15.000 jaar Twente – Harm Smeenge schrijft boek over verscholen landschapsgeschiedenis

Zeven jaar deed Harm Smeenge onderzoek naar het Twentse landschap ten oosten van Almelo, Borne, Hengelo, Enschede en Overdinkel. “In mijn boek heb ik het met name over de wisselwerking van mens en natuur vanaf de ijstijd tot aan nu”, vertelt Smeenge. Zijn onderzoek vatte hij samen in een proefschrift. “Mijn proefschrift gaat meer over de technische kant, de methode en de resultaten. De krenten in de pap heb ik samengevat in het boek.”

Smeenge liet zich inspireren door zijn Twentse vriendin en zijn interesse voor de diversiteit van het landschap. “De mens is constant in beweging. Daarom verandert ook het landschap constant. Als je de verschillende lagen van de bodem onderzoekt en mensen interviewt, vormt dat een hele puzzel van hoe het landschap eruit heeft gezien.”

Elke periode liet sinds de ijstijd zijn sporen achter. Smeenge geeft aan dat eerder nog nooit iemand onderzocht heeft hoe de samenhang van mens en natuur het landschap vormde. “Voor de grote landbouwuniversiteiten in Groningen en Wageningen is Twente misschien te ver weg”, vermoedt de onderzoeker.

Als voorbeeld van hoe de mens de natuur vormde, noemt Smeenge de Dinkel. “We kennen de Dinkel nu als klein riviertje, maar vroeger liet de rivier zijn tanden zien. Hij kon gigantisch overstromen.”

In de ijstijd, ongeveer 12.000 jaar geleden, was de Dinkel een enorme rivier. Naast de grote hoofdstroom waren er een aantal kleinere stromen. Nadat het ijs verdween, veranderde het rivierdal in een veen. En juist daar maakten de inwoners gebruik van. Door de grote watervlakten ontstonden lage plekken. Hier konden boeren hun gewassen verbouwen. “In de ijstijd zijn heel veel dingen ontstaan”, legt Smeenge uit. “Vanaf dat moment begint het landschap zich te ontwikkelen. Water was toen een centraal thema.”

Onze voorouders begonnen in de vroege prehistorie, rond 12.000 tot 3.400 voor Christus, met jagen en verzamelen. De eerste kampen ontstonden tussen de droge en lage gebieden van de Dinkel. “En ongeveer rond de jaartelling begonnen mensen met de landbouw en het ontbossen”, legt Smeenge uit. “Hierdoor slibden de rivierbedden dicht met klei, omdat de klei en andere dingen naar beneden werden gespoeld. Juist hierdoor steeg het grondwaterpeil en het werd natter in het landschap.”

Rond de middeleeuwen kwamen steeds meer mensen naar Twente en steeds meer gebieden werden gekolonialiseerd. Men kwam erachter dat watermolens een goede hulp waren. “Maar hierdoor werd het nog natter, omdat de molens het water naar boven haalden. Het achterland overstroomde heel vaak en dat vonden de boeren helemaal niet fijn. Het was al zo nat”, aldus Smeenge.

Maar het water was toen ook een vriend. “Het was een bron van mineralen”, vertelt de onderzoeker. “Ook in de Tweede Wereldoorlog. Na de oorlog waren de mensen erop ingesteld de voedselproductie te versnellen. Mensen hadden extreme honger. De watersystemen die in de landbouw werden ontwikkeld, waren ingericht op de afvoer van water”, vertelt de natuurliefhebber.

Helaas heeft de werkelijkheid ons inmiddels ingehaald en is het klimaat aan het veranderen. “Het wordt droger en we zijn het water veel te snel kwijt. We moeten ervoor zorgen dat we het water in lage plekken vasthouden”, aldus Smeenge. Hij vertelt dat dit op vele plekken al gebeurt, maar dat het juist een meerwaarde zou kunnen zijn om met grondeigenaren het gesprek aan te gaan om samen, met mensen die de natuur kennen, plannen te ontwikkelen. “In mijn boek probeer ik mensen hiervan bewust te maken. Misschien zien mensen dan hoe mooi ons landschap is en koesteren ze de natuur sneller.”