Alternatieve feiten in de zaak Ardesch (5): waarom Enschede een ondernemer in de tang nam

De antwoorden op die vragen naar het motief, liggen in de gang van zaken rond de verkoop van Spinnerij Oosterveld aan vastgoedontwikkelaar Walas Concepts. Ardesch was belanghebbende bij die verkoop, verdiepte zich in de aspirant-koper en trok aan de bel: Walas had een uiterst twijfelachtige reputatie. En ook over de constructie voor die transactie rezen vragen. Het werd hem niet in dank afgenomen.

Rammelend verhaal overeind gehouden

In zowel de aanloop als de afwikkeling van het conflict met Ardesch werd een verhaal gespind dat op cruciale punten rammelt. Desondanks is dat verhaal steeds door de gemeente overeind gehouden.

Ardesch had oplopende schulden en stelde onredelijke eisen; er is alles aan gedaan maar ten langen leste was een rechtszaak niet te vermijden; die rechtsgang was bovendien gebaseerd op een afspraak met Ardesch, in het geval hij en de gemeente er niet uit zouden komen.

In de voorgaande artikelen in deze reeks is uitgebreid uiteengezet wat er niet klopt aan die lezing. Maar het is nogal wat als een overheid bewust een alternatieve werkelijkheid creëert en daaraan vasthoudt. Daar moet wel een heel dwingende reden voor zijn. Dat motief is onderwerp van het afsluitende artikel in deze reeks.

Het motief

Ardesch was klokkenluider van een dubieuze vastgoedtransactie en er was maar een manier om van hem af te komen: een rechtszaak. Er was alleen geen grond voor een rechtszaak, dus werd er een grond gecreëerd: de schuldpositie van Ardesch liep uit de klauwen.

Het was de top van het gemeentelijke Vastgoedbedrijf die, in nauwe samenspraak met de Walas-directie, vorm gaf aan die strategie. Niet alleen aan het begin, maar ook toen de zaak eenmaal aan het rollen was gebracht. Dezelfde spelers, zo blijkt uit de stukken, hebben er op cruciale momenten voor gezorgd dat de uitgezette koers werd vastgehouden: zo snel mogelijke naar de rechter.

Al met al heeft dat een alternatieve werkelijkheid opgeleverd die weinig meer met de feitelijke toedracht van doen heeft, maar toch krampachtig levend wordt gehouden. Het belangrijkste element van dat verhaal is een gefingeerde schuldenpositie van Ardesch. Die bood de grond voor een rechtszaak. In het verder verloop van het conflict dat daardoor ontstond, werden elementen aan die alternatieve werkelijkheid toegevoegd.

Bestuurders en andere ambtenaren, maar ook gemeenteraadsleden, zijn jarenlang in dat verhaal meegegaan. De Vastgoedtop van toen is inmiddels van het toneel verdwenen. Van een aantal verhaalelementen is niets vastgelegd - de huidige lezing stoelt voor een deel op wat destijds door die top werd beweerd. De feiten wijzen op het tegendeel.

Anno nu levert dat een dubbel motief op. De werkelijkheid rond die rechtsgang legt een kwalijk ambtelijk en bestuurlijk handelen bloot. Dat is slecht nieuws voor het beeld van een betrouwbare overheid, maar het levert ook risico’s op voor ambtelijke en bestuurlijke posities. En het heeft financiële consequenties.

Daarnaast zet het ook de schijnwerper op de vastgoedtransactie die de aanleiding vormde voor het conflict met Ardesch.

De aanwijzingen

Voor een verband tussen die rechtszaak tegen Ardesch en de vastgoedtransactie waarover de ondernemer aan de bel trok - de verkoop van Spinnerij Oosterveld aan Walas - zijn meerdere aanwijzingen.

De belangrijkste en meest directe betreffen een aantal interne e-mailberichten tussen ambtenaren van het gemeentelijke Vastgoedbedrijf en administratieve afdelingen. Die mails dateren van de tweede helft van oktober 2016, uit de weken voorafgaand aan het moment waarop er een incassoprocedure tegen Ardesch in gang wordt gezet. Met als doel een zo snel mogelijke gang naar de rechter - ook dat blijkt uit diezelfde mails.

De grond voor een incasso - en een rechtsgang - ontbreekt. Ardesch heeft schulden, maar daarvoor loopt een betalingsregeling. De schuld zal binnen afzienbare tijd zijn afgelost. Toch bereidt de gemeente stopzetting van die betalingsregeling en de start van een incassoprocedure - en daarmee rechtsgang - voor.

