Nieuws
Enschede
Zo gaan handhavers van bijstandsfraude in Enschede te werk
Ze staan bekend als cowboys die zoveel mogelijk geld voor de gemeente willen terughalen, maar doen naar eigen zeggen niets meer dan het uitvoeren van de wet. Een kijkje achter de schermen bij de handhavers van bijstandsfraude in de gemeente Enschede.
974 euro voor een alleenstaande volwassene, 1391 euro voor een echtpaar en 1485 euro voor een gepensioneerd stel. Wie niet in staat is om zelf een inkomen bij elkaar te krijgen, kan elke maand een bijstandsuitkering ontvangen. Bijvoorbeeld als het niet op een andere manier lukt om de vaste lasten te betalen. Of om boodschappen te doen.
Vangnet
Maar bij dit sociale vangnet hoort een strikte wereld van verplichtingen, verantwoordingen en controles. Wie zich niet aan de regels houdt, pleegt feitelijk fraude en loopt de kans gekort te worden en daarbovenop een boete te krijgen. In het ergste geval kan de uitkering zelfs helemaal worden stopgezet, en moeten er soms tienduizenden euro s worden terugbetaald.
Handhaven
Bij team Handhaving van de gemeente Enschede controleren Jessica en Karin* elke dag of er Enschedeërs zijn die de bijstandsregels overtreden. De negen bijstandshandhavers voeren elk jaar zo n zeshonderd onderzoeken uit, op een groep van ruim zesduizend ontvangers. Deze handhavers worden door hun doelgroep vaak gezien als cowboys, weten ze zelf. Mensen denken dat wij er alles aan doen om ze zoveel mogelijk geld af te pakken. Maar dat is ons werk niet. Wij handhaven alleen de wet. En als je twijfelt, vraag het ons dan.
Onrechtvaardig
De grote spil in het werk van de handhavers ze controleren in dit geval naleving van de Participatiewet - is de inlichtingenplicht voor ontvangers van uitkeringen. Wie van de gemeente Enschede namelijk een bijstandsuitkering krijgt, moet alles doorgeven wat van invloed kan zijn op zijn inkomen. Maar dan ook echt álles , klinkt het streng. En doe je dat niet, dan zijn de gevolgen voor jou, ook al voelt dat onrechtvaardig. De wet is heel zwart-wit.
Boete opleggen
Daardoor is fraude met een bijstandsuitkering feitelijk ook veel breder dan het opzettelijk tillen van de gemeente, zegt Jan de Boer, coördinator kwaliteitszorg bij de gemeente. De mensen die de inlichtingenplicht schenden doen dat in veel gevallen onbewust, maar er wordt wel op dezelfde manier gehandhaafd als bij opzettelijke fraude. Bijvoorbeeld door de uitkering te korten of stop te zetten. Alleen als we daarbovenop een boete opleggen, wordt er rekening gehouden met opzet of niet.
Openbare bronnen
Een onderzoek naar een bijstandsgerechtigde kan op verschillende manieren worden opgestart. Door een steekproef, bijvoorbeeld, omdat de gemeente iedereen mag controleren. Of omdat een bijstandsontvanger tijdens een gesprek zelf signalen afgeeft van mogelijke fraude.
In zo n 20 procent van de gevallen begint een onderzoek bij een tip van iemand uit zijn omgeving. Bijvoorbeeld van een buurvrouw met twee kinderen, die van weinig moet rondkomen en ziet dat de buurman die in de bijstand zit elke dag zwart bijklust.
Als er zo n tip binnenkomt wordt er allereerst een vooronderzoek gedaan door de administratief medewerkers van team Handhaving. Zij doorzoeken open bronnen, zoals gegevens van de Kamer van Koophandel, de Belastingdienst en het Rijksdienst voor Wegverkeer (RDW).
