Verkenning Enschedese raad: 'eensgezindheid en lef', maar nu de lakmoesproef

Het gaat namelijk best een puzzel worden, zo’n coalitieakkoord op hoofdlijnen in combinatie met een lijstje thema’s waarover eerst de hele gemeenteraad zich uit moet spreken, niet een nieuw college. Die thema’s kun je dan immers niet meenemen in college-onderhandelingen of in een lokaal regeerakkoord. Ook niet stiekem. Dat zou valsspelen zijn.

Nieuwe start en oud zeer

En dan die raadsagenda. Dertien politieke partijen gaan vier of vijf onderwerpen kiezen waarin de gemeenteraad de komende vier jaar het initiatief neemt. Niet teveel, om het overzichtelijk te houden. Dat kiezen zal wel lukken. Veerbeek en Van Rees hebben een lijstje met onderwerpen samengesteld die door vrijwel alle partijen zijn genoemd. Maar daarmee ligt er dan ook een verantwoordelijkheid om er strakjes samen uit te komen.

In de afgelopen vier jaar ging dat nou niet bepaald soepel - dat erkennen alle partijen. Tekenend is dat alle lijstrekkers voorafgaand aan de verkiezingen in ons Vragenvuurtje aangaven het niveau van debatteren in de gemeenteraad te laag te vinden. Dat moet anders. De stad is niet gediend met politiek geharrewar.

“Er is de wens en de wil om een nieuwe start te maken”, zei verkenner Van Rees. “Maar er is ook oud zeer op te ruimen.” Daarmee doelde hij met name op de breuk in de vorige coalitie van januari jongstleden; D66, PvdA en ChristenUnie zegden het vertrouwen op in coalitiegenoot VVD. Een verkiezingsstunt, pareerden de liberalen. Maar zo eenvoudig ligt het niet.

Oud zeer is er ook bij de kleinere partijen uit de oppositie, die bij gevoeliger onderwerpen geen poot aan de grond kregen. Zij wijzen naar een ‘dichtgetimmerd’ coalitieakkoord, waardoor het debat in de raad te vaak pro forma was. Met aan het eind een vaste en voorspelbare stemverhouding. De koers stond al vast. Dat heeft gefrustreerd.

Afvalbeleid als voorbeeld

Een treffend voorbeeld is de discussie over het afvalbeleid in de stad. Tijdens de vorige periode is manhaftig geprobeerd inwoners bij die discussie te betrekken en er geen politiek spel van te maken. In het Enschede Akkoord ging een groep raadsleden - een uit elke fractie - het gesprek met inwoners aan. Zonder politieke agenda. Er moest een nijpend probleem worden opgelost: teveel stadswijken kampten met een afvalprobleem dat alleen maar erger werd.

Maar dat Enschede Akkoord liep vast. Een van de redenen was dat er in het coalitieakkoord afspraken over dat afvalbeleid waren gemaakt. Zo heel veel viel er aan dat beleid niet meer te sleutelen. Gevolg was dat de goede bedoelingen van dat Enschede Akkoord strandden in… precies: een politiek moeras.

Ondelinge vertrouwen zoek

Toch was dat dichtgetimmerde coalitieakkoord niet de enige reden waarom het maar niet wilde vlotten met het gesprek met de stad en het debat in de raad. Veel raadsleden wijzen ook naar een raadscultuur die giftiger was dan gewenst. Het schortte aan onderling vertrouwen. Dat speelde al snel tussen de partijen die de coalitie vormden - die breuk in januari was een symptoom van een richtingenstrijd die al veel langer woedde - maar het borrelde tijdens raadsdebatten tussen veel meer partijen regelmatig naar de oppervlakte.

Raad aan zet

Met de nu gewenste raadsagenda - de naam zegt het al - is het de raad die de agenda bepaalt. Niet de coalitie. In elk geval voor wat betreft de thema’s die daarop staan. Eerst het debat in de raad, dan een raadsopdracht aan de wethouder en werk aan de winkel voor beleidsambtenaren. En die raad zou - ook dat is een breed gedragen wens - de inwoners en alle andere partijen in stad en regio daar bij moeten betrekken.

Dat is, in zekere zin, de Enschedese bestuurlijke wereld van de laatste jaren op zijn kop.

Vraag is of zo’n raadsagenda voldoende tegengif gaat bieden, als fracties en individuele raadsleden niet ook iets willen doen aan die politieke cultuur. Het is één ding om te vinden dat het debat beter moet, het is iets anders om dan ook kritisch te kijken naar je eigen bijdrage. En daar dan iets aan te doen.

Visie op de stad

De heren verkenners pleiten dan ook voor momenten van zelfreflectie. Een keer per jaar zou de raad moeten evalueren hoe het gaat met het debat over die gezamenlijke agenda. Dat zou dan niet alleen over het proces moeten gaan, maar ook over de manier waarop raadsleden en -fracties met elkaar omgaan.

Wat daarbij nog ontbreekt, zo vinden oud-wethouders Veerbeek (VVD) en Van Rees (CDA), is een breed gedragen visie op de stad. Zij adviseren de raad om zo’n gezamenlijke visie op te gaan stellen. Daarmee staan de neuzen in elk geval alvast een beetje dezelfde kant op. Het debat hoeft dan niet meer te gaan over de vraag ‘of’, maar vooral over het ‘hoe’.

Terughoudendheid bij coalitieonderhandelingen

Al met al zullen de komende paar weken ons gaan leren hoe het werkelijk gesteld is met die eensgezindheid in de nieuwe raad. Ze heeft zichzelf een uitdagende opdracht gegeven: het opstellen van een eigen, gedeelde agenda met thema’s waarover de meningen - zeker op onderdelen - sterk uiteenlopen.

Daarbij zullen de partijen die de poging gaan wagen om een nieuw college te vormen zich terughoudend moeten opstellen. Ook dat zal een aardige uitdaging worden. De kans is groot dat die vier (misschien vijf) partijen qua idealen en uitgangspunten heel verschillend zijn. Maar over een aantal grote thema’s - dat zou zomaar de energietransitie kunnen zijn, bijvoorbeeld - kunnen zij geen bindende afspraken gaan maken.

BBE wil niet met de spierballen rollen

Die terughoudendheid past dan in het bijzonder BurgerBelangen, de grootste partij en absolute winnaar van de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen. Die partij trekt de kar, maar heeft bij monde van lijsttrekker Niels van den Berg bij herhaling laten weten daarin ‘verbindend leiderschap’ te willen laten zien.

Van den Berg wees er tijdens het duidingsdebat gisteravond op dat een raadsagenda meer raadswerk op gaat leveren. Dat is voor een partij met tien zetels, zoals BBE die heeft, makkelijker te behappen dan voor de andere fracties. Die moeten het met vier, twee of maar een zetel doen.

De grootste partij, die nadrukkelijk niet met de spierballen wil rollen, heeft daarnaast aangegeven graag zes wethouders te willen voor de komende periode. Ook om de werkdruk wat beter te kunnen spreiden.

Willen alle partijen een democratisch deuntje mee kunnen blazen, dan zal BBE zich een beetje in moeten houden. In dat licht is het ook interessant om te zien hoe die zes wethoudersposten verdeeld gaan worden, zeker als er een coalitie van vier partijen uit de bus rolt. Maar ook welke eisen BBE en haar mogelijke coalitiepartners op tafel gaan leggen.