Een nieuwe goederenspoorlijn dwars door Twente? Zo zit het met de Noordtak van de Betuweroute

De aanleiding voor de opgelaaide discussie is een motie die is aangenomen in de Tweede Kamer, afgelopen november. Door de motie is er een onderzoek gestart naar het nut en de noodzaak van een noordelijke aftakking. De conclusie van het conceptrapport ligt al op tafel: Door de Noordtak is het mogelijk om meer goederen per spoor te vervoeren en worden steden ontlast van goederentreinen.

Twente als distributiecentrum

Al in 1993 ontstonden de eerste plannen voor een noordelijke aftakking van de Betuweroute (in de volksmond vaak Betuwelijn genoemd). Destijds was de Provincie Overijssel een groot voorstander. De spoorbaan was volgens de provincie van groot belang voor Twente als distributiecentrum voor goederen van en naar Noord-Duitsland, Scandinavië, Midden- en Oost-Europa. Ook snelweg A1 zou ontlast worden.

Toch kwam die Noordtak er nooit. Nu, zo'n dertig jaar later, liggen de plannen weer op tafel.

Drukte, duurzaamheid en overlast

De motie en het bijbehorende onderzoek komen niet uit de lucht vallen. Geruime tijd is er al een lobby gaande vanuit de havens van Amsterdam en Rotterdam. Ze willen graag meer en sneller containers richting Noordoost Europa vervoeren. Via het spoor is dat lastig, want er is nog geen directe route vanuit Nederland naar het noorden van Duitsland en Scandinavië. De Betuweroute die er nu ligt, gaat namelijk naar het Ruhrgebied en niet naar het noorden.

De huidige spoorlijnen raken overbelast. Het personenvervoer en goederenvervoer groeit, maar het spoornetwerk blijft hetzelfde. Ze raken dusdanig overbelast, dat echte problemen al in 2030 verwacht worden. Een noordelijke aftakking van de Betuweroute, vanuit Zevenaar via Doetinchem, Eibergen, Haaksbergen en Hengelo naar Duitsland, is daarom hard nodig volgens de havens. De route zou volgens conceptplannen parallel aan de N18 aangelegd worden.

Naast de logistieke redenen voor een Noordtak, speelt de duurzaamheidsvraag van het kabinet in Den Haag ook een grote rol. Minder vrachtwagens op de weg, meer goederen via het spoor. Gemiddeld is een goederentrein goed voor 40 tot 60 vrachtwagens.

Tegelijkertijd neemt de drukte in de havens toe. Er gaan steeds meer containers via het westen door Nederland naar Oost-Europa. Dat is nu ook al te merken in Overijssel. In totaal passeerden 7.600 goederentreinen de grens in 2021, dat is een toename van ruim vijftien procent ten opzichte van een jaar eerder.

Daarnaast moet de overlast in het stedelijk gebied verminderd worden. Nu gaan veel goederentreinen vanuit Rotterdam en Amsterdam via Weesp, Amersfoort en Deventer naar de grensovergang in Twente. Dat zorgt voor veel overlast in die steden.

Mogelijke routes

Kortom, de eerste aanzet is gedaan om een noordelijke aftakking te realiseren, met eerder genoemde redenen. Toch staat niet vast dat - als de noordelijke aftakking er daadwerkelijk komt - er een nieuwe spoorlijn aangelegd wordt via de Achterhoek door Twente naar Duitsland. Er liggen namelijk twee alternatieven op tafel die ook door Overijssel gaan: de IJssellijn en de Twentekanaallijn.

Beide opties gaan via bestaand spoor. De Twentekanaallijn van Zutphen via Lochem, Goor en Delden naar Hengelo en Oldenzaal. De IJssellijn van Zutphen via Deventer, Almelo en Hengelo naar Oldenzaal. (Het deel door Twente wordt ook wel de Twentelijn genoemd.) Bij alle mogelijkheden gaat de route bij Oldenzaal dus de grens over.

Toch is een nieuwe route, de Noordtak via de Achterhoek en Twente, de favoriet. Zoals eerder vermeld rijden er nu al goederentreinen over het bestaande spoor. Dat zijn de goederentreinen die vanuit Rotterdam en Amsterdam via Weesp, Amersfoort en de IJssellijn naar Duitsland gaan. De capaciteit van die spoorlijn is al bijna volledig in gebruik. Daarnaast ervaren omwonenden veel overlast. De spoorlijnen gaan dwars door stedelijk gebied. Een nieuw aan te leggen Noordtak gaat langs stedelijk gebied en er niet dwars doorheen.

Volop protest vanuit Twente

Toch is er veel protest tegen een nieuwe Noordtak. Vanuit de buurtkring Driene (Hengelo, red.) is er zelfs een speciale protestwebsite gelanceerd. Een van de initiatiefnemers van de website is Maurits Sanders. Dat juist hij een van de felle tegenstanders is, is geen toeval. Hij woont op Landgoed Lonnekermeer, een van de natuurgebieden waar een nieuwe Noordtak mogelijk midden in komt te liggen.

Vlak naast het landgoed ligt de Bentheimroute. Dat is de spoorlijn van Hengelo naar Oldenzaal. "Een spoorlijn waar wij als buurt al veel overlast van ervaren", legt Sanders uit. "Hier komen dagelijks meerdere goederentreinen voorbij, ook midden in de nacht. Je moet er toch niet aan denken dat er straks ook nog eens goederentreinen dwars door een natuurgebied rijden?"

Dat resulteert dan mogelijk in meer overlast zoals trilling en het gevoel van onveiligheid vanwege het transport van gevaarlijke stoffen. Maar dat is voor Sanders niet het belangrijkste. "Natuurlijk wil niemand een spoorlijn in de achtertuin hebben. Dus iedereen zal zeggen dat de lijn ergens anders moet komen te liggen. Het gaat ons vooral om de natuur. Een nieuwe goederenspoorlijn zal het karakteristieke Twentse landschap aantasten."

