Nieuws
Enschede
Hoe Duitsers en Nederlanders tijdens de oorlog door elkaar leefden in Lonneker
Willem Bulter uit Lonneker schreef het boek van zijn leven: een portret van zijn dorp in oorlogstijd. De helft van de bevolking bestond er uit Duitsers. Dat er hier zoveel Duitsers waren en hoe die hier hebben geleefd, was voor mij volkomen nieuw.
Met zijn boek onder de arm loopt hij over het kerkplein. Bij Savenije, een van de twee etablissementen op n bölt zoals het centrum van Lonneker in de volksmond wordt genoemd, houdt Willem Bulter stil. Daar bedreef op de dag van de bevrijding een Duitse soldaat voor de laatste keer de liefde met zijn Nederlandse vriendin.
Johan ter Haar, de toenmalige eigenaar, trof het stel aan in bed. Zijn zoon Jan heeft me het verhaal verteld. Het was 1 april 1945. De eerste Engelsen waren al in het dorp. Het pand van Savenije zat vol met Duitsers, net zoals veel huizen in Lonneker. Als u de Duitsers niet uit uw hotel krijgt, zullen we het moeten beschieten , hadden de Engelse verkenners tegen de oude Ter Haar gezegd. Die ging daarop, voor het eerst sinds lange tijd, naar binnen en vroeg de nog aanwezige moffen of ze wilden vertrekken. En ze hebben allemaal geluisterd.
Het verhaal over de laatste Duitse oorlogsdaad zegt veel over de bezettingstijd in Lonneker. Neerlandicus Willem Bulter (75) schreef het op in het lijvige boek dat hij schreef over de oorlogsjaren in zijn dorp, in de praktijk een veredeld bijkamp van het Duitse vliegveld Fliegerhorst. Nederlanders en Duitsers woonden er naast en tegenover elkaar. Zeker de helft van de bevolking, volgens Bulter zo n duizend inwoners van Lonneker, moesten hun huis verlaten. Ruim de helft van de woningen werd bewoond of gebruikt door de Duitse bezetter.
Vijf jaar lang leefden ze naast en soms ook met elkaar. Kinderen uit het dorp marcheerden mee als de Duitsers door het dorp paradeerden. Duitsers lieten zich knippen bij kapper Van Rijn. Bij café Warmers aan de Oldenzaalsestraat werd gekegeld en gekaart. Als er een razzia op komst was voor de Arbeitseinsatz, werden de jongens uit het dorp gewaarschuwd. In Lonneker zaten uitsluitend mensen van de Wehrmacht. Dat waren de betere Duitsers. Alle ooggetuigen die ik gesproken heb, zeiden hetzelfde: ze gedroegen zich keurig. Beter zelfs dan de Engelsen later, zoals de pastoor in zijn logboek schreef. Om er nog aan toe te voegen : De grote meerderheid is volslagen heiden .
Bijna drie jaar werkte Bulter aan zijn boek. De ontmoeting met Jan ter Haar van Savenije zette hem op het spoor. Duitsers in dat hotel: ik dacht dat ik veel wist, maar daar had ik nog nooit iets over gehoord. Alle nog levende ooggetuigen zocht hij op. Dat waren er zo n tachtig. Ik wilde alles weten. Mijn eigen ouders hebben alleen summier iets verteld. Dat er hier zoveel Duitsers waren en hoe die hier hebben geleefd, was voor mij volkomen nieuw.
Elk pand zijn eigen verhaal
Van zo n beetje elk pand in het destijds overwegend agrarische dorp kent hij het verhaal. De voormalige school vlakbij de kerk fungeerde al vroeg als kazerne. Andere panden volgden in snel tempo. Ruim negentig boeren werden onteigend. Begin 1944 werd de laatste grote groep inwoners uit hun huis gezet.
Ook in zijn eigen woning, aan de Dorpsstraat, zaten Duitsers. Zeker vijf of zes moeten het er zijn geweest, schat hij, net als in de andere huizen van de straat. Alle panden aan de oneven kant waren geconfisqueerd, huis voor huis. Honderden Duitsers woonden er letterlijk tegenover de Nederlanders die mochten blijven. En dan heb ik het nog maar over één straat. Alles, ook de directe omgeving van het vliegveld, zat hier vol met Duitsers.
