Sociaal advocaat pleit voor onderzoek naar mentaliteit

De gemeente kiest ervoor om de regels rond bijstand en thuiszorg in het eigen voordeel uit te leggen en niet in het voordeel van burgers, stelt Melief. “Je kunt ook de kant van de inwoner kiezen en zaken waar overduidelijk is dat de burger niet heeft gefraudeerd anders oplossen, maar dat doen ze niet. Theoretisch kun je terugvorderen, dus dat gebeurt dan ook.”

Melief schat dat in zo’n zestig tot zeventig procent van de gevallen die bij hem op het bureau liggen de gemeente een verkeerde beslissing heeft genomen. Hij behandelt er jaarlijks zo’n zeventig tot honderd. “Dat zijn dan burgers die mij weten te vinden. Maar ik weet zeker dat niet alle besluiten die niet op mijn bureau komen goed zijn.”

In dertig tot veertig procent van de zaken die Melief afhandelt, wordt de gemeente in het gelijk gesteld. Maar dat gaat maar in een handvol gevallen om fraude, stelt de advocaat. “Twee procent, misschien. Het gaat bijna altijd om vergissingen, mensen wisten het niet, kunnen niet goed lezen. Het zijn geen academisch geschoolde mensen; ze begrijpen het niet.” Overigens vindt de advocaat dat fraude aangepakt moet worden. "Daar wil ik zelfs wel aan meewerken."

Belangrijkste oorzaak van die harde opstelling is geld, volgens Melief. “Het rijk geeft gemeenten te weinig geld. Op thuiszorg is dertig procent bezuinigd; dat is een schandaal natuurlijk. Dat vind ik ook. En dat is vervelend voor de gemeente, maar dat mag je niet afwentelen over de ruggen van de zwakste burgers, en dat is wel wat er gebeurt.” Gemeenten hebben de neiging, zo is de indruk van Melief, om bij bijvoorbeeld een aanvraag vooral te kijken of ze die ook ‘nee’ kunnen zeggen.

Die houding betekent niet alleen het risico van een schending van de zorgplicht die overheden naar burgers hebben, hij is ook juridisch dubieus, stelt de advocaat. “Ik heb raadsleden horen zeggen: ‘Dan moeten we bezuinigen op bijstand en thuiszorg.’ Dat is een illegale uitspraak, dat mag helemaal niet.” Bijstand en Wmo zijn zogenaamde open-einderegelingen: als inwoners recht hebben, moet de gemeente over de brug komen, of het budget er nou voor is of niet. Voorstellen om te bezuinigen op dat soort regelingen of er ‘slim mee om te gaan’, zijn een oproep om de wet te overtreden, stelt de advocaat.

Maar dat bezuinigen gebeurt wel, zo blijkt uit de beroepspraktijk van Melief. “Kom je ermee voor een rechter, dan corrigeert die dat wel, maar ik weet zeker dat er talloze burgers zijn die zo’n besluit krijgen van thuiszorg die wordt afgepakt, die denken: ‘Ja, dat zal wel,’ en het maar doen met een vervuild huis en ongelapte ramen, omdat ze dat zelf niet kunnen.”

Uit de verhalen van de Enschedese sociaal advocaat blijkt dat ook juristen en ambtenaren van de gemeente zich er soms wel bewust van zijn dat wetgeving en uitvoering inwoners onevenredig hard raken. “Je probeert weleens zaken te doen en dingen anders op te lossen. Soms lukt dat. Ik heb ook weleens meegemaakt dat een jurist van de gemeente tijdens de zitting een heel extreem standpunt innam en na afloop zei: ‘Jan, je hebt volkomen gelijk, maar dit is het beleid van de gemeente.’ En ik heb vaak meegemaakt dat ambtenaren ook wel toegeven dat er feitelijk niet teveel bijstand is gegeven en dat er geen sprake is van fraude, maar dat er toch wordt teruggevorderd omdat iets volgens de regeltjes gemeld had moeten worden.”

Melief laakt niet alleen de handelswijze van de gemeente. Hij vindt dat ook rechtbanken te vaak en te lang meegaan in verkeerde beslissingen. “Kijk naar de toeslagenaffaire. Daar zie dat de Raad van State dat jarenlang heeft gedaan, maar het gebeurt ook bij de Centrale Raad van Beroep.” Ook rechters corrigeren fout beleid onvoldoende, vindt de raadsman.

In het schemergebied van wetten, regels, beleid en uitvoering, kiezen overheden teveel voor zichzelf en niet voor inwoners. “De gemeente legt het in mijn ogen altijd negatief uit. Je kunt ook het voordeel van de twijfel geven, een andere oplossing kiezen als duidelijk is dat er geen enkele bedoeling was om de gemeenschap te benadelen.”

Het is om die reden dat de bijstandsadvocaat een onderzoek naar de ambtelijke mentaliteit bij de uitvoering van sociale-zekerheidswetten zou toejuichen. Hij is niet mild, als het om het gemeentelijk en ambtelijk handelen gaat - ‘Er wordt gelogen, op burgers gejaagd.’ - maar weet ook dat de gemeente dat stellig ontkent. “Nou, laten we dat dan maar eens goed bekijken.”