Facebook
Ook sociale media worden gecontroleerd. Een Facebook-profiel kan bijvoorbeeld veel vertellen over iemands leven , zegt Jacqueline Weustink, teamleider van team Handhaving. We zien weleens mensen die elke dag een foto plaatsen met een partner op de bank, terwijl wij dachten dat die persoon alleen woont. Samenwonen met een partner moeten wij weten, dus iemand schendt dan mogelijk de inlichtingenplicht. Zulke foto s plaatsen klinkt misschien dom om te doen, maar het is echt niet zo dat al onze klanten daar heel goed over nadenken.
De gegevens uit het vooronderzoek worden doorgegeven aan de handhavers, die alle signalen afwegen en beslissen of er een onderzoek moet volgen.
Dieper graven
Het lukt de gemeente overigens niet om alle onderzoeken te doen. Er is namelijk een tekort aan handhavingscapaciteit, waardoor alleen de kansrijke onderzoeken worden uitgevoerd. Daardoor weet Jacqueline Weustink dat er frauderende Enschedeërs zijn die de dans ontspringen. We kunnen gewoon niet alles oppakken. Als de tips te vaag zijn, of we denken dat het alleen een ex-partner is die op wraak uit is, dan laten we het weleens liggen. Jaarlijkse toetsing van alle bijstandsgerechtigden, zoals vroeger gebeurde, is dus ook niet meer aan de orde.
Als de handhavers, zoals Jessica en Karin, besluiten door te gaan met een onderzoek begint het diepere graven. We gaan kijken wat we allemaal weten van een klant. Hoelang heeft hij al een uitkering? Heeft er al eerder een onderzoek plaatsgevonden? Dat soort dingen , zegt Jessica. We beginnen altijd met het minst belastende middel, en dat is dossieronderzoek.
Observaties
Maar als de signalen wijzen op een schending van de inlichtingenplicht, of zelfs op keiharde fraude, blijft het daar niet bij. Handhavers hebben wettelijk een heel aantal bevoegdheden, die lijken op die van rechercheurs van de politie. Zo kunnen bij voldoende aanleiding bankafschriften van een jaar worden opgevraagd, bezittingen in het buitenland worden nagetrokken, buren worden ondervraagd tijdens buurtonderzoeken, en observaties worden gedaan op de woning van de bijstandsgerechtigde. Allemaal om te controleren of de eerste tip, of andere informatie die tijdens het onderzoek naar boven is gekomen, klopt.
Informatie
De onderzoeken gaan altijd om inkomsten, vermogen, of woonsituatie. Allemaal zaken die invloed kunnen hebben op het recht op uitkering, en dus meldplichtig zijn. Want daar draait het steeds om, echt alles valt of staat met inlichten , zegt Karin. Als informatie in dat stadium tot twee keer toe niet wordt aangeleverd door een klant, dan kunnen we de uitkering ook al stopzetten.
De toegestane opsporingsmiddelen klinken misschien stevig, maar zijn mild in vergelijking tot de middelen die tot een paar jaar geleden waren geoorloofd. Toen mochten handhavers van gemeenten bijvoorbeeld nog peilbakens plaatsen onder auto s, en camera s op woningen richten. Dat is verleden tijd.
Confrontatie
Als het onderzoeksdossier compleet is, is het tijd voor de afronding: de confrontatie met de klant en indien noodzakelijk een bezoek aan zijn woning. We gaan natuurlijk altijd met iemand in gesprek, om te kijken of er bepaalde bevindingen weerlegd kunnen worden. We wijzen de klant er dan ook op waar bepaalde bewijzen misschien te vinden zijn. Ons doel is namelijk niet het afpakken van zoveel mogelijk geld , zegt Karin.
Ze vervolgt: De onderzoeken vinden plaats om het recht op bijstand vast te stellen. Dat maakt het werk ook overzichtelijker en de verantwoording gemakkelijk. Vooraf is duidelijk gemaakt wat er allemaal gemeld moet worden, en daar heeft iemand zich aan gehouden of niet. Er zit geen emotie of gunfactor in de wet, het is zwart of wit.