In diverse interne mails uit die weken van voorbereiding wordt de link met de overname van De Spinnerij door Walas expliciet genoemd. Er wordt gestuurd op die overnamedatum, in april van het jaar erop. De zaak moet voor die tijd zijn afgerond. Of anders voor de einddatum van het huurcontract met Ardesch.

Eén ambtenaar, werkzaam op de financiële afdeling waar overzichten worden gemaakt van de schuldenpositie van Ardesch, vraagt zich zelfs hardop af of de gemeente dit echt wil en kan het alleen rijmen in het licht van de verkoop van De Spinnerij aan Walas.

Saillant daarbij is dat de gemeente niet alleen de betalingsregeling met Ardesch stopzet, maar de deurwaarder die de incasso regelt ondubbelzinnig te kennen geeft dat er geen nieuwe betalingsregeling mogelijk is. Het is betalen - een onmogelijkheid, uiteraard; er loopt niet voor niets een betalingsregeling - of een dagvaarding (dat is: een rechtsgang).

Van die lijn - zo snel mogelijk naar de rechter - wijkt de gemeente in het vervolgtraject ook niet meer af.

Begin december 2016 valt er een incasso bij Ardesch op de mat. Van de bedragen die daarin staan, klopt weinig. Dat zou ook blijken bij de latere rechtszaak.

Klokkenluider

De voedingsbodem voor dat drieste gemeentelijke optreden ontstaat een jaar eerder, als er een koper opduikt voor Spinnerij Oosterveld: Walas. Ardesch, die huurder is en samen met de gemeente de exploitatie van dat voormalige textielpand opzette, is belanghebbende en doet onderzoek naar de aspirant-koper. Hij trekt aan bel: Walas, en dan met name de directeur, is omstreden.

Daarmee brengt hij Walas in diskrediet en ontstaat er een mogelijk risico voor de vastgoedtransactie. Ardesch zelf heeft voor het motief voor zijn ontspoorde relatie met de gemeente altijd gewezen op de signalen die over Walas en de vastgoedtransactie gaf. Dat blijkt onder meer uit een mail van begin april 2017.

Ardesch is op dat moment net door de gemeente gedagvaard. Dat ondanks het feit dat de gemeente hèm kort daarvoor heeft gevraagd om nìet naar de rechter te stappen; Ardesch heeft met een ander bedrijf een tegenvordering op de gemeente. Meer daarover lees je in een eerder artikel in deze reeks.

Dat vermoeden van Ardesch is zo vreemd niet, zeker in het licht van het hierboven aangehaalde gemeentelijke mailverkeer ambtenaren en het incassobureau.

Onkostenpost Spinnerij Oosterveld

In maart 2016 presenteert de gemeente een aspirant-koper voor het vastgoed waar zij het meest mee in haar maag zit: Spinnerij Oosterveld. Die koper is Walas, ontwikkelaar van voormalige industriepanden en andere bijzondere objecten. Walas is in zekere zin een geschenk uit de hemel.

Die spinnerij werd in 2003 door door de gemeente aangekocht voor in totaal 13 miljoen euro, waarvan 9 miljoen uit de gemeentekas. De rest werd bijeengebracht uit fondsen en subsidies. Gemeenschapsgeld, in elk geval. Tussen 2006 en 2008 vond een verbouwing plaats voor in totaal 1 miljoen euro.

Het complex werd uitgebaat als een alternatief bedrijfsverzamelgebouw met veel ruimte voor startende en innovatieve bedrijfjes. De exploitatie werd gedaan door de afdeling Werk & Inkomen van de gemeente Enschede. Ardesch werkte daarin nauw met die afdeling samen en nam een aantal facilitaire diensten en de inrichting van ruimten en kantoren voor zijn rekening.

Het gemeentelijke vastgoedbedrijf stuurde de collega-afdeling Werk & Inkomen jaarlijks een rekening van 950.000 euro voor het gebruik van het pand. De opbrengst van de exploitatie beliep zo’n 5 tot 6 ton euro jaarbasis. Ergo: een verlies van 3 ton of meer, dat voor rekening van Werk & Inkomen kwam.

Aan die constructie komt per augustus 2015 een einde: Vastgoed wordt rechtstreeks verantwoordelijk voor de toekomst van het complex. De kort daarvoor vastgestelde Strategie voor Vastgoed heeft als uitgangspunt dat het beheer en de exploitatie van panden geen gemeentelijke kerntaak is. Panden zonder direct publieke functie worden afgestoten. Met die twee ontwikkelingen staat De Spinnerij bovenaan het lijstje.

