Hoe een debat over asiel ontspoort: terugblik op een bewogen avond in de Enschedese raadszaal

De echo van de vurig wens die alle fracties in de Enschedese raad hardop verwoordden klinkt nog na: ‘We gaan het in de komende periode anders doen. Respectvoller. Opener. Met ruimte voor standpunt en tegenstandpunt’. De werkelijkheid blijkt - ondanks die goede wil - weerbarstig. Vraag is wat dat nou zo lastig maakt.

De ingrediënten

De ingrediënten voor dat Enschedese politieke geharrewar van maandagavond waren een in september vorig jaar uitgesteld debat over asielopvang, een mededeling van veiligheidsvoorzitter Roelof Bleker aan het begin en een op dit thema bij voorbaat gepolariseerde gemeenteraad.

Het moest een ‘opiniërend’ debat worden met als hamvraag hoe de Enschedese gemeenteraad dacht over eventuele opvang van asielzoekers in de toekomst. Niemand verwacht dat de instroom van vluchtelingen op zal houden en de huidige opvanglocaties zitten overvol. Er moeten oplossingen komen. Voor de lange, maar ook de korte termijn. Dat het Rijk daarbij met nieuwe verzoeken gaat komen om bij te springen, kun je op je klompen aanvoelen.

De geschiedenis herhaalt zich (bijna)

Daarom leek het zinnig om daarop alvast voor te sorteren en de gemeenteraad de kans te geven alvast een aantal kaders vast te stellen. Voor het geval dat. In september vorig jaar gooide de ‘aanwijzing’ van toenmalig staatssecretaris Broekers-Knol roet in het debat-eten: er moest een besluit worden genomen over de komst van een noodopvang op de voormalige luchtmachtbasis.

En, alsof de duvel ermee speelt, datzelfde gebeurde (bijna) maandagavond. Veiligheidsvoorzitter (en burgemeester van Enschede) Roelof Bleker verraste asielvriend en -vijand met de mededeling dat hij diezelfde middag overleg had gevoerd over een nieuw verzoek van het Rijk. Of Twente wil helpen bij noodopvang voor 225 statushouders om het uit haar voegen barstende Ter Apel te ontlasten. En, ja, dat wil Twente. Vraag is alleen hoe en waar.

Tòch een debat

Het duurde twintig minuten voordat de raad erover uit was om het voorgenomen debat - andermaal ingehaald door de actualiteit - toch te houden. Bleker, die alleen aan het begin aanwezig kon zijn, stelde daar ook prijs op. Die kaders en ideeën over dat ‘hoe’ waren hem welkom. Juist nu. Misschien dat de recente ideeën rond flexwonen een oplossing zouden kunnen bieden. Dat ‘flexwonen’ is in het debat dat volgde niet teruggekomen.

Degens gekruist

Aanvankelijk verloopt het debat, enigszins op scherp gezet door de mededeling van Bleker aan het begin, zoals verwacht. Woordvoerders kiezen een van de vier voorliggende smaakjes en motiveren dat, of verwoorden hun vragen en twijfels. Het eerste debatje waarin er degens worden gekruist vindt plaats tijdens de inbreng van FvD-voorman Morgan Brejaart, die vreest voor toenemende druk op het vangnet van sociale zekerheden.

Hoofdrolspelers hier zijn Hidde Heutink (PVV) en Narda Teke-Bozkurt (PvdA). Hiddink ziet gevaar - Enschede is door het oog van de naald gekropen met die noodopvang op het vliegveld - en een aanslag op de toch al krappe markt van huizen en voorzieningen. Teke-Bozkurt stelt dat wangedrag geen exclusief buitenlandse aangelegenheid is en dat migranten niet zelden toch ook een waardevolle bijdrage aan de samenleving leveren. Vroeger, maar ook nu.

Dwars tegen de stroom in

Heutink heeft op dit thema niets te winnen en niets te verliezen. Hij staat vrijwel alleen in zijn standpunt - nul migranten, waarvandaan dan ook - en weet dat. Op dit punt heeft hij geen reden om een brug te slaan naar welke partij dan ook. Hij roeit dan ook onbeschroomd en zonder veel nuance dwars tegen de stroom in.

Die koers houdt hij vast in zijn eigen bijdrage, kort daarna. Hij begint zijn betoog met een citaat van een vluchteling uit de inmiddels gesloten noodopvang op Vliegveld Twenthe. Het is op dat moment dat Linda Wissink, raadslid voor Volt, vanuit de tweede lijn een gebaar maakt.

Het schietgebaar

Wissink weet waar het heengaat. Zij is niet de enige die non-verbaal laat blijken de woorden van Heutink slecht te pruimen, maar haar ‘bijdrage’ - op dat moment door iedereen gemist - zal de volgende dag een hoop stof doen opwaaien.

Carma Woltjer (SP) en andermaal Teke-Bozkurt onderbreken Heutink - netjes via de voorzitter - met een dringend verzoek ‘op te houden’ met het wegzetten van mensen. Raadsleden van andere fracties sluiten zich aan bij het protest. Op verschillende manieren.

CDA’er Mart van Lagen probeert tòch een brug te slaan, Hadassa Meijer (CU) is boos en blij dat de PVV niet regeert, Bart Peters Weem (GroenLinks) bedrijft ironie, Teke-Bozkurt is geraakt.

Vraag is of Heutink zich daardoor achter de oren is gaan krabben. Belangrijker nog is de vraag of hij dat zou mòeten doen. Hij is volksvertegenwoordiger en verwoordt wat zijn kiezers vinden. Of voelen. En met het volste recht.

De vraag die dan altijd wordt gesteld - ook hier - is of Heutink dat op een correcte manier doet. Daarover verschillen de meningen, en dat is een understatement. Want: hoe zit dat met de vrijheid van meningsuiting - en dan vooral actie en reactie, oorzaak en gevolg? Wie zet hier de toon en wie maakt de muziek, dissonant of niet?

Dat Wissink haar boekje te buiten ging, staat buiten kijf. Dat vindt zij zelf ook - ze bood ruimhartig haar excuses aan. Heutink aanvaardde die al even ruimhartig.

Toch is het laatste woord over de kwestie ‘schietgebaar’ niet gezegd. Over de kwestie ‘asielopvang’ evenmin, trouwens. En die raadsleden moeten met elkaar verder, liefst een beetje prettig. Beter voor hen, beter voor de stad.

Vingerkootje

Het is de vraag of een reprimande aan het adres van Wissink en een plechtige belofte ‘dit nooit weer’ van de voltallige volksvertegenwoordiging afdoende is. Een goed gesprek is net zoiets als een goed debat: dat behoeft niet alleen goede argumenten maar ook goede oren.

En de bereidheid om, als het even stroef verloopt, te kijken hoe je de boel de boel toch een beetje respectvol en open kunt houden. En eventueel ook de hand een stukje in eigen boezem te steken. Al was het maar een vingerkootje.