De ouders van Willem Bulter vonden tijdelijk onderdak bij familie in Enschede. Hijzelf werd er kort na de verhuizing geboren. Pas in november 1945 keerde de familie terug. Na de bevrijding kwamen er Engelsen in ons huis. Lonneker in en na de oorlog was een soort vastgoed-carrousel. Veel later vonden we nog een bajonet op zolder. We hebben nooit geweten of die van de Duitsers was of van de Engelsen.
Leven ging door
In het overwegend agrarische en katholieke dorp ging het leven na de Duitse inval in 1940 gewoon door. Zelfs het illegale slachten, ook voor de oorlog al verboden, bleef er populair, ook al moest één dorpeling dat met de dood in het concentratiekamp bekopen. NSB ers waren er onder meer vanwege een verordening van de Nederlandse bisschoppen nauwelijks. Op dat ene gezin na dan, schuin tegenover zijn ouderlijk huis.
Daar hing een grote poster van Hitler voor de ramen. Latere bewoners vonden er lang na de oorlog nog een hakenkruis achter het behang. Eén zoon ging er bij de SS, de andere bij de Duitse politie. De laatste, Bennie, is na 1943 compleet geradicaliseerd. Hij heeft in Friesland een smid vermoord. Zeker vijf mensen zijn door toedoen van hem in het concentratiekamp beland. Een van hen was Gerrit Groeliken, uit zijn eigen dorp. Zo maar op een dag werd hij samen met een vriend op de Oldenzaalsestraat opgepakt.
Het aantal echte incidenten bleef relatief beperkt. Busscher is wier gaangs , zeiden de Lonnekernaren Op n bölt , als het afweergeschut op het erf van de gelijknamige boer s nachts weer eens vuurde. Slachtoffers vielen er evengoed. Meer dan de vier namen op het monument op het kerkhof. Een willekeurige arbeider op de plaatselijke steenfabriek werd na de April-meistakingen in 1943 zonder vorm van proces doodgeschoten. En Gerard Ruters, verzetsman, stierf op de laatste oorlogsdag samen met zeven andere verzetsstrijders in een woonhuis in Enschede.
Zaterdag, tijdens een druk bezochte bijeenkomst in het dorpshuis, werd het boek van Bulter gepresenteerd. Nog één keer, bijna 75 na de bevrijding, keerde de oorlog terug in Lonneker. Maar voor Bulter zelf zit het werk erop, al heeft hij inmiddels al weer de nodige nieuwe verhalen gehoord. Geschiedenis is nooit helemaal af. Zelfs niet in Lonneker.
Willem Bulter, Lonneker oorlogsverhalen, Uitgeverij Twentse Media, 22,95 Euro
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Emiel Muijderman
Johan ter Haar, de toenmalige eigenaar, trof het stel aan in bed. Zijn zoon Jan heeft me het verhaal verteld. Het was 1 april 1945. De eerste Engelsen waren al in het dorp. Het pand van Savenije zat vol met Duitsers, net zoals veel huizen in Lonneker. Als u de Duitsers niet uit uw hotel krijgt, zullen we het moeten beschieten , hadden de Engelse verkenners tegen de oude Ter Haar gezegd. Die ging daarop, voor het eerst sinds lange tijd, naar binnen en vroeg de nog aanwezige moffen of ze wilden vertrekken. En ze hebben allemaal geluisterd.
Het verhaal over de laatste Duitse oorlogsdaad zegt veel over de bezettingstijd in Lonneker. Neerlandicus Willem Bulter (75) schreef het op in het lijvige boek dat hij schreef over de oorlogsjaren in zijn dorp, in de praktijk een veredeld bijkamp van het Duitse vliegveld Fliegerhorst. Nederlanders en Duitsers woonden er naast en tegenover elkaar. Zeker de helft van de bevolking, volgens Bulter zo n duizend inwoners van Lonneker, moesten hun huis verlaten. Ruim de helft van de woningen werd bewoond of gebruikt door de Duitse bezetter.
Vijf jaar lang leefden ze naast en soms ook met elkaar. Kinderen uit het dorp marcheerden mee als de Duitsers door het dorp paradeerden. Duitsers lieten zich knippen bij kapper Van Rijn. Bij café Warmers aan de Oldenzaalsestraat werd gekegeld en gekaart. Als er een razzia op komst was voor de Arbeitseinsatz, werden de jongens uit het dorp gewaarschuwd. In Lonneker zaten uitsluitend mensen van de Wehrmacht. Dat waren de betere Duitsers. Alle ooggetuigen die ik gesproken heb, zeiden hetzelfde: ze gedroegen zich keurig. Beter zelfs dan de Engelsen later, zoals de pastoor in zijn logboek schreef. Om er nog aan toe te voegen : De grote meerderheid is volslagen heiden .
