Armoedebestrijders: Enschede maakt willens en wetens misbruik van machtspositie

Inwoners die een afwijzing krijgen op een aanvraag bijstand of een WMO-voorziening, kunnen tegen die afwijzing in bezwaar. In het geval zij in bezwaar geen gelijk krijgen, kunnen ze beroep aantekenen bij de rechter. Datzelfde geldt als de gemeente een boete of een maatregel oplegt. De gemeente spoort inwoners die het niet eens zijn met een beslissing zelfs aan om bezwaar aan te tekenen. Maar volgens het DPE is dat geen teken van goede wil.

Ervaring leert dat het merendeel van de mensen die een afwijzing, een maatregel of een boete krijgen niet in bezwaar gaat. Om verschillende redenen. Zo’n bezwaarprocedure is niet eenvoudig en de inwoners die het betreft zijn vaak vooral aan het overleven. Die hebben wel wat anders aan het hoofd dan ingewikkelde juridische procedures tegen een machtige overheid. Wordt er wel een bezwaarprocedure gestart, dan is dat vrijwel altijd met hulp. Bezwaar en beroep is voor de mazzelaars die iemand hebben die hen de helpende hand reikt.

Veel van die hulp wordt geboden door vrijwilligers van organisaties als het Diaconaal Platform. Soms is het een sociaal advocaat die weet hoe de hazen lopen en een bezwaarprocedure start. Sociaal advocaten, maar ook vrijwilligersorganisaties, stellen dat driekwart van de mensen die zij in zo’n procedure bijstaan geheel of gedeeltelijk in het gelijk worden gesteld. Vaak al in bezwaar, soms in beroep. In dat geval draait de gemeente het besluit terug en krijgt de inwoners alsnog waar hij of zij recht op heeft.

Het aantal mensen dat bezwaar of eventueel beroep aantekent tegen een beslissing van de gemeente is echter klein. In de memo beschuldigt het Diaconaal Platform de gemeente daar misbruik van te maken. De gemeente neemt beslissingen die op of over het randje zijn van wat de wet toestaat, wetend dat het merendeel van die beslissingen in stand blijft omdat er toch geen bezwaar wordt aangetekend. Gebeurt dat wel, dan is de kans reëel dat het de gemeente geld kost. Maar omdat het merendeel zich neerlegt bij de beslissing, is de gemeente per saldo goedkoper uit.

Met deze brief ligt ook het Diaconaal Platform nu op ramkoers met de gemeente, net als die andere prominente belangenbehartiger van kwetsbare Enschedeërs, Stichting Sociaal Hart. Voor beide organisaties is de maat vol. Opmerkelijk daarbij is dat het DPE al meer dan vijf jaar in een sfeer van buitengewoon groot vertrouwen samenwerkt met de Stadsbank Oost Nederland. Een samenwerking die in de stad, maar ook landelijk, wordt gezien als lichtend voorbeeld. Dat werd bevestigd in een intern verdiepingsgesprek dat twee maanden geleden plaatsvond tussen het Diaconaal Platform, de Stadsbank, de klachtencommissaris en wethouder Arjan Kampman.

Het DPE ziet in dat verdiepingsgesprek nog wel aanknopingspunten voor de toekomst, zou blijkt uit de brief aan de raad. Gezamenlijk werken aan nieuwe vormen van leiderschap - coachend en dienend - binnen de gemeentelijke organisatie, zou een uitweg uit de ontstane spanningen zijn. Naar een model als die samenwerking tussen Stadsbank en Diaconaal Platform.

Kampman toonde zich in een eerste reactie verbaasd over de brief van het DPE aan B&W en. raad. “Ik dacht dat wij in gesprek waren.” Hij heeft inmiddels contact gehad met DPE-voorman Jan Bonne Veldhuizen. Die verbazing geldt ook de vermelding in de brief van dat verdiepingsgesprek in september. “Dat was een vertrouwelijke bijeenkomst en dat zou ook zo blijven.” Kampan wilde verder niet inhoudelijk reageren. “Deze brief is gericht aan het college. We moeten hem eerst daar bespreken. Dat zal aanstaande dinsdag gebeuren.”

