Gronau bereidt zich voor op een black-out, maar is Enschede er wel klaar voor?
Een paar kilometer over de grens, in het stadhuis van Gronau, is een crisisteam gevormd. Het team krijgt de taak om de Duitse grensgemeente voor te bereiden op verschillende scenario’s die zich komende winter zouden kunnen voordoen. Een daarvan is een black-out, ofwel grootschalige stroomuitval. In Enschede en Twente wordt de soep nog niet zo heet gegeten. Een regionaal crisisplan wacht zelfs al dertien jaar op een update.
De afhankelijkheid van elektriciteit in het dagelijkse leven is door de jaren heen toegenomen. In dezelfde tijd zijn elektriciteitsnetwerken complexer geworden. Een kans op stroomstoringen is dus altijd aanwezig. Meestal zijn deze erg lokaal en binnen een uur weer opgelost. Maar wat als de elektriciteit in een groot gebied een hele dag of langer uitvalt? Dan is er sprake van een black-out.
Complexer en instabieler
In Duitsland wordt al langer gewaarschuwd voor de mogelijkheid op een black-out. De geplande sluiting van enkele kerncentrales en het afschalen van kolencentrales hebben de levering van elektriciteit kwetsbaarder gemaakt. De afhankelijkheid van windturbines en zonnepanelen is groter geworden. Maar er is niet altijd zon of wind en een piek in het aanbod sluit niet altijd aan op de piek in de vraag naar elektriciteit. Nu veel kerncentrales in Frankrijk stil staan, is ook de import van elektriciteit in gevaar. Na een stresstest van het Duitse energiesysteem heeft het Duitse kabinet besloten om de sluiting van enkele kerncentrales uit te stellen.
Elektriciteit weg... en dan?
Een black-out is een stroomuitval, maar dan in een groter gebied en over een langere periode. Bij een black-out kan het dagen tot zelfs weken duren voordat de elektriciteit overal in het getroffen gebied is hersteld. In het geval van een stroomstoring kan er niet worden gepind in winkels, doen elektrische apparaten niet, staan treinen stil en blijven liften hangen. Na zo'n twee uur verdwijnt ook het signaal van de mobiele telefoon, alleen nooddiensten werken via een satellietverbinding. Zonder elektriciteit is er uiteindelijk ook geen gas en waterdruk. De NOS maakte een video over wat er in de uren na een black-out gebeurt. De Rijksoverheid heeft een website waarop staat hoe je jezelf kan voorbereiden.
Door de oorlog in Oekraïne – en de daarbij horende sancties tussen de EU en Rusland – is de situatie in het elektriciteits- en gasnetwerk bovendien nog onzekerder geworden. Een voorbeeld: het elektriciteitsnet van Oekraïne is tegenwoordig digitaal gekoppeld aan dat van de EU. Wetenschappers van de TU Delft waarschuwen onder meer voor de mogelijkheid dat (Russische) hackers met gerichte acties het hele Europese hoogspanningsnet kunnen platleggen.
Oorlog in Oekraïne
Hoewel volgens kenners de kans dat een black-out zich voordoet niet groot is (maar ook niet kan worden uitgesloten), worden in Duitsland nu serieuze voorbereidingen getroffen. “Door de oorlog in Oekraïne is een black-out, of de mogelijkheid dat gas en stroom voor een langere periode uitvallen, waarschijnlijker geworden”, vertelt een woordvoerster van burgemeester Rainer Doetkotte van Gronau.
Lees verder onder de afbeelding
In een interview met de Westfälische Nachrichten nam Doetkotte onlangs zelfs expliciet het woord black-out in de mond. De deelstaatregering van Noordrijn-Westfalen heeft lokale autoriteiten geadviseerd om voorbereidingen te treffen voor een 72 uur (drie dagen) durende uitval van stroom en/of gas. “Ook de gemeente Gronau houdt zich aan deze aanbeveling, net als veel andere plaatsen en de Kreis Borken”, zegt de gemeentewoordvoerster.
Infopunten en warmtehallen
Het maken van noodplannen gebeurt in Duitsland deels lokaal. De Kreis Borken heeft een coördinerende en ondersteunende functie, maar voorzorgsmaatregelen worden op gemeentelijk niveau in samenspraak met de brandweer getroffen. Concreet gaat het in Gronau bijvoorbeeld om het inrichten van Notfallinformationspunkte, in totaal vijf locaties in de gemeente waar inwoners tijdens langdurige stroomuitval terecht kunnen met acute (hulp)vragen.
Ook krijgen inwoners van Gronau binnenkort tips om zichzelf te kunnen voorbereiden op een black-out. Doel is om de eerste 72 uur te kunnen overbruggen. Daarnaast wordt er een verdeling gemaakt voor noodaggregaten en worden er Wärmeräumen aangewezen. Deze verwarmde hallen kunnen worden ingezet bij een gastekort. Duitsland is voor een groot deel afhankelijk van Russisch gas, maar dat is door de explosies deze week bij de onderzeese gasleidingen van Nordstream (verbinding tussen Rusland en Duitsland) onmogelijk geworden.