Bijna drie jaar werkte Bulter aan zijn boek. De ontmoeting met Jan ter Haar van Savenije zette hem op het spoor. Duitsers in dat hotel: ik dacht dat ik veel wist, maar daar had ik nog nooit iets over gehoord. Alle nog levende ooggetuigen zocht hij op. Dat waren er zo n tachtig. Ik wilde alles weten. Mijn eigen ouders hebben alleen summier iets verteld. Dat er hier zoveel Duitsers waren en hoe die hier hebben geleefd, was voor mij volkomen nieuw.
Elk pand zijn eigen verhaal
Van zo n beetje elk pand in het destijds overwegend agrarische dorp kent hij het verhaal. De voormalige school vlakbij de kerk fungeerde al vroeg als kazerne. Andere panden volgden in snel tempo. Ruim negentig boeren werden onteigend. Begin 1944 werd de laatste grote groep inwoners uit hun huis gezet.
Ook in zijn eigen woning, aan de Dorpsstraat, zaten Duitsers. Zeker vijf of zes moeten het er zijn geweest, schat hij, net als in de andere huizen van de straat. Alle panden aan de oneven kant waren geconfisqueerd, huis voor huis. Honderden Duitsers woonden er letterlijk tegenover de Nederlanders die mochten blijven. En dan heb ik het nog maar over één straat. Alles, ook de directe omgeving van het vliegveld, zat hier vol met Duitsers.
De ouders van Willem Bulter vonden tijdelijk onderdak bij familie in Enschede. Hijzelf werd er kort na de verhuizing geboren. Pas in november 1945 keerde de familie terug. Na de bevrijding kwamen er Engelsen in ons huis. Lonneker in en na de oorlog was een soort vastgoed-carrousel. Veel later vonden we nog een bajonet op zolder. We hebben nooit geweten of die van de Duitsers was of van de Engelsen.
Leven ging door
In het overwegend agrarische en katholieke dorp ging het leven na de Duitse inval in 1940 gewoon door. Zelfs het illegale slachten, ook voor de oorlog al verboden, bleef er populair, ook al moest één dorpeling dat met de dood in het concentratiekamp bekopen. NSB ers waren er onder meer vanwege een verordening van de Nederlandse bisschoppen nauwelijks. Op dat ene gezin na dan, schuin tegenover zijn ouderlijk huis.
Daar hing een grote poster van Hitler voor de ramen. Latere bewoners vonden er lang na de oorlog nog een hakenkruis achter het behang. Eén zoon ging er bij de SS, de andere bij de Duitse politie. De laatste, Bennie, is na 1943 compleet geradicaliseerd. Hij heeft in Friesland een smid vermoord. Zeker vijf mensen zijn door toedoen van hem in het concentratiekamp beland. Een van hen was Gerrit Groeliken, uit zijn eigen dorp. Zo maar op een dag werd hij samen met een vriend op de Oldenzaalsestraat opgepakt.
Het aantal echte incidenten bleef relatief beperkt. Busscher is wier gaangs , zeiden de Lonnekernaren Op n bölt , als het afweergeschut op het erf van de gelijknamige boer s nachts weer eens vuurde. Slachtoffers vielen er evengoed. Meer dan de vier namen op het monument op het kerkhof. Een willekeurige arbeider op de plaatselijke steenfabriek werd na de April-meistakingen in 1943 zonder vorm van proces doodgeschoten. En Gerard Ruters, verzetsman, stierf op de laatste oorlogsdag samen met zeven andere verzetsstrijders in een woonhuis in Enschede.
Zaterdag, tijdens een druk bezochte bijeenkomst in het dorpshuis, werd het boek van Bulter gepresenteerd. Nog één keer, bijna 75 na de bevrijding, keerde de oorlog terug in Lonneker. Maar voor Bulter zelf zit het werk erop, al heeft hij inmiddels al weer de nodige nieuwe verhalen gehoord. Geschiedenis is nooit helemaal af. Zelfs niet in Lonneker.
Willem Bulter, Lonneker oorlogsverhalen, Uitgeverij Twentse Media, 22,95 Euro
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Emiel Muijderman
Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie?
Tip onze redactie via mail of telefoon. Deze vind je op onze contactpagina.
Download onze app