De brief van het DPE aan het Enschedese college komt niet uit de lucht vallen. Bijna drie maanden geleden al stelde het DPE al een memo van dezelfde strekking op. In dat memo stelt het DPE dat de tijd van praten voorbij is en dat de enige manier om het vertrouwen in de gemeente te herstellen een diepgravend extern onderzoek naar de gemeentelijke werkwijze rond bezwaar en beroep is. Het memo is in een paar gesprekken uitgebreid besproken met B&W en de gemeentesecretaris, die verantwoordelijk is voor de gemeentelijke ambtenarij. De uiteindelijke uitkomst van die gesprekken was een uitnodiging van de gemeentesecretaris om… opnieuw in gesprek te gaan.

In die bewuste uitnodiging werd niet inhoudelijk gereageerd op de ernstige aantijgingen van het DPE en evenmin gerept over het gevraagde externe onderzoek. Dat was voor het DPE aanleiding om een brief op te stellen, gericht aan B&W, met een afschrift naar de voltallige raad. ‘Het vertrouwen in de gemeentelijke overheid heeft zware averij opgelopen’ en ‘hier is sprake van machtsmisbruik: het willens en wetens benadelen van burgers en in dit geval de meest kwetsbare’, stelt het DPE in haar memo.

In OmArm Enschede heeft 1Twente een schatting gemaakt van het aantal beslissingen dat niet in stand zou blijven als aanvragers of gerechtigden wel in bezwaar zouden gaan. Volgens die conservatieve schatting, gebaseerd op een enkele aanname en harde cijfers van de gemeente, gaat het om zo’n duizend beslissingen per jaar. Het DPE komt in haar memo op een vergelijkbaar aantal. Dat gaat dan jaarlijks om zo’n duizend beslissingen waardoor inwoners op of onder het minimum het met minder moesten doen dan waar zij recht op hadden. Omdat zij niet in bezwaar gingen. Het DPE stelt dat vergelijkbare zaken waarin de gemeente in een bezwaar- of beroepsperiode alsnog moest toekennen niet leiden tot aanpassing van beleid. Gevolg: in vergelijkbare situaties wordt nog altijd dezelfde beslissing genomen, een beslissing die in bezwaar geen stand houdt.

Anders dan in het memo en de brief van het DPE heeft 1Twente destijds vooral aan willen tonen wat de impact van maximaal streng sociaal beleid is op armoede in de stad. Het gaat hier immers om stadsgenoten die al minimale bestedingsruimte hebben, voor wie elke euro telt. Dan is grote zorgvuldigheid geboden bij het nemen van beslissingen. Aan die zorgvuldigheid ontbrak het en armoede is als gevolg daarvan toegenomen, zo luidde onze conclusie. Het DPE stelt nu dat het bewust bezuinigingsbeleid is. Voor de goede orde: het gaat hier om beleid dat is ontwikkeld en ingezet door een eerdere coalitie (D66, BBE, VVD, CDA en CU) onder verantwoordelijkheid van toenmalig wethouders Welman en Van Houdt.

In het memo van het DPE wordt een praktijkvoorbeeld genoemd van een cliënt van de Enschedese vrijwilligersorganisatie. Hierbij ging het om een situatie waarin de gemeente noodzakelijke thuiszorg afwees en ook na diverse bemiddelingspogingen van het DPE bij die afwijzing bleef. Er werd een onafhankelijke deskundige ingeschakeld, die concludeerde dat er zelfs meer thuiszorg nodig was dan aangevraagd, maar ook dat advies werd genegeerd. Die extra uren moesten dan maar door vrijwilligers worden een ingevuld. Na een procedure van acht maanden kreeg de inwoner uiteindelijk gelijk, maar de huisarts heeft inmiddels antidepressiva voor moeten schrijven.

Het is opmerkelijk dat twee vooraanstaande belangenbehartigers van de meest kwetsbare inwoners van Enschede zo in aanvaring komen met de ambtelijke organisatie. Daarmee heeft de gemeente een levensgroot probleem. Met name omdat in het nieuwe beleidsplan voor sociale zorg in de stad, Rondkomen met je inkomen, een belangrijke rol is weggelegd voor vrijwilligers en vrijwilligersorganisaties. Uitgerekend het DPE heeft daarin, zoals gezegd, een voortrekkersrol.

Het Diaconaal Platform heeft - na consultatie met Andries Heidema, Commissaris van de Koning in Overijssel - inmiddels ook de Nationale Ombudsman ingelicht.

De informatie uit dit artikel is afkomstig van een paar welingelichte en betrouwbare bronnen. Zowel die bronnen als de onderliggende documentatie zijn bekend bij, dan wel in bezit van, de redactie.