Oekraïnse Olga wil landgenoten rondleiden door het herbouwde Roombeek

Als Olga op 24 februari 2022 in alle vroegte wakker wordt van gebulder, weet ze meteen hoe laat het is. “Oorlog is niet te verwarren met iets anders”, zegt ze bij een kop thee in een Enschedese horecagelegenheid. Ze woont op de dertiende verdieping van een appartementencomplex en loopt naar het raam. De ochtend gloort. Vijf kilometer verderop, bij het vliegveld, ziet ze de opbloeiende en weer uitdovende gloed van zware explosies. “Alles schudde.”

‘Alles schudde’

Olga noteert haar bloedgroep, naam, leeftijd en contactgegevens op een stuk papier en zet een foto van die gegevens op het startscherm van haar telefoon. Dan pakt ze haar belangrijkste papieren, wat geld en kleren en gaat de straat op. Overal rennen mensen met kannen water, tassen vol voedsel en jerrycans benzine.

Iedereen is op zoek naar informatie. Over de strijd, die al dagen in de lucht hing maar niemand zag aankomen. “Er werd wel over gepraat, maar niemand geloofde dat het echt zou gebeuren.” Over familieleden en vrienden.

Familieleden in Rusland, Oezbekistan en Kazachstan stellen haar gerust; haar vader is Rus, haar moeder Oekraïnse. ‘De Russen komen jullie bevrijden, geen zorgen!’ Olga weet wel beter. “Propaganda”, zegt ze berustend. “Ze beschikken niet over objectieve informatie.”

Een badpak en Snickers

De Russen staan in een mum van tijd aan de noordrand van de stad. Olga woont in het zuid-oostelijke deel. De tweede dag brengt zij, met vijfhonderd anderen, door in de kelder van het complex. “Honden, katten, paniek, huilen. Het was chaotisch, maar veel herinner ik me niet van die nacht.” Buiten woeden de gevechten. In de ochtend volgen er hevige bombardementen. Olga neemt zich voor om te vluchten als de stad de volgende ochtend nog steeds onder vuur ligt.

Haar grootouders hebben haar aangespoord naar Bad Bentheim te komen. Ze begint te pakken, zonder te geloven dat ze echt zal gaan. “Je verstand werkt niet normaal. Het is paniek, je wilt vluchten want blijven is het risico te sterven. Maar plannen is moeilijk.” Ze verbergt de belangrijkste documenten op haar lijf, de rest gaat in een rugzak. Kleding, een laptop, lucifers, een mes, een badpak. “De kans bestond dat we de rivier over moesten zwemmen.”

De situatie in het land is chaotisch. Niemand weet precies welke routes begaanbaar zijn of blijven. Tussen oost- en west-Oekraïne stroomt de Dnjepr. Een van haar broers stopt haar een paar Snickers en wat noten toe. “Ik moest bijna huilen.” Zij gaan niet mee. Oekraïne heeft hen nodig, daarbij: zij kunnen het land ook niet uit. “Het moeilijkste was om naar buiten te stappen.”

Tanks in de straten

Olga houdt de eerste-de-beste taxi aan en biedt voor de zekerheid het dubbele tarief. Tallozen willen weg, naar het station, zo snel mogelijk de stad uit; dat heeft de prijzen opgedreven, heeft ze gehoord. De chauffeur weigert resoluut. Hij rekent de normale prijs.

Er rijden tanks in de straten, soldaten rukken op. Als Olga de trappen naar de monumentale entree van van het station oploopt, schudt de aarde. De spoor-infrastructuur wordt gebombardeerd.

Spooktrein

Charkiv is inmiddels eindstation. Treinen rijden niet verder. Maar de route naar het veilige westen is open. Nog wel. De kaartverkoop is gestaakt; wie mee wil, kan mee. De slaaptrein is stampvol en raakt, naarmate hij door het strijdgewoel kruipt, nog voller. “Tot er drie mensen moesten staan in de coupé. We rouleerden: staan, zitten, liggen.” Ook in de toiletten zitten mensen.

Mobieltjes moeten uit, de passagiers wordt verzocht niet te bellen. Een digitale blackout om zo min mogelijk aandacht te trekken. Het is een spooktrein, die tergend langzaam, als op kousevoeten, de reis van achthonderd kilometer naar Kyiv aflegt. En vandaar naar Lviv, aan de grens met Polen.

Vrijwilligers hebben borsjtsj gemaakt. Kommen dampende soep staan klaar. Langs de kant van de weg wuiven mensen met vlaggen, vluchtelingen huilen. “‘Een trein uit het oosten’, riepen ze. Ik had kippenvel.” Veel inwoners van Lviv zijn tijdelijk ingetrokken bij familie en kennissen in Polen en hebben hun huis beschikbaar gesteld om vluchtelingen tijdelijk onderdak te bieden.