Als een klant niet kan aantonen dat hij recht had op een uitkering, kunnen de gevolgen groot zijn. De uitkering kan worden stopgezet en er kan geld worden teruggevorderd. Bij schending van de inlichtingenplicht volgt altijd een boete. Tegen zo n besluit kan in bezwaar worden gegaan, maar de praktijk is dat de cliënt in dit soort zaken nagenoeg altijd in het ongelijk wordt gesteld, zeggen de handhavers. Onze juristen hebben het dossier al getoetst, en we vorderen natuurlijk alleen geld terug als we ervan overtuigd zijn dat dit terecht is.
Onrechtmatig, onrechtvaardig
Hoewel de handhavers alleen de wet toetsen, levert dat niet altijd een bevredigend gevoel op. Soms zijn de regels namelijk zo streng dat ze onrechtvaardig aanvoelen. Kijk bijvoorbeeld naar het gokken op internet, wat we de laatste tijd steeds vaker tegenkomen , zegt Jan de Boer. Iemand moet al zijn inkomsten opgeven, dus ook al zijn gokwinsten. Maar daar mag de inleg niet van worden afgetrokken.
Legt iemand bijvoorbeeld 200 euro in, en wordt daar 1000 euro mee gewonnen, dan kun je zeggen dat er 800 winst is gemaakt. Maar volgens de bijstandsregels moet de volledige 1000 euro worden gemeld en worden gekort of teruggevorderd. De Boer: Dat voelt onrechtvaardig, maar is wel zoals het volgens de Participatiewet moet worden uitgevoerd. Daarom handhaven we er wel op, want de wet biedt ons geen andere mogelijkheid.
Levenslang
Vorig jaar zorgde zo n zaak voor veel ophef: een Enschedeër repareerde al tientallen jaren televisies en computers, handelde erin en liet zich altijd contant betalen. Bovendien kon hij niet aantonen hoeveel werk hij verrichte en hoe hoog zijn inkomsten waren. De consequentie: stopzetting van zijn uitkering, en ruim een kwart miljoen euro terugbetalen. Hij had beter een gewapende bankoverval kunnen plegen , zei zijn advocaat. Dan was hij over een jaar wel klaar met zijn straf. Nu heeft hij levenslang.
Maar voor de gemeente was het heel simpel: Wij zijn met ons sanctiebeleid simpelweg gebonden aan de wet. Als de klant kan bewijzen hoe hoog inkomsten waren, kunnen we het recht op uitkering niet vaststellen en zijn wij verplicht de hele uitkering over die periode terug te vorderen, tenzij de klant de gemeente voldoende informatie geeft om de inkomsten te kunnen schatten.
Goudmijn of draaideur?
De handhavers zijn hun geld op papier meer dan waard. In 2018 leidden de zeshonderd onderzoeken van Jessica, Karin en collega s in 65 procent van de gevallen tot beëindigde, afgewezen en aangepaste uitkeringen. Daardoor is er volgens de gemeente ruim 3,2 miljoen euro aan uitkeringen bespaard, bovenop de 1,8 miljoen euro die werd teruggevorderd.
Maar terugvorderen is dus nooit een doel, zegt teamleider Jacqueline Weustink. We zijn wettelijk verplicht om handhavend op te treden en zijn daar als gemeente Enschede ook strikt in. De regels zijn duidelijk, en de meldplicht ook. Vooraf maken we dat ook heel duidelijk, bijvoorbeeld tijdens informatiebijeenkomsten voor nieuwe cliënten. Als er daarna overtredingen worden geconstateerd, moeten we streng zijn. Het gaat wel om gemeenschapsgeld, dat bedoeld is voor mensen die zichzelf niet op een andere manier in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Maar we toetsen op rechtmatigheid, niet op onrechtmatigheid.
Opzettelijke fraudeurs
De besparingen en terugvorderingen zijn bovendien een beetje dubbel, weten de handhavers. Terugvorderingen kunnen maar zelden in zijn geheel worden terugbetaald, en na een stopzetting kan er nog dezelfde dag een nieuwe uitkering worden aangevraagd. En dan is de gemeente gewoon weer verplicht om te kijken of iemand aan de bijstandseisen voldoet. Maar dat betekent nooit dat je net zo goed kunt stoppen met handhaven , klinkt het. Al is het alleen maar om opzettelijke fraudeurs aan te kunnen pakken.