Ardesch krijgt te maken met een nieuwe gemeentelijke afdeling en een afdelingsmanager die een ander belang heeft, namelijk het afstoten van De Spinnerij, en met wie het - in tegenstelling tot zijn eerdere samenwerkingspartner - niet botert.

Walas in beeld

Walas is voor Enschede geen vreemde. In 2011 was de vastgoedontwikkelaar, op aangeven van de gemeente, korte tijd betrokken bij plannen voor de herontwikkeling van het Polaroid-terrein. Verder dan wat schetsen voor een nieuwe opzet en een stappenplan was het destijds niet gekomen. De vastgoedontwikkelaar en Domijn, eigenaar van het terrein, verschilden te zeer van inzicht over het vervolg.

Serieus marktonderzoek naar belangstelling voor overname van De Spinnerij wordt niet gedaan, getuige de brief waarin B&W de gemeenteraad op de hoogte stelt van de deal die met Walas is gesloten. Er zijn wat makelaars en ondernemers uit de regio gepolst. Maar Walas biedt een gerede kans op overname van onkostenpost nummer een.

Uit recente navraag is gebleken dat die marktverkenning van belangstelling voor het voormalige textielpand een informele status had. De toenmalige directeur van het Enschedese vastgoedbedrijf heeft, naar men zich op de afdeling herinnert, wat rondgevraagd in zijn netwerk. Er is niet vastgelegd.

Geheimhouding en exclusiviteit

De eerste gesprekken met Walas over eventuele overname van De Spinnerij dateren uit 2014. Dat valt te herleiden uit onder meer een e-mail van de manager Vastgoed aan de rechterhand van Walas-directeur Gerben van Straaten van eind november 2014. In die mail deelt de vastgoedchef alvast vertrouwelijke informatie over huurders van De Spinnerij met Walas. Daar zijn uiteraard de nodige contacten aan voorafgegaan.

Overigens stelt de gemeente in een latere informatiebrief aan de gemeenteraad in 2015 in contact te zijn gekomen met Walas. Dat klopt niet. De eerste contacten dateren uit 2011, toen Walas betrokken was bij plannen rond de herontwikkeling van het Polaroid-terrein. In 2014 lag er een concreet voorstel op tafel voor overname van De Spinnerij.

Op 30 juni 2015 wordt er een geheimhoudingsovereenkomst gesloten tussen de gemeente en Walas, bedoeld om de vertrouwelijkheid te garanderen van wederzijds verstrekte informatie. Van gemeentezijde gaat dat over informatie over Spinnerij Oosterveld. Walas wil onder meer informatie over haar aanpak en methodieken beschermen.

In de begeleidende aanbiedingsbrief staat het doel van die overeenkomst: Walas krijgt de gelegenheid een businessplan op te stellen voor de aankoop van De Spinnerij. Daarbij geldt exclusiviteit: Walas is de enige partij waarmee de gemeente voor dit project zaken doet. Ook dat wordt op diezelfde datum vastgelegd in een separate overeenkomst.

Omstreden vastgoedontwikkelaar

Maar Walas is omstreden. In een uit 2012 stammend rekenkamerrapport uit Heerlen worden zowel ambtenaren en bestuurders gehekeld, als de constructie waarmee Walas eigenaar werd van een kantoorkolos in die stad. Enschede heeft afspraken met de vastgoedontwikkelaar gemaakt die overeenkomsten vertonen met de constructie in Heerlen.

Vrij Nederland publiceert in april 2016 - de maand waarop de afspraken tussen Enschede en Walas ingaan - een vernietigende reconstructie van de manier waarop Walas-directeur Van Straaten opereert in gemeenteland. In het kort: veel gepraat, prachtige vergezichten, nul wol. De kop van dat artikel is veelzeggend: ‘De leegstandsmessias - hoe gemeenten zich een rad voor ogen laten draaien’.

Het artikel eindigt in Enschede, bij De Spinnerij. Na een mislukt project in Hengelo - de herbestemming van het Hazemeyercomplex - de volgende potentiële melkkoe, dan wel mislukking (of beide) van Walas, zo is de strekking. Begin vorig jaar blijkt in elk geval het eerste: directeur Van Straaten sluisde miljoenen euro’s weg via De Spinnerij.

Enschedese ambtenaren hebben op Walas gegoogeld en bij kritische noten navraag bij het bedrijf gedaan, zo schrijft Vrij Nederland. Er zijn geen projecten of voormalige samenwerkingspartners bezocht. Walas-directeur Van Straaten heeft Enschede er kennelijk zo van weten te overtuigen de juiste partij te zijn, dat verder onderzoek uitblijft. Ondanks de negatieve berichtgeving.