Dwars door natuurgebied

Sanders heeft met de buurtkring een medestander gevonden in de persoon van Michael Sijbom, directeur van Landschap Overijssel. Als het aan Sijbom ligt, komt er geen Noordtak door Twente. "We staan hier in een van de mooiste natuurgebieden die we in Overijssel hebben", zegt hij terwijl we bij het Lonnekermeer staan. "Het idee dat hier een spoorlijn doorheen of langs komt te liggen, lijkt mij vreselijk."

Sijbom richt binnenkort samen met bewonersorganisaties uit de Achterhoek de stichting ‘Stop de Noordtak’ op. Hij heeft vooral nog veel vragen. "Waarom is die lijn perse nodig? Ik hoor vaak de economische reden, maar ik vraag mij af of die reden wel klopt." Hij doelt op de redenatie vanuit de havens in het westen. Volgens hen is een noordelijke aftakking hard nodig om zelf te kunnen groeien.

Die groei zou dan weer een economische impuls voor Nederland geven. Twente speelt daarbij een belangrijke rol, namelijk als doorgeefluik. "En daar hebben wij dus niets aan", stelt Sijbom. "Alle goederentreinen richting Noordoost Europa razen hier straks door de omgeving. De haven profiteert, de Nederlandse economie misschien ook, maar wij hebben alleen de lasten."

RONA maakt zich klaar voor Noordtak

Volgens Leendert Stutvoet klopt de stelling van Sijbom maar deels. Stutvoet is lid van het Regionaal Overleg Noordelijke Aftakking (RONA). Hij zet zich samen met anderen al bijna 30 jaar in voor de belangen van bewoners langs de IJssellijn. Het traject van Elst via Deventer naar Oldenzaal. Volgens Stutvoet kan de regio Twente juist profiteren van een Noordtak, al ziet hij ook dat het ten koste gaat van de natuur.

"De regio Twente moet nu goed nadenken wat zij willen als de Noordtak er komt. Denk aan bijvoorbeeld nieuwe verbindingen voor passagiers tussen Twente en de Achterhoek. Niet nu calimerogedrag vertonen, maar denk juist actief mee.

"Stutvoet is voorstander van de Noordtak. "Omdat bij dat plan de minste overlast wordt veroorzaakt. In het gebied waar de Noordtak komt te liggen, wonen veel minder mensen dan in het stedelijke gebied waar de huidige spoorlijnen liggen."

Alternatieven zoals het vervoer per water of over de weg zijn geen optie volgens Stutvoet. "Per weg is simpel: die optie is niet duurzaam. Maar per schip over het water kan ook niet, want er liggen geen waterwegen naar Noordoost Europa. Dus spoor is en blijft de enige optie."

Snel duidelijkheid

Als het aan Stutvoet ligt, volgt er snel duidelijkheid van het kabinet over de plannen. "De reden dat wij zeggen: 'Oost-Nederland, het wordt waarschijnlijk een nieuwe Noordtak', is omdat wij vinden dat de discussie zo snel mogelijk moet verlopen. Wij wachten al 29 jaar op een goede oplossing. Dus bestuurders en regering, neem een positie in. Besluit of we gaan investeren en in dat geval, ga handelen.

"Ondertussen blijft Landschap Overijssel-directeur Sijbom hameren op de vraag of we het wel moeten willen. "We willen niet de strijd aangaan met andere varianten over bestaand spoor, want dan worden we als burgers tegen elkaar uitgespeeld. Dat hoeft ook niet, want voor de Noordtak zijn er volop alternatieven. Laat ons ook aan tafel zitten als deze plannen besproken worden. We nodigen minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat van harte uit om hier eens te komen kijken.

"Of dat gaat gebeuren is nog even de vraag. Staatssecretaris Vivianne Heijnen laat weten morgen op bezoek te gaan in de Achterhoek, maar een bezoek aan Twente is nog niet gepland.

Hoe nu verder?

En dan rest de vraag: hoe nu verder? Staatssecretaris Heijnen zegt de uitkomsten van het lopende vooronderzoek af te wachten. Dat onderzoek moet dit voorjaar afgerond zijn. Ze verwacht dat dat onderzoek mede zal bepalen of én hoe een volgende stap genomen kan worden. Heijnen wil geen van de mogelijke opties op voorhand uitsluiten.

Als het aan Michael Sijbom en Maurits Sanders ligt, is de kans dat de Noordtak er over een aantal jaar daadwerkelijk ligt erg klein. Sanders: "Dat zou echt verschrikkelijk zijn. Echt verschrikkelijk. Dat is ook de reden dat we nu tot actie oproepen. We hopen dat ze (het kabinet, red.) dan zien wat we moeten opgeven voor die spoorlijn. Dat 'ie er dan nooit zal komen.

"Sijbom sluit zich daar bij aan. "Als je niet oplet, ligt 'ie er, zou ik bijna zeggen. Je zag het ook bij de Betuweroute. Als je maar lang genoeg praat, wordt alles ineens vloeibaar. Volgens mij moeten we niet in die situatie terechtkomen. Het is eerst nog een onderzoek, dan een plan en dan ligt 'ie er." De kans dat de lijn er straks ligt? "Wat mij betreft nul procent.

"Toch ziet Leendert Stutvoet van het RONA, ondanks de protesten, genoeg kansen. "De kans dat hier in 2040 een Noordtak ligt, is best groot. Zoals ik eerder al zei, de discussie moet verlopen. Al 29 jaar wachten we, nu willen we duidelijkheid."

Reageren op dit artikel? Stuur een bericht.