Unaniem raadsbesluit onderzoek sociaal domein

Er wordt een externe onderzoekscommissie van drie personen ingesteld. Kern van het onderzoek is de vraag in hoeverre de stringente Haagse wetten ruimte bieden voor beslissingen op maat, waarmee inwoners die afhankelijk zijn van een uitkering ook daadwerkelijk geholpen zijn, en in hoeverre die ruimt in de Enschedese uitvoering dan ook maximaal wordt benut.

De aanleiding: een brandbrief met een voorgeschiedenis

Directe aanleiding voor dit onderzoek was een brandbrief van het Diaconaal Platform Enschede, waarin niet alleen misstanden werden gemeld maar ook werd aangedrongen op onderzoek. Dat platform roerde zich, met een aantal andere partijen in de stad, waaronder sociaal advocaten en Sociaal Hart, en een paar kleinere fracties in de gemeenteraad al jaren. Teveel inwoners die afhankelijk zijn van een uitkering raakten tussen de wielen van een hard regime van controle, intrekkingen, kortingen en boetes.

Met die brandbrief wilde het Diaconaal Platform een ultiem signaal afgeven: in de uitvoering van sociale wetten en regels worden de grenzen van de ethiek overschreden. Kwetsbare inwoners zijn daar de dupe van. Het platform was al jaren in gesprek met de ambtelijke organisatie, maar dat leverde geen structurele verbetering op. Aanvankelijk bleef die brandbrief binnenskamers en leidde tot gesprekken met het college van burgemeester en wethouders. Toen die gesprekken opnieuw werden teruggeleid naar de ambtelijke organisatie, besloot het platform de brief voor te leggen aan de gemeenteraad.

In gesprek met het Diaconaal Platform

In eerste instantie vonden het college en een deel van de gemeenteraad een onderzoek naar de gang van zaken voorbarig en onnodig. De fracties van GroenLinks en Enschede Anders organiseerden evenwel een gesprek met de voorzitter van dat Diaconaal Platform, Jan Veldhuizen, waarbij de collega-fracties aanschoven. In een vervolg gesprek tussen de woordvoerders van alle raadsfracties werd lang gesteggeld over de vraag of er echt een probleem bestaat en wat dan de onderzoeksvraag zou moeten zijn. Besloten werd - unaniem - om externe leden van de Enschedese rekenkamercommissie te vragen daar een nadere verkenning naar te laten doen.

De vraag naar het onderzoek

De rekenkamer gaf die opdracht terug: het ontbrak aan tijd, bovendien waren de rekenmeesters van oordeel dat er voldoende aanknopingspunten waren voor een onderzoek. Na een impasse van een week of twee waren het opnieuw GroenLinks en Enschede Anders die een nieuw voorstel deden om toch een volgende stap te zetten. De inzet was om dat te doen met inbreng vanuit de gehele raad. Dat leidde achter de schermen tot een hoop onrust, waarop Burgerbelangen Enschede, de grootste fractie in de raad, het initiatief nam en de griffie en burgemeester heeft gevraagd het voorstel te schrijven waarmee de voltallige raad maandagavond instemde.

Bijsturen en vertrouwen terugwinnen

“Wij zijn ook blij met dit onderzoek”, opende Marc Teutelink, fractievoorzitter van Burgerbelangen Enschede maandag de vergadering. En, met een verwijzing naar het coalitieakkoord waarin is opgenomen dat Enschede een lerende organisatie wil zijn: “Bijsturen kan alleen als je weet wat je moet bijsturen.” Wethouder Arjan Kampman, verantwoordelijk voor onder andere de bijstand, sprak vergelijkbare woorden. “We moeten dit samen doen. Dat kan alleen als je hetzelfde beeld van de werkelijkheid hebt. We moeten niet blijven steken in de discussie, maar onderzoeken of we voldoende doen.”

Spannend

Kampman legde de nadruk op een neutraal onderzoek, dat niet wordt gestuurd of beïnvloed door college of raad. “Dit is een discussie die in heel Nederland wordt gevoerd. Ik ga er vanuit dat er stevige gesprekken gevoerd gaan worden, met de kanttekening dat we nu wel moeten werken binnen de wettelijke kaders die nu gelden. Maar we moeten het vertrouwen dat is verloren terugwinnen en herstellen.” Teutelink bevestigde, mede naar aanleiding van raadsvragen, dat college noch raad zich gaan mengen in het aanstaande onderzoek. In 1Twente Vandaag zei hij het “mega-belangrijk” te vinden dat “de politiek eruit wordt gehaald”.

“Kennelijk had het zo lang nodig”, zei Teutelink over het moeizame proces naar dit toch unanieme besluit. “Dit zijn spannende onderzoeken. Wat je ook doet, het wordt altijd ook politiek. Maar als mensen geraakt worden en je kunt er wat aan doen, dan moet je er wat aan doen.”

De onderzoekscommissie

In de komende weken worden de voorzitter en de andere leden van de onderzoekscommissie gezocht. “Partijen hebben al namen genoemd, de griffie heeft daar een prioritering in aangebracht. De burgemeester benadert de beoogd voorzitter; we proberen dit zo onafhankelijk mogelijk te doen.” Over twee weken, in een ingelaste raadsvergadering, moet de onderzoekscommissie worden geïnstalleerd. De commissie kan dan meteen aan de slag. Inzet is om binnen tien weken met resultaten en aanbevelingen te komen. Maar als er meer tijd nodig is, dan kan dat. Teutelink: “De kwaliteit van dit onderzoek gaat voor.”

Een nieuw lokaal sociaal contract?

Vraag is nu vooral wat de gefragmenteerde Enschedese raad straks gaat doen met de aanbevelingen van deze onderzoekscommissie. Worden die onderwerp van een politiek steekspel waarbij het vangnet dat sociale wetten moeten zijn gaten blijft vertonen - in ethisch of heel praktisch opzicht - of slaagt de politiek erin de verbeteringen die zijn ingezet te vertalen naar een nieuw sociaal contract, zoals Pieter Omtzigt dat noemt?

Wordt het straks weer politiek?

“We besteden nu zo’n 350 miljoen aan het sociaal domein”, blikte Teutelink vooruit. “Daar doen we jaarlijks 20 miljoen uit eigen middellen bij. Die moeten ergens vandaan komen. In het coalitieakkoord hebben we afspraken gemaakt over waar we op inzetten. En dan ook op waar we minder op inzetten.” Als de discussie straks gaat over de vraag waar extra geld vandaan moet komen, wordt het onvermijdelijk ook politiek, zo stelde hij.

Dat hoeft op zich niet erg te zijn. Integendeel, dat is hoe een democratie werkt. Zolang die aanbevelingen - oftewel de belangen van inwoners die een echt dat vangnet nodig hebben - maar voorop staan.