Formatieblog | Stapje voor stapje naar een coalitieakkoord in Enschede

Dag 78 - Witte rook!

Bij Erve Het Hulsbeek zijn vrijdag 3 juni door de onderhandelaars de laatste puntje op de i gezet. 'En toen was er witte rook!', deelt formateur Theo Bovens aan het einde van de middag op Twitter, met een foto van de twaalf politici (drie per partij) die de onderhandelingen hebben gevoerd.

Inhoudelijk worden er geen mededelingen gedaan over het concept-coalitieakkoord. Eerst wordt er binnen de partijen over gesproken. In de praktijk betekent dit dat de fracties en besturen van BBE en VVD zich over het akkoord zullen buigen. Alleen bij de PvdA en de ChristenUnie wordt het coalitieakkoord in een Algemene Ledenvergadering besproken.

Dag 69 (25 mei) - Cruciale fase is begonnen

Als de coalitieonderhandelingen in Enschede nog klappen, dan gebeurt het de komende week. De cruciale fase van de formatie is namelijk aangebroken: er wordt gesproken over de thema's waarop de beoogde partners het verst uit elkaar liggen. Daarbij valt te denken aan de energiestransitie (windmolens) of vluchtelingenopvang.

Hoewel alles mogelijk is, ligt het niet voor de hand dat de onderhandelingen nog stuk gaan lopen. Als alles volgens planning verloopt, kunnen de vijf (of zes) nieuwe wethouders halverwege juni in de gemeenteraad worden gepresenteerd.

Dag 54 (10 mei) - Formatie begint

Na twee weken vakantie begint vandaag de échte formatie van de nieuwe coalitie. Waar de voorbije weken vooral is afgetast welke partijen met elkaar een meerderheid kunnen en willen vormen, moet er nog wel onderhandeld worden over de afspraken die voor de komende vier jaar worden gemaakt. Dat betekent dat het de komende weken waarschijnlijk iets stiller wordt rondom de onderhandelingstafel. Niels van den Berg, de leider van grootste partij Burgerbelangen, hoopt dat er eind mei al een 'akkoord op hoofdlijnen' ligt.

Dag 39 (25 april) - PvdA-leden geven groen licht

In een extra ledenvergadering van de PvdA Enschede geven de leden hun zegen voor deelname aan de coalitiegesprekken met Burgerbelangen, VVD en ChristenUnie. Al blijkt het vertrouwen in de VVD onder de leden nog wel wankel. Met name op thema's als wonen, bestaanszekerheid en vluchtelingenopvang verwacht de partij nog wel wat robbertjes te moeten vechten.

De onderhandelingen voor een nieuwe coalitie zullen begin mei, na een korte vakantie, van start gaan.

Dag 36 (22 april) - Oud-burgemeester als formateur

Nu de vier beoogde coalitiepartners (bijna) akkoord zijn om aan de onderhandelingstafel plaats te nemen, moeten er formateurs worden aangesteld. Een formateur is onafhankelijk en begeleidt het proces en de gesprekken in de coalitievorming. Henk Veerbeek, die ook de verkenning van mogelijke coalities heeft gedaan, gaat door als formateur.

Daarnaast is er ook een verrassing: Burgerbelangen heeft Theo Bovens gevraagd en bereid gekregen om de formatiegesprekken te voeren. Bovens was tussen oktober 2021 en februari 2022 waarnemend burgemeester van Enschede.

Dag 34 (20 april) - Toch zesde wethouder?

Binnen de gemeenteraad - onder de partijen die tot een rol in de oppositie veroordeeld lijken - zijn er twijfels over de levensvatbaarheid van de beoogde coalitie, na de vertrouwensbreuk eerder in het jaar. Maar over het algemeen lijkt er in de raad ook sprake te zijn van berusting dat de vier partijen het met elkaar gaan proberen.

Volgens de PvdA is dat echter nog geen gelopen koers. Fractievoorzitter Yara Hümmels zegt dat het vertrouwen in de VVD na één verzoeningsgesprek nog niet is hersteld, maar dat er wel een basis is om verder te praten en te onderhandelen. Wel wordt de leden eerst om toestemming gevraagd.

Ook is er in de gemeenteraad nog wel wat discussie over het nut en de noodzaak van een zesde wethouder. De informateurs adviseren vijf wethouders aan te stellen, maar veel partijen lijken niet bij voorbaat tegen het aanstellen van een extra bestuurder. Wel moet daar onderbouwing voor zijn. En ook de politieke kleur van die zesde wethouder is voer voor discussie, want betekent dit een derde wethouder voor Burgerbelangen? Fractieleider Niels van den Berg laat in ieder geval weten dat hij dat laatste nog niet uit zijn hoofd heeft gezet.

Dag 33 (19 april) - D66 wordt kind van de rekening

Een coalitie van vier partijen en vijf wethouders. Dat is het advies van Jan Martin van Rees en Henk Veerbeek voor de vorming van een nieuwe coalitie in Enschede. De informateurs sturen ondanks een onderlinge vertrouwensbreuk eerder dit jaar aan op de voortzetting van de huidige coalitie, maar dan zonder D66.

Na de afgelopen weken met alle dertien raadsfracties te hebben gesproken, brachten Van Rees en Veerbeek dinsdagochtend hun advies uit. Woensdagavond volgt er een debat in het gemeentehuis over het document. Een coalitie tussen Burgerbelangen, VVD, PvdA en ChristenUnie (20 van de 39 zetels) is volgens de informateurs het meest kansrijk.

