75 jaar Enschede Marathon: dit is de geschiedenis van de oudste marathon van West-Europa

Voordat we beginnen met de geschiedenis: in aanloop naar het jubileum bekeken we oude beelden en haalden we herinneringen op met drie marathonprominenten. Aan tafel zitten Enschedese olympiër Marti ten Kate die tweemaal de marathon in zijn eigen stad won, langstzittende vrijwilliger John Peters en huidig marathondirecteur Sandra Melief.

1946: Een ontmoeting in Oslo

Het idee om een marathon te organiseren in Enschede werd opgedaan in de Noorse hoofdstad. Gerard Kraemer was als journalist aanwezig in Oslo vanwege de Europese kampioenschappen atletiek. Kraemer was naast journalist ook voorzitter van de Koninklijke Nederlandse Atletiekunie (KNAU), in het district Twente.

Eveneens aanwezig in Oslo was Vojtech Bukovský. Hij was de oprichter van de Marathon van Košice, de eerste marathon van Europa. Kraemer en Bukovský kwamen elkaar tegen en raakten aan de praat. Toen Košice ter sprake kwam concludeerde Kraemer dat Enschede ook een eigen marathon moest hebben. Er werd snel een planning gemaakt. 12 juli 1947 werd in de agenda genoteerd als de datum voor de eerste editie van de Internationale Marathon Enschede.

1947: De eerste slijtageslag

51 mannen, met nationaliteiten verspreid over Europa, durfden het aan om zich in te schrijven voor de tocht van 42 kilometer. Onder toezicht van een geboeid publiek renden de deelnemers door Hengelo, Oldenzaal en Losser, om vervolgens weer terug te keren in Enschede. Tegen de verwachtingen in wist de Fin Eero Riikonen een eindsprint in te zetten, nadat hij er al veertig kilometer op had zitten. Het leverde hem de winst op met een tijd van 2 uur, 44 minuten en 13 seconden.

Enschede en zijn inwoners waren het erover eens: de marathon was een groot succes. De oudste marathon van West-Europa moest een terugkerend evenement worden. Er werd beslist dat er ééns per twee jaar een marathon in Enschede moest plaatsvinden. Bij 51 deelnemers zou het ook niet blijven in de edities die volgden, dat werden er veel meer.

1957: Eerste Nederlandse winnaar

Tien jaar na het succes van de Fin Riikonen, was het de beurt aan een Nederlander om de winst binnen te slepen. Een jaar nadat Piet Bleeker al de snelste was tijdens de Marathon van Amsterdam, presteerde hij het ook om te winnen in Enschede. Na de helft van de tijd werd het wel duidelijk dat Bleeker niet te achterhalen viel, zijn landgenoten in de race haakten stuk voor stuk af. “Jammer,” vond Bleeker. “Nu moest ik een lang stuk alleen lopen.”

Bleeker zou ook de eerste worden die de winst zou behalen via de nieuwe route die sinds dit jaar werd ingesteld. De wedstrijd begon en eindigde in het recent gebouwde Diekman-stadion. Hengelo werd vanaf nu overgeslagen en de deelnemers renden langs Buurse en Haaksbergen.

1981: Vrouwelijke deelnemers doen mee

Tijdens de jaren die volgden nam de aandacht voor de marathon toe. In 1967 waren er liefst achttienduizend mensen aanwezig in het Diekman-stadion, iets wat in het heden moeilijk voor te stellen is. Maar tijdens alle edities die tot dan toe gehouden zijn, waren alle deelnemers mannelijk. Werd het niet tijd dat er ook vrouwen mee gingen doen aan de Marathon van Enschede.

In 1981 was het dan zo ver. Na zeventien voorgaande edities deed er een vrouwelijk gezelschap mee aan de marathon. De uit de V.S. afkomstige Jane Wipf-Freeman werd de eerste vrouwelijke winnaar. Ze wist een tijd neer te zetten van 2 uur 38 minuten en 21 seconden, een snellere tijd dan de eerste mannelijke winnaar Riikonen. Naast deze mooie ontwikkeling voor de vrouwen, was 1981 ook op het nationale vlak een topjaar. Voor het eerst sinds Piet Bleeker was er namelijk weer een Nederlandse winnaar bij de mannen: Cor Vriend.

1987 & 1989: De snelste Nederlandse winnaar woont in Twente

Negentien mensen mochten zich winnaar noemen voorafgaand aan de 21^e editie van de Marathon van Enschede. Deze winnaars kwamen van alle hoeken van de wereld, maar niet uit de eigen regio. Na veertig jaar kwam daar verandering in. Een geboren Drentenaar met een Twents hart veroverde de eerste plaats en de harten van de Tukkers. Zijn naam: Marti ten Kate.