* De namen Jessica en Karin zijn gefingeerd, uit privacyoverwegingen. Hun ware identiteit is ter redactie bekend.
Vangnet
Maar bij dit sociale vangnet hoort een strikte wereld van verplichtingen, verantwoordingen en controles. Wie zich niet aan de regels houdt, pleegt feitelijk fraude en loopt de kans gekort te worden en daarbovenop een boete te krijgen. In het ergste geval kan de uitkering zelfs helemaal worden stopgezet, en moeten er soms tienduizenden euro s worden terugbetaald.
Handhaven
Bij team Handhaving van de gemeente Enschede controleren Jessica en Karin* elke dag of er Enschedeërs zijn die de bijstandsregels overtreden. De negen bijstandshandhavers voeren elk jaar zo n zeshonderd onderzoeken uit, op een groep van ruim zesduizend ontvangers. Deze handhavers worden door hun doelgroep vaak gezien als cowboys, weten ze zelf. Mensen denken dat wij er alles aan doen om ze zoveel mogelijk geld af te pakken. Maar dat is ons werk niet. Wij handhaven alleen de wet. En als je twijfelt, vraag het ons dan.
Onrechtvaardig
De grote spil in het werk van de handhavers ze controleren in dit geval naleving van de Participatiewet - is de inlichtingenplicht voor ontvangers van uitkeringen. Wie van de gemeente Enschede namelijk een bijstandsuitkering krijgt, moet alles doorgeven wat van invloed kan zijn op zijn inkomen. Maar dan ook echt álles , klinkt het streng. En doe je dat niet, dan zijn de gevolgen voor jou, ook al voelt dat onrechtvaardig. De wet is heel zwart-wit.
Boete opleggen
Daardoor is fraude met een bijstandsuitkering feitelijk ook veel breder dan het opzettelijk tillen van de gemeente, zegt Jan de Boer, coördinator kwaliteitszorg bij de gemeente. De mensen die de inlichtingenplicht schenden doen dat in veel gevallen onbewust, maar er wordt wel op dezelfde manier gehandhaafd als bij opzettelijke fraude. Bijvoorbeeld door de uitkering te korten of stop te zetten. Alleen als we daarbovenop een boete opleggen, wordt er rekening gehouden met opzet of niet.
Openbare bronnen
Een onderzoek naar een bijstandsgerechtigde kan op verschillende manieren worden opgestart. Door een steekproef, bijvoorbeeld, omdat de gemeente iedereen mag controleren. Of omdat een bijstandsontvanger tijdens een gesprek zelf signalen afgeeft van mogelijke fraude.
In zo n 20 procent van de gevallen begint een onderzoek bij een tip van iemand uit zijn omgeving. Bijvoorbeeld van een buurvrouw met twee kinderen, die van weinig moet rondkomen en ziet dat de buurman die in de bijstand zit elke dag zwart bijklust.
Als er zo n tip binnenkomt wordt er allereerst een vooronderzoek gedaan door de administratief medewerkers van team Handhaving. Zij doorzoeken open bronnen, zoals gegevens van de Kamer van Koophandel, de Belastingdienst en het Rijksdienst voor Wegverkeer (RDW).
Ook sociale media worden gecontroleerd. Een Facebook-profiel kan bijvoorbeeld veel vertellen over iemands leven , zegt Jacqueline Weustink, teamleider van team Handhaving. We zien weleens mensen die elke dag een foto plaatsen met een partner op de bank, terwijl wij dachten dat die persoon alleen woont. Samenwonen met een partner moeten wij weten, dus iemand schendt dan mogelijk de inlichtingenplicht. Zulke foto s plaatsen klinkt misschien dom om te doen, maar het is echt niet zo dat al onze klanten daar heel goed over nadenken.
