Maatwerk in de bijstand: geen toestemming voor studie
Biedt de Participatiewet ruimte voor beslissingen die passen bij de situatie van aanvragers en bijstandsgerechtigden? En, als die ruimte er is, maakt de gemeente Enschede daar dan gebruik van? Dat is de vraag waarover een onderzoekscommissie zich buigt, op last van de gemeenteraad. Wij verkennen die vraag in een serie recente verhalen die we in ons onderzoek tegenkwamen.
Is dit artikel te lang voor je? Je kunt ook het audiobestand hieronder beluisteren. Daarin vertelt Hiba zelf haar verhaal, zonder verdere duiding of nader commentaar.
Dit eerste verhaal gaat over een alleenstaande moeder met twee jonge kinderen, die graag een opleiding wil volgen. “Ik wil uit de uitkering en zelf zorgen voor mijn kinderen, mijn toekomst in eigen hand nemen”, zegt zij daar over. Wie bijstand heeft, moet toestemming van de gemeente hebben om een opleiding te volgen. De gemeente weigert, in dit geval. Omwille van de privacy gebruiken we in dit artikel een gefingeerde naam. De zaak loopt nog.
Bouwen aan de toekomst
Het is tweeëneenhalf jaar geleden als Hiba, dan 30, een beslissing neemt. Ze wil een opleiding gaan volgen, werken en bouwen aan haar toekomst. Op dat moment heeft ze de zorg voor een meisje van drie en een meisje van vijf jaar. Om die reden is ze vrijgesteld voor de sollicitatieplicht, een verplichting uit de bijstandswet. Ze oriënteert zich eerst en voert een paar gesprekken bij het ROC. Een opleiding in de zorg spreekt haar het meest aan. De opleiding Verzorgende IG, niveau drie, sluit het best aan.
Participatiewet, artikel 9a, lid 1
‘Onverminderd artikel 9, tweede lid, verleent het college aan een alleenstaande ouder die de volledige zorg heeft voor een tot zijn last komend kind tot vijf jaar op diens verzoek ontheffing van de verplichting, bedoeld in artikel 9, eerste lid, onderdeel a.’
Stageplek en baangarantie
Hiba meldt zich aan en doet een toelatingstest bij het ROC. Ze slaagt. Vervolgens zoekt ze een stageplek. Na een serie vruchteloze pogingen vindt ze een werkgever die haar een stageplek en een baangarantie biedt als ze gediplomeerd is. De werkgever betaalt dan ook haar opleiding, die twee jaar gaat duren. Ondertussen heeft Hiba ook contact met de gemeente gezocht om de noodzakelijke toestemming te krijgen. De wet stimuleert de gemeente die toestemming te geven. Logisch: met een diploma, kom je makkelijker aan de bak. Dan is een uitkering niet meer nodig.
Participatiewet, artikel 9a, lid 11
'Op verzoek van de alleenstaande ouder ... vult het college de voorziening, bedoeld in artikel 9, eerste lid, onderdeel b, in met een opleiding in de beroepsopleidende leerweg ..., die de toegang tot de arbeidsmarkt bevordert, tenzij naar het oordeel van het college een dergelijke scholing of opleiding de krachten of bekwaamheden van de alleenstaande ouder te boven gaat.'
De eerste ambtenaar die zij spreekt reageert enthousiast. Hij ziet aan haar dat ze heel graag wil en prijst haar daadkracht. In een tweede gesprek zit er een tweede ambtenaar bij, die beduidend minder positief is. Zij heeft er weinig vertrouwen in en vreest dat Hiba de opleiding niet zal halen. Bovendien, zo is de redenering, is er weinig werk in de zorg. Als Hiba, ondanks het feit dat ze een stage- en werkplek heeft, vraagt welke sectoren dan wel een gerede kans op werk bieden, blijft een antwoord uit.
Toestemming geweigerd
Uiteindelijk komt de gevraagde toestemming voor de opleiding er niet. Het argument: de gemeente verleent een dergelijke toestemming voor een jaar. De opleiding die Hiba wil gaan volgen is inmiddels verkort tot anderhalf jaar. De gemeente wil dat Hiba’s werkgever dat laatste halfjaar loon gaat betalen. De werkgever weigert dat - hij betaalt de opleiding en biedt een baangarantie, daarmee doet hij naar zijn mening genoeg. De ambtenaar met wie Hiba als eerste sprak, probeert nog iets voor haar te regelen, maar dat mislukt.
Hoger beroep
Inmiddels ligt de zaak bij de beroepsrechter. In een eerste rechtszaak is Hiba in het ongelijk gesteld omdat de gemeente zelf kan bepalen hoe lang iemand met behoud van een uitkering een opleiding mag volgen. In Enschede is dat een jaar. Opmerkelijk in deze zaak is dat Hiba gedurende de hele loop van dit proces sowieso was vrijgesteld van verplichtingen omdat ze de zorg over jonge kinderen had. Daar komt bij dat de wet expliciet stelt dat de gemeente de ruimte geeft om alleenstaande ouders met jonge kinderen een opleiding te laten volgen.
Ruimte in de wet
De wet laat zich niet uit over de duur van zo’n opleiding, maar biedt een uitkeringsgerechtigde die niet gemakkelijk aan het werk komt wel de mogelijkheid om twee jaar lang vrijwilligerswerk te doen. Eventueel te verlengen met nog een half jaar, als er reëel kans bestaat op een baan op die werkplek.
Participatiewet, artikel 10a, lid 1
‘Het college kan ter uitvoering van artikel 7, eerste lid, onderdeel a, degene die algemene bijstand ontvangt en voor wie de kans op inschakeling in het arbeidsproces gering is en die daardoor vooralsnog niet bemiddelbaar is op de arbeidsmarkt, onbeloonde additionele werkzaamheden laten verrichten gedurende maximaal twee jaar.’
Corona: alle hens aan dek
Het is juridisch niet relevant, maar in Hiba’s geval is het extra wrang om te beseffen dat zij inmiddels gediplomeerd had kunnen. Haar verzoek en de weigering dateren van voor corona. Niemand kon toen bevroeden wat ons boven het hoofd hing, maar nu zijn alle handen in de zorg meer dan welkom.
Reactie gemeente
In een reactie op publicaties in deze serie stelt de gemeente om privacy-redenen niet in te gaan op casuïstiek. Verder stelt de gemeente de Participatiewet te hanteren zoals die is voorgeschreven, en dan in een individueel maatwerktraject. Tot slot wijst de gemeente op het onderzoek van de gemeenteraad naar de uitvoering van sociale wetten. De gemeente vindt het ook om die reden niet gepast om in te gaan op individuele gevallen en wil de resultaten ervan afwachten.
