Enschedeër groeide op met weinig, doet nu zelf onderzoek naar armoede

Armoede houdt mensen vaak langdurig in een wurggreep. In de schulden raken is niet zo moeilijk, eruit komen wél. Niemand wil in armoede blijven hangen, toch nemen mensen die van heel weinig geld moeten rondkomen vaak beslissingen die hen nog dieper in de schulden brengt. Gemiddeld doen ze vaker mee aan een loterij en sluiten ze vaker dure leningen af.

Dat heeft alles te maken met het effect dat schaarste op je brein heeft, zegt Ben Boksebeld (59), docent-onderzoeker op de afdeling Social Work van Saxion. "Stress maakt dat je een kort lontje krijgt en als een kip zonder kop aan de slag gaat. Als je in armoede leeft, is dat funest."

Door zijn onderzoek naar de rol van vrijwilligers in de schuldhulpverlening kent hij de verhalen. Die van een vrachtwagenchauffeur bijvoorbeeld. "Hij zat in de schulden. Toen had hij een klein meevallertje en kocht een scooter voor zijn dochter die binnenkort 16 werd. Hij kon de scooter nog niet op haar naam zetten, ze was nog 15. Toen kwam de deurwaarder en was de scooter weg."

De chauffeur zei tegen Ben Boksebeld: "Dat ik in die tijd geen ongeluk heb gekregen is een wonder. Ik kon alleen maar daaraan denken. Dom natuurlijk, die scooter. Het is niet zo dat mensen met schulden dommer zijn, maar ze denken vaak niet verder dan de korte termijn."

Zelf groeide hij in armoede op. "Mijn vader was een keuterboertje, had varkens. Toen brak er een ziekte uit waarvoor geen geneesmiddel was. Hij moest alle dieren afmaken en opnieuw beginnen." Hij herinnert zich de brieven met 'In naam der Koningin' erboven. "Op een gegeven moment kreeg ik door dat het geen aardige verjaardagskaarten waren maar dwangbevelen. Die gooide mijn vader in een doos: 'Dit is veur an bookholder'. Maar mijn ouders deden het voor mij heel goed. Mijn vader ging naar ouderavonden, hij stond langs de lijn als ik voetbalde. Dat ik überhaupt op voetbal zat."

Ouders zijn cruciaal, zegt hij. "Als je opgroeit in stress, heeft dat blijvend invloed op concentratie en de manier waarop je beslissingen neemt. De steun van ouders kan die effecten verzachten of wegnemen. Alleen zitten die ouders met dezelfde stress."

Hij vertelt over een vrouw in Enschede-Zuid, die door een eerdere relatie in de problemen is gekomen. "Een uitzichtloze situatie. 'Heb je nog dromen?', vroeg ik haar een keer. Toen zei ze dat haar zoon van 15 z'n hele leven al op voetbal wil: 'Ik hoop dat hij op voetbal kan voordat hij het huis uitgaat'. Hij heeft haar met de Stichting Leergeld in contact gebracht. Kennelijk werd hij door school niet opgemerkt."

Scholen zien veel niet, zegt hij, of ze weten niet hoe ze het gesprek moeten aangaan. "Het onderwijs zou een vindplaats van armoede moeten zijn." Ben Boksebeld heeft een training ontwikkeld voor docenten, om armoede te herkennen. In de pilotfase geef ik de training zelf. Hoor ik docenten zeggen: 'We moeten al zoveel'. Dan zeg ik: 'Je hébt ze al in de klas. Jij denkt: wat een etter, maar het kan zomaar een kind zijn dat vanwege de stress thuis niet goed functioneert en slechte cijfers haalt of ruzie maakt.' Daar moeten leerkrachten, maar ook jeugdzorg, zich van bewust zijn. Armoede doet iets met je gedrag."

Mensen die hulp van vrijwilligers krijgen bij het wegwerken van schulden, hebben vaker succesverhalen en lossen relatief meer af. Dat is een van de conclusies uit het onderzoek dat Ben Boksebeld doet naar de effectiviteit van vrijwilligers in de schuldhulpverlening.

Hij vergeleek 84 dossiers van mensen in de schuldsanering bij de Stadsbank die door vrijwilligers werden geholpen, met 84 dossiers waarbij vrijwilligers geen rol speelden. Daarnaast vroeg hij de vrijwilligers naar hun aanpak. Daaruit blijkt dat vrijwilligers doen wat ze denken dat nodig is en hun eigen koers varen. "Iemand zei: 'Als ik bij mensen binnenkom, vraag ik eerst hoeveel plastic tasjes ze in huis hebben. Die centen hadden ze zich kunnen besparen.' Zo moet het dus niet. Maar de meesten verlenen morele en praktische steun. En nemen de stress zo een beetje weg."