De gegevens uit het vooronderzoek worden doorgegeven aan de handhavers, die alle signalen afwegen en beslissen of er een onderzoek moet volgen.
Dieper graven
Het lukt de gemeente overigens niet om alle onderzoeken te doen. Er is namelijk een tekort aan handhavingscapaciteit, waardoor alleen de kansrijke onderzoeken worden uitgevoerd. Daardoor weet Jacqueline Weustink dat er frauderende Enschedeërs zijn die de dans ontspringen. We kunnen gewoon niet alles oppakken. Als de tips te vaag zijn, of we denken dat het alleen een ex-partner is die op wraak uit is, dan laten we het weleens liggen. Jaarlijkse toetsing van alle bijstandsgerechtigden, zoals vroeger gebeurde, is dus ook niet meer aan de orde.
Als de handhavers, zoals Jessica en Karin, besluiten door te gaan met een onderzoek begint het diepere graven. We gaan kijken wat we allemaal weten van een klant. Hoelang heeft hij al een uitkering? Heeft er al eerder een onderzoek plaatsgevonden? Dat soort dingen , zegt Jessica. We beginnen altijd met het minst belastende middel, en dat is dossieronderzoek.
Observaties
Maar als de signalen wijzen op een schending van de inlichtingenplicht, of zelfs op keiharde fraude, blijft het daar niet bij. Handhavers hebben wettelijk een heel aantal bevoegdheden, die lijken op die van rechercheurs van de politie. Zo kunnen bij voldoende aanleiding bankafschriften van een jaar worden opgevraagd, bezittingen in het buitenland worden nagetrokken, buren worden ondervraagd tijdens buurtonderzoeken, en observaties worden gedaan op de woning van de bijstandsgerechtigde. Allemaal om te controleren of de eerste tip, of andere informatie die tijdens het onderzoek naar boven is gekomen, klopt.
Informatie
De onderzoeken gaan altijd om inkomsten, vermogen, of woonsituatie. Allemaal zaken die invloed kunnen hebben op het recht op uitkering, en dus meldplichtig zijn. Want daar draait het steeds om, echt alles valt of staat met inlichten , zegt Karin. Als informatie in dat stadium tot twee keer toe niet wordt aangeleverd door een klant, dan kunnen we de uitkering ook al stopzetten.
De toegestane opsporingsmiddelen klinken misschien stevig, maar zijn mild in vergelijking tot de middelen die tot een paar jaar geleden waren geoorloofd. Toen mochten handhavers van gemeenten bijvoorbeeld nog peilbakens plaatsen onder auto s, en camera s op woningen richten. Dat is verleden tijd.
Confrontatie
Als het onderzoeksdossier compleet is, is het tijd voor de afronding: de confrontatie met de klant en indien noodzakelijk een bezoek aan zijn woning. We gaan natuurlijk altijd met iemand in gesprek, om te kijken of er bepaalde bevindingen weerlegd kunnen worden. We wijzen de klant er dan ook op waar bepaalde bewijzen misschien te vinden zijn. Ons doel is namelijk niet het afpakken van zoveel mogelijk geld , zegt Karin.
Ze vervolgt: De onderzoeken vinden plaats om het recht op bijstand vast te stellen. Dat maakt het werk ook overzichtelijker en de verantwoording gemakkelijk. Vooraf is duidelijk gemaakt wat er allemaal gemeld moet worden, en daar heeft iemand zich aan gehouden of niet. Er zit geen emotie of gunfactor in de wet, het is zwart of wit.
Als een klant niet kan aantonen dat hij recht had op een uitkering, kunnen de gevolgen groot zijn. De uitkering kan worden stopgezet en er kan geld worden teruggevorderd. Bij schending van de inlichtingenplicht volgt altijd een boete. Tegen zo n besluit kan in bezwaar worden gegaan, maar de praktijk is dat de cliënt in dit soort zaken nagenoeg altijd in het ongelijk wordt gesteld, zeggen de handhavers. Onze juristen hebben het dossier al getoetst, en we vorderen natuurlijk alleen geld terug als we ervan overtuigd zijn dat dit terecht is.