Ardesch trekt aan de bel

Ardesch doet wat die ambtenaren volgens Vrij Nederland deden: hij trekt de antecedenten van Walas na en stuit onder meer op dat Heerlense rekenkamerrapport. Hij toetst zijn bevindingen bij een aantal contacten, onder wie ook Enschedese ambtenaren. De conclusie: de gehekelde constructie en het optreden van Walas-CEO Van Straaten in Heerlen vertonen opvallende parallellen met wat er in Enschede speelt.

Ardesch trekt aan de bel. Eerst bij het Vastgoedbedrijf, daarna ook bij de politiek. Dat doet hij onder meer in februari 2016, een paar weken voordat Walas het tijdelijke beheer van De Spinnerij overneemt. Die beslissing valt op 3 maart 2016 in het Enschedese college van B&W.

De gemeenteraad wordt op 8 maart op de hoogte gesteld: Walas gaat vanaf 1 april de exploitatie een jaar lang overnemen, het complex blijft eigendom van de gemeente. De vastgoedontwikkelaar krijgt zo de tijd om financiering voor aankoop rond te krijgen. De verkoopovereenkomst, inclusief de bepalingen voor die overgangsperiode van een jaar, wordt enkele dagen later getekend.

De meldingen van Ardesch worden door de vastgoedmanager afgedaan met een e-mail waarin zoveel staat als: dank voor het kritisch meedenken, maar er wordt op internet zoveel beweerd en de werkelijkheid is vaak genuanceerder; zo ook in dit geval, blijkens navraag die de gemeente bij Walas deed.

Let wel, opnieuw: niet bij buurgemeente Hengelo of andere partijen die zaken met de vastgoedontwikkelaar deden.

Politieke vragen

De CDA-fractie stelt in januari 2017 politieke vragen over de betrouwbaarheid en de solvabiliteit van Walas, refererend aan onder meer het Heerlense rekenkamerrapport. De kritiek op de aspirant-koper van De Spinnerij komt slecht uit, zeker als zou blijken dat er grond voor is. Over vier maanden moet de overname definitief zijn.

Er volgt een oppervlakkig maar geruststellend antwoord: er is standaard-onderzoek gedaan en er zijn ‘indringende gesprekken’ met Walas gevoerd. Let wel: alleen met Walas. Daaruit is een genuanceerd beeld naar voren gekomen en Walas is de geschikte partij.

Raadsleden laten het daarbij; aanvullende vragen blijven achterwege. Uit recent onderzoek van 1Twente blijkt dat er van die indringende gesprekken niets is vastgelegd. Dat is opmerkelijk. ‘Indringende gesprekken’ suggereert zorgvuldig onderzoek naar aanleiding van serieuze vragen, maar dan verwacht je verslaglegging van besproken thema’s en gemaakte afspraken.

Als er al indringende gesprekken hebben plaatsgevonden, dan zijn het informele een-tweetjes geweest tussen de vastgoedchef en de top van Walas.

Relatie Ardesch-gemeente onder vriespunt

De relatie tussen Ardesch en de gemeente en Walas is inmiddels ernstig bekoeld (zie ook afbeelding 4). De kanttekeningen die hij bij Walas maakte komen slecht uit. Die brengen de beoogd eigenaar van het complex in diskrediet en de gemeente mogelijk in een lastig parket. Bovendien staat de overdracht van De Spinnerij op het spel.

Maar er speelt meer. Ardesch heeft huurachterstanden. Hij is niet de enige - uit onderzoek blijkt dat De Spinnerij meerdere huurders heeft voor wie dat geldt en zowel Walas als de gemeente hebben er uiteraard belang bij dat die achterstanden zoveel mogelijk voor de overdracht zijn ingelopen. Maar Ardesch heeft niet alleen huurachterstanden, hij is lastig.

Huurachterstand als hefboom

De gemeentelijke vastgoedafdeling grijpt die huurachterstand aan om ervoor te zorgen dat Ardesch van het Spinnerij-toneel verdwenen is op het moment dat Walas het eigendom ervan overneemt.

Al voordat de gemeente de lopende betalingsregeling stopzet en een incassoprocedure begint, onderzoeken ambtenaren van de afdeling Vastgoed de juridische mogelijkheden om het huurcontract met Ardesch te ontbinden. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een interne e-mail van eind oktober 2016.

Die mogelijkheden zijn er niet. De wet biedt huurders bescherming en een nieuwe huurbaas levert geen wettelijke basis om een huurcontract te ontbinden. Zelfs bij de contractuele beëindiging heeft de huurder mogelijkheden om te verlengen.

