Voer voor de formatietafel: in Enschede dreigt een 'tekort van ongekende omvang'
De onderhandelingen over een coalitieakkoord moeten nog beginnen. Maar nu al weten partijen die straks mogen aanschuiven aan de formatietafel, dat er geen financiële ruimte is voor nieuw beleid of verkiezingswensen. Voor Enschede dreigt namelijk een financieel tekort van maar liefst 35 miljoen euro aan het einde van de raadsperiode. Belangrijkste reden: het kabinet geeft geen duidelijkheid over de financiering van gemeenten na 2025.
Er dreigt in 2026 een tekort van 'ongekende omvang', zegt het college in de zogeheten financiële foto. Dat document geeft inzicht in de financiële stand van zaken van de gemeente Enschede en wordt eens per vier jaar gepubliceerd, vlak na de start van een nieuwe raadsperiode. Voor 2023, 2024 en 2025 was al rekening gehouden met een miljoenenverlies, maar het vooruitzicht voor het jaar van de gemeenteraadsverkiezingen is wel erg somber.
Hoe kan dat toch?
Enschede staat niet alleen. Vorige maand heeft het kabinet in een brief aan alle gemeenten kenbaar gemaakt dat het voorlopige budget voor het gemeentefonds (de belangrijkste inkomstenbron voor gemeenten) vanaf 2026 fors wordt verlaagd. Een eenzijdig besluit van het kabinet, dat zonder overleg met de Vereniging Nederlandse Gemeenten is genomen. Zoals het kabinet ook heeft besloten om vanaf 2024 weer te korten op jeugdzorggelden.
'Gemeenten dreigen daarom de komende jaren op slot te gaan', schrijft de VNG in een brief aan het kabinet. 'Al zouden we het willen, we kunnen
niet meer meewerken aan belangrijke maatschappelijke onderwerpen als het aanjagen van de woningbouw, werken aan klimaatneutraliteit, de transitie naar duurzame energie, de Omgevingswet, etc.'
Maar dit speelt toch pas in 2026?
2026 lijkt ver weg, maar gemeenten zijn verplicht om hun begrotingen over een periode van vier jaar 'sluitend' aan te bieden. In de praktijk betekent dit dat het nieuwe college van burgemeester en wethouders, waarvan we de namen nog niet eens weten, direct een oplossing moet zien te vinden voor het dreigende tekort van 35 miljoen euro.
Dit geld zou eenmalig uit het (goed gevulde) spaarpotje van de gemeente gehaald kunnen worden, maar de wijzigingen aan het Gemeentefonds lijken structureel te zijn. Dus als er niets verandert ontstaat volgend jaar hetzelfde scenario. Dat betekent dat de dreigende tekorten als een donkere wolk boven de formatietafel zullen hangen. Er zal eerder gesproken moeten worden over waarop bezuinigd moet worden, dan over welke verkiezingswensen worden ingewilligd.
Kan het glas ook halfvol zijn?
Er wordt de komende tijd natuurlijk flink gelobbyd vanuit de VNG en gemeenten zelf. Wellicht dat dat tot aanpassingen leidt, maar zelfs in het meest positieve scenario verwacht het college van Enschede dat er in 2026 nog een tekort resteert van enkele miljoenen.
Er is in Enschede een lijst met zo'n 30 kritieke knelpunten, die een investering van 3,5 tot 4,5 miljoen euro vereisen. Deze knelpunten zijn zo belangrijk, dat niet investeren volgens het college geen optie is. Daarnaast staat er nog bijna 10 miljoen euro aan bezuinigingen open. Die bezuinigingen zijn afgelopen jaren al door de gemeenteraad vastgesteld, maar om uiteenlopende redenen nog niet gerealiseerd.
Wat betekent dat?
Het piept en kraakt in de gemeentelijke organisatie. De druk op ambtenaren is op sommige afdelingen zo hoog, dat er achterstanden dreigen. Dat kan onder meer gevolgen hebben voor het afhandelen van bouw- en bestemmingsplannen of nieuwe initiatieven voor duurzame energie. Zelfs voor het Duitslandbeleid is na 2023 geen geld gereserveerd. Daarom wil het huidige college het liefst extra investeren in de ambtelijke organisatie.
Maar er spelen ook andere ontwikkelingen waar nog geen prijskaartje aan te hangen is. Denk aan de inflatie, een eventuele economische recessie en stijgende bouw- en ontwikkelkosten. Wat betekent dat voor de bouw van het nieuwe zwembad op Het Diekman? En hoeveel geld gaat de dreigende sluiting van de IJsbaan Twenthe de gemeente nog kosten?
Ruimte voor nieuwe plannen?
Al deze uitdagingen staan nog los van eventuele wensen van een nieuwe coalitie. Want als de toekomstige coalitiepartners willen dat zwembad De Brug wordt heropend, er met stimulatiemaatregelen wordt geïnvesteerd in 'betaalbare' woningen, de doorstroming in de stad verder wordt verbeterd en er meer handhavingsambtenaren worden aangenomen, dan zal ook dat geld ergens vandaan moeten komen. Kortom: de uitdagingen aan de formatietafel zijn groot.
