Eerste politieke debat over ‘Menselijke maat’ in bijstandswet en Wmo

Die uitvoering van sociale wetten in Enschede ligt al jaren gevoelig, zowel in de politiek als in de stad zelf. Het rapport van de commissie die er onderzoek naar deed bevestigt het beeld dat Enschede de wet streng toepaste en daarbij de mensen die ervan afhankelijk waren uit het oog verloor. Maar de commissie plaatst daar ook positieve kanttekeningen bij: de gemeente vaart inmiddels een andere koers en het getuigt van moed dat de gemeenteraad - als eerste in Nederland - onderzoek wilde laten doen naar de uitvoeringspraktijk.

Wie pakt de handschoen op?

Na de verschijning van het rapport in oktober en de presentatie in de gemeenteraad, enkele weken later, tekenden zich in elk geval twee flinke vraagstukken af. De eerste is wie de handschoen nu oppakt: de gemeenteraad of het college. De tweede gaat over de politieke betekenis van het rapport.

Het Enschedese college van burgemeester en wethouders stelt zich afwachtend op. In een brief aan de raad stelt het college onder meer dat zij zich vooralsnog onthoudt van inhoudelijk commentaar. ‘De bespreking van het verslag en rapport is allereerst aan uw raad’.

Die raad was ook de opdrachtgever voor het onderzoek. Wat het college betreft is het nu dan ook eerst aan de raad om er een oordeel over uit te spreken en nieuwe of aanvullende kaders voor beleid vast te stellen.

De raad lijkt enigszins verdeeld. Deels omdat zij zich voor een lastige klus gesteld ziet. Hoe verwerk je conclusies en aanbevelingen uit een dergelijk rapport en hoe kom je tot een praktisch vervolg, waar inwoners iets aan hebben? De hoofdconclusie is niet mals: Enschede was erg streng en dat had ook anders gekund, en daar zijn inwoners de dupe van geworden.

In een politieke arena roept dat vanzelfsprekend de vraag op wie daarvoor verantwoordelijk was. Of is. Het debat daarover is onvermijdelijk.

Politieke en bestuurlijke verantwoordelijkheid

De architecten van het beleid destijds (2015) waren BurgerBelangen, VVD, CDA, D66 en ChristenUnie. Dat zijn bijna dezelfde partijen als die nu de coalitie vormen, met uitzondering van het CDA dat na de laatste verkiezingen plaats nam in de oppositie en haar bestuurszetel afstond aan de PvdA. Bij de coalitieonderhandelingen voor deze bestuursperiode is afgesproken om een ander, menselijker beleid te gaan voeren.

In het rapport ‘Menselijke maat’ wordt gesteld dat daarin stappen zijn gezet. Belangenbehartigers in de stad zelf bevestigen dat, maar wijzen daarbij vooral naar de uitvoering van de bijstandswet. Van versoepelingen in de uitvoering van de Wmo zien zij nog maar weinig.

Jan Veldhuizen, voorzitter van het Diaconaal Platform, zegt in een reactie vooralsnog niet inhoudelijk te willen reageren. Hij zal ook niet inspreken bij de raadsvergadering vanavond. "Het onderzoek was een opdracht van de raad. Het is nu eerst aan de raad om er wat van te vinden."

De hand in eigen boezem

Het college refereert in haar brief ook aan de historische context waarin de strenge Enschedese uitvoering vorm kreeg. Die maakte keuzes ‘begrijpelijk’ en ‘soms noodzakelijk’. Vrij vertaald: de gemeente zat financieel in zwaar weer; het Rijk wierp drie ingewikkelde wetten over de schutting, zonder er voldoende middellen voor beschikbaar te stellen; het ministerie keek met argusogen toe - de stad was zo goed als onder curatele gesteld.

Dat is, zo blijkt uit een rondgang, tegen het zere been van belangenbehartigers en een aantal raadsfracties. Die context van nauwelijks financiële middellen en streng Rijkstoezicht mag waar zijn, zo is de reactie, maar dat had nooit ten koste mogen gaan van kwetsbare inwoners. Anders gezegd: het college wijst hier te makkelijk naar het Rijk en steekt de hand onvoldoende in eigen boezem.

Maar, zo stelt het college in haar brief, die keuzes van toen werden breed gedragen. Het was de gemeenteraad die ermee instemde. Daarmee wordt ook de raad in het rapport ‘Menselijke maat’ een spiegel voorgehouden. Nou sprak - en spreekt - die raad niet met een mond. Partijen als Enschede Anders, de SP en de PVV hebben altijd geageerd tegen streng sociaal beleid. Maar ook de PvdA - destijds in de oppositie, nu deel van de coalitie - was tegenstander.

De weg naar ‘burgervriendelijk beleid’

Voor vanavond - en het vervolg - is het de vraag in hoeverre het debat over politieke en bestuurlijke verantwoordelijkheid een schaduw zal werpen over keuzes voor de toekomst. De commissie ‘Menselijke maat’ stelde in haar rapport dat erkenning voor wat er misging belangrijk is, maar ook dat zij het vertrouwen heeft dat Enschede de weg naar ‘burgervriendelijk beleid’ zal weten te vinden.

Het rapport biedt er de handvatten voor. Dat vindt ook wethouder Arjan Kampman, onder meer verantwoordelijk voor de uitvoering van de bijstandswet. "Ik ben oprecht blij met het rapport dat er ligt. Daar kunnen we verder mee. Wat ons betreft is het nu eerst aan de raad. Als zij toch eerst wat van ons willen, dan hoor ik dat graag."