Onrechtmatig, onrechtvaardig
Hoewel de handhavers alleen de wet toetsen, levert dat niet altijd een bevredigend gevoel op. Soms zijn de regels namelijk zo streng dat ze onrechtvaardig aanvoelen. Kijk bijvoorbeeld naar het gokken op internet, wat we de laatste tijd steeds vaker tegenkomen , zegt Jan de Boer. Iemand moet al zijn inkomsten opgeven, dus ook al zijn gokwinsten. Maar daar mag de inleg niet van worden afgetrokken.
Legt iemand bijvoorbeeld 200 euro in, en wordt daar 1000 euro mee gewonnen, dan kun je zeggen dat er 800 winst is gemaakt. Maar volgens de bijstandsregels moet de volledige 1000 euro worden gemeld en worden gekort of teruggevorderd. De Boer: Dat voelt onrechtvaardig, maar is wel zoals het volgens de Participatiewet moet worden uitgevoerd. Daarom handhaven we er wel op, want de wet biedt ons geen andere mogelijkheid.
Levenslang
Vorig jaar zorgde zo n zaak voor veel ophef: een Enschedeër repareerde al tientallen jaren televisies en computers, handelde erin en liet zich altijd contant betalen. Bovendien kon hij niet aantonen hoeveel werk hij verrichte en hoe hoog zijn inkomsten waren. De consequentie: stopzetting van zijn uitkering, en ruim een kwart miljoen euro terugbetalen. Hij had beter een gewapende bankoverval kunnen plegen , zei zijn advocaat. Dan was hij over een jaar wel klaar met zijn straf. Nu heeft hij levenslang.
Maar voor de gemeente was het heel simpel: Wij zijn met ons sanctiebeleid simpelweg gebonden aan de wet. Als de klant kan bewijzen hoe hoog inkomsten waren, kunnen we het recht op uitkering niet vaststellen en zijn wij verplicht de hele uitkering over die periode terug te vorderen, tenzij de klant de gemeente voldoende informatie geeft om de inkomsten te kunnen schatten.
Goudmijn of draaideur?
De handhavers zijn hun geld op papier meer dan waard. In 2018 leidden de zeshonderd onderzoeken van Jessica, Karin en collega s in 65 procent van de gevallen tot beëindigde, afgewezen en aangepaste uitkeringen. Daardoor is er volgens de gemeente ruim 3,2 miljoen euro aan uitkeringen bespaard, bovenop de 1,8 miljoen euro die werd teruggevorderd.
Maar terugvorderen is dus nooit een doel, zegt teamleider Jacqueline Weustink. We zijn wettelijk verplicht om handhavend op te treden en zijn daar als gemeente Enschede ook strikt in. De regels zijn duidelijk, en de meldplicht ook. Vooraf maken we dat ook heel duidelijk, bijvoorbeeld tijdens informatiebijeenkomsten voor nieuwe cliënten. Als er daarna overtredingen worden geconstateerd, moeten we streng zijn. Het gaat wel om gemeenschapsgeld, dat bedoeld is voor mensen die zichzelf niet op een andere manier in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Maar we toetsen op rechtmatigheid, niet op onrechtmatigheid.
Opzettelijke fraudeurs
De besparingen en terugvorderingen zijn bovendien een beetje dubbel, weten de handhavers. Terugvorderingen kunnen maar zelden in zijn geheel worden terugbetaald, en na een stopzetting kan er nog dezelfde dag een nieuwe uitkering worden aangevraagd. En dan is de gemeente gewoon weer verplicht om te kijken of iemand aan de bijstandseisen voldoet. Maar dat betekent nooit dat je net zo goed kunt stoppen met handhaven , klinkt het. Al is het alleen maar om opzettelijke fraudeurs aan te kunnen pakken.
* De namen Jessica en Karin zijn gefingeerd, uit privacyoverwegingen. Hun ware identiteit is ter redactie bekend.
Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie?
Tip onze redactie via mail of telefoon. Deze vind je op onze contactpagina.