Dag 27 (13 april) - 'Gaat geen 100 dagen duren'

Het is krap een maand na de gemeenteraadsverkiezingen nog altijd niet bekend welke partijen als eerste met elkaar om tafel gaan zitten. Hoewel sommige raadsleden zich in de wandelgangen stiekem afvragen waarom het advies over een mogelijke nieuwe coalitie zo lang op zich laat wachten, zijn er bij partijleider Niels van den Berg van Burgerbelangen geen zorgen.

In de uitzending bij 1Twente Vandaag spreekt hij de verwachting uit dat de formatie niet het (landelijke) record uit 2018 gaat overtreffen. "Dat gaat niet gebeuren", aldus Van den Berg. "We verwachten kort na het meireces tot een akkoord op hoofdlijnen te kunnen komen.

Dag 19 (4 april) - Verkenners doen verslag

Ruim twee weken na het eerste duidingsdebat is het zover: de verkenners van het raadsakkoord presenteren voor het eerst hun bevindingen. Van Rees en Veerbeek hebben een rondje langs alle fracties gemaakt en de lokale politici gevraagd hoe zij de vorming van zo'n raadsakkoord voor zich zien.

Uit de gesprekken zijn vier concrete thema's in beeld gekomen: wonen, veiligheid, zelfredzaamheid (eenzaamheid) en duurzaamheid. Ook adviseren zij de raad om op drie thema's (vluchtelingenopvang, leefbaarheid en energiearmoede) op korte termijn te spreken. Deze items kunnen wellicht niet wachten op de vorming van een nieuw coalitieakkoord.

De volgende stap is dat verkenners Van Rees en Veerbeek aan de slag gaan als informateurs. Dat betekent dat zij gaan onderzoeken welke partijen met elkaar een coalitie willen vormen. Uitgangspunt is een krappe meerderheid (20 of 21 zetels) met vier partijen.

Dag 13/14 (29/30 maart) - Zeteldans

Een verkiezingsuitslag gaat altijd gepaard met partijen die zetels verliezen of juist zetels winnen. En sommige raadsleden hebben voorafgaand aan de verkiezingen al aangegeven dat zij niet terugkeren. Op dinsdag 29 maart wordt er afscheid genomen van in totaal twintig raadsleden, net iets meer dan de helft. Voor zij die minstens twaalf jaar raadslid waren is er een koninklijke onderscheiding. Op woensdag 30 maart worden de twintig nieuwe raadsleden officieel geïnstalleerd.

Dag 6 (22 maart) - Verkenners aan de slag

In de zoektocht naar twee verkenners is verkiezingswinnaar Burgerbelangen uitgekomen bij een wethouder en een voormalige schooldirecteur. Jan Martin van Rees en Henk Veerbeek hebben de taak gekregen om te onderzoeken of de dertien raadsfracties het eens kunnen worden over thema's die aan de basis van een raadsakkoord of raadsagenda moeten staan.

Van Rees was in de jaren negentig raadslid voor de VVD in Enschede. Voor die partij zou hij later Statenlid zijn in Overijssel en wethouder in Haaksbergen. Vanaf 2014 ging hij aan de slag als wethouder voor Burgerforum in Losser en vervolgens LAS in Almelo. Henk Veerbeek was locatiedirecteur van de Scholingsboulevard in Enschede.

Dag 3 (19 maart) - 'Vertrouwen terugwinnen'

Hoe gaat de Enschedese politiek het vertrouwen terugwinnen van kiezer? Of beter gezegd: van de 69.837 kiesgerechtigden die op 14, 15 en 16 maart niet de moeite namen om naar de stembus te gaan. Dat is een van de centrale vragen tijdens het duidingsdebat op zaterdag 19 maart, waarbij alle fracties hun kijk op de verkiezingsuitslag mogen geven.

Hoe nu verder? Dat is in grote lijnen aan winnaar Burgerbelangen. "Maar dat gaan we doen vanuit verbindend leiderschap", zegt BBE-leider Niels van den Berg in het duidingsdebat. Hij zet de koers uit: eerst kijken of de dertien fracties het eens kunnen worden over een raadsakkoord of raadsagenda. Dan pas wordt het tijd voor het vormen van een coalitie. Het speculeren daarover is al begonnen: BBE wil een vierpartijencoalitie (20 of 21 zetels) met zes wethouders.

Dag 1 (17 maart) - Formatiebrunch

'The day after'. Na een korte nacht en met het slaap nog in hun ogen verschijnen elf van de dertien lijsttrekkers in het Balengebouw voor een formatiebrunch. Onder het genot van een hapje en drankje wordt er nagepraat over de verkiezingsuitslag. Wat moet er nu gebeuren?

Over één ding zijn de kersvers gekozen raadsleden het eens: het moet anders dan de afgelopen vier jaar. Met minder 'Den Haag naspelen' en minder animositeit tussen coalitie en oppositie. Er moet meer naar de inwoner geluisterd worden.

Dag 0 (16 maart) - Burgerbelangen verkiezingswinnaar

Om 21.00 uur sluiten ook in Enschede de stembureau's. Na drie dagen stemmen voor de gemeenteraadsverkiezingen blijft de opkomst steken op een schamele 45,4 procent. Rond middernacht, als alle stemmen zijn geteld, blijkt dat Burgerbelangen Enschede zich de grote winnaar mag noemen.

Volt, Forum voor Democratie en Partij voor de Dieren komen nieuw in de raad, DPE, Denk en Groep Versteeg keren niet terug. Met tien zetels is BBE de grootste partij in de gemeenteraad. Aan hen zal het dus ook zijn om het initiatief te pakken bij de vorming van een nieuwe coalitie.