Er is één gaatje. Op grond van zowel het huurcontract als de wet kan de huur wèl worden opgezegd als Ardesch een slechte huurder blijkt te zijn. Dat is een relatief ruim begrip, maar het structureel niet nakomen van betalingsverplichtingen valt daar zeker onder. Daar is wel een uitspraak van een rechter voor nodig. Dat kan alleen als de lopende betalingsregeling wordt stopgezet, met als reden dat Ardesch niet betaalt. Dan kan er een incassoprocedure worden ingezet, eindigend in een dagvaarding en daarmee een rechtsgang.

Dat de gemeente de gang naar de rechter heeft ingezet met als doel een uitspraak te verkrijgen, is ook met zoveel woorden gezegd. Zij het indirect en ruim een half jaar later, nadat de directeur Vastgoed een advies van de klachtencommissaris om de rechtsgang te stoppen en het conflict te laten onderzoeken eigenstandig naast zich neerlegt.

In de motivering daarvoor schrijft de directeur aan die klachtencommissaris dat onderzoek zinloos is omdat de gemeente in de kwestie een ‘executoriale titel’ nodig heeft - dat is, vrij vertaald: een rechterlijke uitspraak op grond waarvan de gemeente kan handelen.

Datzelfde argument wordt gebruikt in oktober 2017, in een brief aan de Nationale Ombudsman, die wil weten waarom de gemeente het advies van de klachtencommissaris niet heeft opgevolgd. Dat is voor de Ombudsman van belang omdat overheden terughoudend behoren te zijn met het starten. Van rechtszaken tegen burgers. Meer daarover lees je in een eerder artikel in deze reeks.

Dat handelen kan inhouden dat de deurwaarder de openstaande vorderingen kan gaan innen. Maar als het de gemeente erom te doen was geweest haar centen te krijgen, had die betalingsregeling beter kunnen blijven doorlopen. Eind 2016 bedroeg de schuld van Ardesch, verrekend met wat de gemeente nog bij hem open had staan, 4000 euro. De ondernemer loste wekelijks 1000 euro in.

Dat de gemeente op oneigenlijke gronden de betalingsregeling stopzette en een incassoprocedure inzette, is onderwerp van een eerder artikel in deze reeks. Anders gezegd: de vastgoedafdeling wilde een gerechtelijke uitspraak op grond waarvan Ardesch kon worden uitgezet, geen oplossing voor het geschil.

Schimmige wegen

De gemeente heeft schimmige wegen bewandeld om dat voor elkaar te krijgen. Niet alleen in de aanloop naar het geforceerde einde van de betalingsregeling en de start van de incassoprocedure, maar ook in het vervolg daarop. Alle mogelijkheden om in die eerste periode, toen het conflict ontstond, tot een oplossing te komen, zijn genegeerd, omzeild of actief getorpedeerd. Er is consequent aangestuurd op een gang naar de rechter.

Direct door de ambtelijke top van het Vastgoedbedrijf, maar administratieve en juridische afdelingen en het stadsbestuur zijn die vasgoedtop daarin blindelings gevolgd.

Stand van zaken anno nu

In de jaren erna, toen het kwaad was geschied en er vragen kwamen vanuit de media en de gemeenteraad, hebben ambtelijke afdelingen de werkelijkheid rond de zaak Ardesch stelselmatig en op verschillende manieren verhuld.

Een nieuwe wethouder - VVD’er Jeroen Diepemaat volgde in 2018 partijgenoot Jeroen Hatenboer op als verantwoordelijk bestuurder - heeft diverse pogingen gedaan om de zaak alsnog te schikken. Maar daarbij is consequent voorbijgegaan aan die eerdere gemeentelijke opzet en de gevolgen die dat heeft gehad.

Ook de achtergronden en motieven bij dat handelen, zoals in dit artikel uiteengezet, zijn nooit erkend of benoemd. De gemeente heeft steeds gesteld dat er geen verband bestaat tussen de overname van De Spinnerij door Walas en het conflict met Ardesch.

Alsnog een mogelijke schikking, maar vragen blijven

Diepemaat is inmiddels demissionair en het is de vraag wie de volgende wordt die dit lijk uit de kast op zijn bordje krijgt. En wat die ermee gaat doen.

Recente ontwikkelingen wijzen op een schikking, alsnog. Daarmee wordt een persoonlijk drama - dat van Ardesch - afgesloten. Maar de vragen over het functioneren van ambtenarij, openbaar bestuur en de gemeenteraad in haar controlerende rol - en daarmee dat van de lokale democratie - blijven.