuul. Wie het een beetje wil doorgronden, moet er echt de tijd voor nemen.

De wereld die zich opent, als je dat doet, is fascinerend. Geld stroomt als water door en langs alle lagen van de (mondiale) samenleving, die - zo suggereert de tekening - ten dienste staat van dat systeem. Maar dat is zo ingericht dat de reservoirs bovenin steeds voller lopen. De onderlaag wordt leeg getrokken.

Opgepompte aandelenkoersen (bijna letterlijk), de beurs als casino en private banking bedienen multinationals en superrijken. Niks doen en toch bakken geld verdienen, geld dat nergens de echte economie voedt. Niks ‘trickle-down-economy’; wie onderaan de piramide leeft, betaalt de rekening als de stroom opdroogt. Hard werken loont? Zeker, maar niet voor de harde werkers.

Huizen zijn vier keer duurder dan een kwart-eeuw geleden. Alleenverdieners moeten huren - zij bouwen niet alleen niets op, maar zijn inmiddels ook duurder uit dan wie wèl de centen heeft om een optrekje te kopen. De kloof tussen ‘have’s’ en ‘have not’s’ erodeert steeds sneller. Natuurlijke hulpbronnen worden leeggevreten, de aarde kan niet aan de vraag van het geldsysteem voldoen.

Fijn verdwalen

Het is de politiek die ons geldstelsel eerlijker, duurzamer, beter moet maken. Daarmee is de democratie aan zet - dat zijn wij, de kiezers. Maar wil je er wat aan doen, dan moet je wel een beetje weten hoe het in elkaar steekt.

‘Het waterwerk van ons geld’ laat zien dat dat nog niet zo simpel is, maar evenmin onmogelijk. En het is grappig bovendien. Kingma is erin geslaagd om een waanzinnig complexe wereld te (her)scheppen waarin het fijn verdwalen is.

Follow the Money

Aan de tekening van Kingma ging anderhalf jaar onderzoek vooraf. Het tekenen zelf duurde maanden. Een fractie van die inspanning is tentoongesteld in het Enschedese museum, in de vorm van schetsen en studies die op zichzelf al fascinerend zijn. Maar het project blijkt allesbehalve klaar.

Kingma kondigde in een LinkedIn-bericht aan dat er in het komende jaar meer tekeningen zullen verschijnen ‘waarin we mogelijke toekomstige inrichtingen verkennen’. Die ‘we’ zijn, behalve Kingma, Thomas Bollen - econoom en onderzoeksjournalist bij Follow the Money - en lector New Finance Martijn Jeroen van der Linden.

Donderdagavond 10 november zijn Kingma en Bollen in Rijksmuseum Twenthe voor een lezing en een ‘meet-up’.