In Depot: Snijmaïs veroverde vanuit Twente de Lage Landen - succesverhaal of niet?
Beckum is de bakermat van snijmaïs in de Lage Landen. Er bestaan verschillende lezingen over, maar voor dit verhaal houden we deze overeind. Snijmaïs heeft een doorslaggevende rol gespeeld in de schaalvergroting van de landbouw - zonder was Nederland niet de agrarische gigant geworden die ze nu is. Maar de introductie van dat veevoeder betekende ook een metamorfose van het Twentse landschap. En het leverde een grote bijdrage aan een probleem dat actueler is dan ooit: stikstof.
Ons maïsverhaal begint in het depot van De MuseumFabriek. Bij een van de tekeningen die oud-wethouder van Enschede Sijtze de Jong naliet aan het plaatselijke Natuurmuseum. De Jong - later ook lid van de Eerste Kamer en burgemeester van Zutphen - tekende een verzameling van 572 bloemen en planten bij elkaar, waaronder hèt gewas van de belofte van zijn tijd: snijmaïs.
Babyboomers en voedselvraag
We schrijven eind jaren 50 van de vorige eeuw. In de jaren na de barre Tweede Wereldoorlog barstte er een geboortegolf van jewelste los - de babyboomers werden over de wereld uitgestort - en de behoefte aan meer en betaalbaar voedsel was groot. Niet alleen hier, dat gold wereldwijd. Die noodzaak van groei en nieuwe welvaart, bood kansen.
Hanna van Hendrik
Je zou kunnen zeggen dat de boerenprotesten van nu hun oorsprong vinden in die tijd. Ruilverkaveling, de rellen in Tubbergen, het centrale thema in de kassakraker Hanna van Hendrik, het zijn weeën van wat in die periode noodzaak leek: schaalvergroting. Het Nederlandse boerenbedrijf moest meer, veel meer, voedsel gaan produceren tegen een zo laag mogelijke prijs. Niet alleen voor de eigen markt, de wereld was een dorp aan het worden.
Schaalvergroting
Hobbyboeren - en dat waren er heel veel in die tijd - kregen een aantrekkelijke financiële vergoeding voor hun handjevol koeien en grond. Eigenlijk was dat boertje-spelen ook niet meer nodig; de welvaart steeg, in steeds meer en steeds grotere winkels was meer voorhanden dan je nodig had. De grond werd verdeeld onder broodboeren, die meer vee konden houden.
Die ruilverkaveling had datzelfde doel. Oude, rommelige akkertjes, afgebakend met houtwallen en sloten, verspreid over een groot gebied, werden rechtgetrokken en herverdeeld. Houtwallen verdwenen, sloten werden verlegd en verbreed. Alles om efficiënter te kunnen produceren.
Voorlichters van ‘de landbouwmechanisatie’ vertelden boeren aan de keukentafel hoe ze mee konden met hun tijd, met schaalvergroting. Hoe leningen bij de Rabobank werkten; hoe de nieuwe verdienmodellen eruit zagen; hoe ze gezamenlijk en goedkoper, maar dan ook massaler, konden inkopen. Er werd geëxperimenteerd met nieuwe gewassen, andere koeienrassen die veel meer melk opbrachten. Met de grond: zoveel mogelijk mest, zonder dat het gewas eronder lijdt. Met bestrijdingsmiddelen.
Nederland wereldspeler
En het lukte. Nederland - dat pietepeuterige strookje grond langs de Noordzee - werd een wereldspeler op de mondiale voedselmarkt. Niet in de laatste plaats door de razendsnelle opkomst van een supergewas: snijmaïs. De opbrengst per hectare lag vele malen hoger dan dat van gras, het tot dan toe geijkte veevoer. En het was veel betrouwbaarder, minder afhankelijk van seizoensinvloeden en weer.
Met de vondst van het inkuilen ontstond een voedersysteem dat boeren in staat stelde om veel meer vee te houden op een veel kleiner oppervlak. Koeien hoefden niet het grootste deel van het jaar buiten te staan; rond de boerderij, op het erf zelf, was voedsel zat.
Boterberg, enge ziektes en het einde van de goudgele essen
We produceerden meer, veel meer, dan we nodig hadden. Met boterbergen en melkoverschotten tot gevolg. En later enge ziektes als ‘gekke-koeien-ziekte’ BSE, MKZ, vogelgriep en varkenspest. De kwaliteit van natuur en water holde achteruit. Ingewikkelde subsidies en steeds strengere regelingeving moesten de zaak enigszins beheersbaar houden.
Ook de impact op het Twentse landschap was groot. Oude gewassen - neem gerst, haver en rogge - verdwenen, de goudgele essen waren verleden tijd. Leeuweriken, kieviten, tureluurs en salamanders verdwenen uit het landschap. Buizerds, torenvalken en uilen legden bij bosjes het loodje. Houtwallen en coulissen werden pittoresk, nostalgie, foto’s in folders om toeristen mee te lokken. Je vindt ze alleen nog op de plekken waar de opstand tegen ruilverkaveling standhield. Zoek de verschillen waneer je vanuit het buitengebied rond Tubbergen naar de achterlanden van Vriezenveen rijdt.
Stikstof
Die schaduwzijde van de ongebreidelde en door overheid en banken gestimuleerde groei van het boerenbedrijf heeft daar in deze tijd een fenomeen bij gekregen: stikstof. Lees: mest. Zowel kunst als echt, het spul dat je ruikt als je erlangs rijdt. Het overschot aan voedingsstoffen dat niet door planten wordt opgenomen - heel vaak snijmaïs -, komt in het grond- en oppervlaktewater terecht. Sommige organismen varen daar wel bij, andere gaan er heel slecht op. Het gevolg is een verdere aantasting van biodiversiteit.
Vraag is of dat een boerenprobleem is of een probleem van ons allemaal. Daarover woedt een fel maatschappelijk debat, soms met inzet van landbouwvoertuigen die vele malen groter zijn dan in de tijd dat snijmaïs werd geïntroduceerd. In Twente (of was het toch in Brabant?).