Berlijn

Voor de Poolse grens staat een lange rij voertuigen. Veel auto’s zijn verlaten. Overal ligt achtergelaten bagage. De wachttijd bedraagt veertig uur. Auto’s worden binnenstebuiten gekeerd om te voorkomen dat er wapens, die bij meteen na het uitbreken van de oorlog grif werden verspreid, de grens over worden gesmokkeld. Veel vluchtelingen besluiten daarom de grens te voet over te steken.

Olga wordt, met het kleine reisgezelschap dat in de trein ontstond, een kilometer of wat voor de grens afgezet. “Het kostte ons drie uur. Controle was er nauwelijks.” In niemandsland wordt de vluchtelingenstroom verdeeld over gereedstaande busjes. “Er stond een man met een bordje ‘Berlijn’.” Olga en haar vier reisgenoten stappen in.

Het busje rijdt in één ruk naar de Duitse hoofdstad. Ook daar vangt een welkomstcomité de reizigers uit Oekraïne op. “Een man kocht broodjes voor ons. We konden ons een beetje ontspannen. Daar heb ik voor het eerst gehuild.”

Traumahelikopter

Olga reist door naar haar vriendin in Bad Bentheim. Na twee maanden besluit ze naar Enschede te gaan; het huis wordt gerenoveerd en er arriveren steeds meer vluchtelingen; het wordt er te vol. Het is april 2022. Ze wordt opgevangen door een gastgezin in de Janninksbuurt, bemiddeld door NUTwente. Het klikte van meet af aan. “Ik voel me echt deel van het gezin. Zij zijn mijn Nederlandse familie geworden.”

De bombardementen op Charkiv, de vlucht, het is onder haar huid gekropen. Net als bij veel gevluchte Oekraïners. Op 4 mei, bij de dodenherdenking, waar veel van hen bij waren, vloog een traumahelikopter over. “Alle Oekraïners doken weg.” Het is dat haar ‘Nederlandse familie’ haar waarschuwde voor het maandelijkse luchtalarm; “Maar anders was ik echt in paniek geraakt.”

Angst om het vuurwerk, dat tijdens de jaarwisseling massaal werd afgestoken, heeft ze niet gehad. “Vuurwerk is heel anders dan explosies van raketten en granaten.”

Tentje in de woonkamer

De banden met Oekraïne zijn intens, maar ook verwarrend en versnipperd. De meeste vrienden zijn gevlucht. In april kwamen een vriendin en haar peetmoeder om het leven. “Mijn peetouders wilden niet weg. Mijn peetmoeder gebruikte al tien jaar bloedverdunners, maar toen de Russen Charkiv aanvielen, ontstond er een medicijnentekort.” Dat werd haar fataal. “Dan krijgt de oorlog een gezicht.”

Behalve haar broers, is ook een 76-jarige tante in Charkiv gebleven. Ze woont in het noordelijke deel, het dichtst bij de grens. Haar appartementencomplex is gebombardeerd. Er zit geen ruit meer in de vensters. Nieuw glas wil ze niet, het wordt toch weer gebombardeerd. “Ze heeft plastic voor de ramen gespannen en in de woonkamer een tentje opgezet.” Een ketel kokend water levert warmte voor een paar vierkante meter.

Roombeek en de wederopbouw

Teruggaan is voorlopig niet aan de orde. “Charkiv wordt nooit meer het Charkiv dat ik kende. Vrienden, bekenden, iedereen is weg.” Daar komt bij dat de toekomst van Oekraïne onzeker is. “Nu is er eenheid, maar straks?” Olga ziet twee scenario’s: lidmaatschap van de Europese Unie en herstel, of er ontstaat een machtsvacuüm en de corruptie, die nu wordt bestreden, krijgt opnieuw voet aan de grond.

Het liefst zou ze lesgeven en onderzoek doen. Die ambitie is niet zo vreemd: haar vader was nucliair topingenieur, zijzelf is universitair docent. Voorlopig ligt de focus op het leren van de Nederlandse taal.

Na het gesprek lopen we gezamenlijk naar Roombeek. Olga is er eenmaal eerder geweest, de plek van de Vuurwerkramp. We blijven aan de rand van de krater staan. “Dit wil ik andere Oekraïners laten zien. In ons land zal het ook zo zijn.”

Ze wil ook nog naar de Deltawerken. En naar de Grolsch-brouwerij, waar behalve bier ook energie wordt geproduceerd. “Wij hebben een land op te bouwen, straks.”