De nuchtere atleet heeft een unieke plaats in de historie van dit sportieve evenement. Niet alleen was hij de eerste winnaar die woonachtig was in de regio. Hij is samen de Brit Ron Hill de enige die twee keer achter elkaar wist te winnen. De manier waarop maakt het alleen nog maar mooier. Ten Kate vestigde een baanrecord met een tijd van 2 uur, 10 minuten en 57 seconden. Deze tijd uit 1989 maakt hem tot op de dag van vandaag de snelste Nederlandse winnaar.

1991 & 1992: Een nieuwe opzet

“Zo’n sombere dag heb ik bij de marathon nog nooit beleefd,” zei toenmalig organisator Peter Sijgers op 15 juni 1991. Ondanks dat het bijna zomer was, regende het dat het goot en lag de temperatuur laag. Toch was er ook goed nieuws van de liefhebbers van de sport. De marathon werd een jaarlijks evenement.

De editie die slechts een jaar later zou plaatsvinden stond daarom volledig in het teken van verandering. In het begin van de jaren 90 waren concrete plannen om Enschede en Hengelo te fuseren tot een dubbelstad. Hengelo werd daarom weer betrokken in de nieuwe route die vanaf 1992 werd ingesteld. Het evenement heette vanaf nu Twente Marathon, een naam die tot 2002 stand heeft gehouden.

2011 & 2016: De snelste tijden en rappe records

Het baanrecord van Marti ten Kate heeft nog jarenlang mogen standhouden. Het was pas in 2004 dat de Ethiopiër Girma Tola een deel van de Twentse liefhebbers in rouw dompelde. Van 2001 tot 2015 was er sprake van een Afrikaanse dominantie bij de mannelijke competitie. Het hoogtepunt uitte zich in het jaar 2011.

Met een tijd van 2 uur 7 minuten en 20 seconden is de baan sneller afgelegd dan ooit tevoren. Stephen Kiprotich is de man die dit voor elkaar wist te krijgen. Het was voor de wereld een voorproefje van zijn kwaliteiten. Eén jaar later werd deze Oegandees namelijk Olympisch kampioen bij de marathondiscipline.'

Vijf jaar later zag Enschede hoe aan de vrouwelijke kant een toptijd werd neergezet. Sara Jebet legde de 42 kilometer af in 2 uur, 27 minuten en 59 seconden. Daarmee rende deze atlete uit Kenia een stuk sneller dan de snelste man van deze editie. Er was sprake van een unieke situatie. Dit was de allereerste keer dat de absolute winnaar van deze marathon een vrouw was.

2019: Laatste Enschede Marathon vóór de pandemie

Het is ondertussen alweer drie jaar geleden dat we een mensenmassa langs de kant hebben gezien om de renners aan te moedigen. De laatste editie van de marathon was er over het algemeen niet eentje die de Enschedeërs de rest van hun leven zullen bijblijven. Maar de sfeer was als vanouds opperbest.

De jonge Fries Geart Jorritsma en de Keniaanse Carolyne Chepkwony liepen beiden als eerste van hun gendercategorie over de finish. Door het coronavirus is daar altijd nog geen opvolger voor gekomen. Er was nog wel een andere marathon die in Enschede zonder publiek heeft plaatsgevonden. NN Mission Marathon werd in 2021 gehouden op Vliegveld Twente. Sportief gezien was het weliswaar een indrukwekkende wedstrijd, maar het was niet iets waar we met zijn allen naartoe konden leven.

2022: Niemand die het weet

Wie weet wat we komende zondag gaan beleven? Enschede Marathon is sinds zijn start in 1947 uitgegroeid tot een gebeurtenis waar plezier minstens zo belangrijk is als prestige. Of je nou mee rent tijdens de fitrun van vijf kilometer, of jezelf waagt aan alle 42 slopende kilometers, je mag trots zijn als je meedoet. Dit jaar is het voor het eerst zelfs zo dat mensen een officiële wandelroute kunnen volgen als ze niet kunnen hardlopen.

Maar de fanatieke sportliefhebbers hoeven absoluut niet bang te zijn. Om te vieren dat het eindelijk weer kan, doen dit jaar meer topfavorieten mee dan drie jaar terug. Er ligt maar liefst tienduizend euro klaar voor de winnaars. Ditzelfde bedrag kan nóg eens verdiend worden als een winnaar erin slaagt om één van de twee baanrecords te verpulveren. Eén ding is zeker. Na twee jaar sportspektakel te hebben moeten missen, staan alle seinen op groen voor een prachtige editie van Enschede Marathon.