Enschede: geen lokaal plan
Ondertussen lijken er aan deze kant van de grens weinig zorgen te zijn over black-outs en gastekorten. Al zegt het college van Enschede de inhoud van berichten uit binnen- en buitenland ‘zeer serieus’ te nemen. Dat is althans het antwoord op Morgan Brejaart, lijsttrekker van de lokale afdeling van Forum voor Democratie, die schriftelijke vragen over het thema stelde.
Lees verder onder de afbeelding
Brejaart vindt het een gemeentelijke verantwoordelijkheid om een ‘noodplan voor de primaire energiebehoefte van onze inwoners’ te maken. Maar het college ziet dat anders. “Wij zien daarbij geen rol voor onszelf weggelegd. Het is de Rijksoverheid die de crisisplannen voor gas en elektriciteit vaststelt”, aldus het college. “De plannen geven inzicht in en een overzicht van afspraken op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau.” Netbeheerders Tennet en (in deze regio) Enexis gaan over de stroomvoorziening.
Regionale verantwoordelijkheid
Het Nationaal Crisisplan Elektriciteit is in december 2021 gepubliceerd. In dat document wordt vooral beschreven welke maatregelen er bij een (dreigende) grootschalige uitval worden genomen met betrekking tot de levering van elektriciteit. De crisiscommunicatie wordt voor een groot deel toebedeeld aan de 25 veiligheidsregio’s (en aan burgemeesters). De crisisorganisatie van een veiligheidsregio dient bij een black-out 72 uur zelfstandig te kunnen functioneren en is daarmee verantwoordelijk voor de openbare orde en het coördineren van de vraag naar noodstroomvoorzieningen.
Vertraging door Oekraïnecrisis
Op regionaal niveau in Twente was er ooit een crisisplan voor langdurige stroomuitval. Dat plan dateert uit 2009 en sindsdien is er veel veranderd qua digitalisering van het stroomnetwerk en de kwetsbaarheid door windturbines en zonnecellen. Al jaren geleden constateerde de Veiligheidsregio Twente (VRT) in haar jaarverslagen dat het plan een update moet hebben, maar dat is nog niet gebeurd. “Door onder andere de corona- en Oekraïnecrisis loopt het herzien van de bestaande planvorming enige vertraging op”, laat een VRT-woordvoerder weten.
In de komende periode wordt er in ‘Oost-5 verband’, dat is een samenwerking tussen de vijf veiligheidsregio’s in Oost-Nederland, alsnog een update gemaakt voor het crisismanagement bij uitval van nutsvoorzieningen, waaronder elektriciteit, gas en water. De Veiligheidsregio Twente zegt dat het Nationaal Crisisplan het regionale plan uit 2009 ‘vervangt’. “Van dit landelijke plan zal nog een vertaling worden gemaakt naar de regio.”
Crisisoefening in Hellendoorn
Er is dus geen recent crisisplan dat zich op de regio Twente richt. Maar dat betekent volgens de VRT niet dat er nog met ‘oude’ plannen wordt gewerkt. Netbeheerders beschikken sowieso over prioriteitenlijsten, waarin per gemeente is aangegeven welke objecten snel van stroom moeten worden voorzien. 1Twente heeft de lijst van Enschede opgevraagd, maar deze is niet openbaar.
Er wordt gewerkt met zogeheten Incidentbestrijdingskaarten, een soort checklists voor crisismanagers, die regelmatig een update krijgen. “Ook wordt er op het thema uitval vitale infrastructuur met regelmaat geoefend”, laat een woordvoerder weten. In april dit jaar is er in Hellendoorn nog een regionale ‘systeemoefening’ geweest met als thema grootschalige stroomuitval.
Lees verder onder de afbeelding
Vanuit de regionale crisisorganisatie is er dus geen reden om te denken dat er in Twente geen goede voorbereiding is op een black-out. “Medewerkers van de gemeente Enschede en de Veiligheidsregio Twente zijn actief om enerzijds grootschalige uitval van elektriciteit te voorkomen en anderzijds goed voorbereid te zijn op situaties waarbij de elektriciteitsvoorziening voor kortere of langere tijd onderbroken is”, aldus een gemeentewoordvoerster. “Zodat vitale onderdelen van onze samenleving kunnen blijven functioneren.”
Noodaggregaat geen wettelijke taak
Desondanks is het wel de vraag of inwoners wel weten wat ze moeten doen, hoe zij zich op een black-out kunnen voorbereiden en waar zij met vragen en problemen terecht kunnen als zo’n situatie zich voordoet. Wettelijk is bijvoorbeeld vastgelegd dat overheden niet verantwoordelijk zijn voor noodaggregaten, maar instellingen zelf.
In Gronau en andere Duitse steden wordt er dus aan plannen en informatievoorziening gewerkt om inwoners in ieder geval voorbereid te laten zijn. "Bij ons zijn er op dit moment geen voorbereidende activiteiten, zoals het inrichten van warmtehallen of informatiepunten", zegt de Veiligheidsregio Twente in een reactie. Regulier heeft er 'risicocommunicatie' plaats richting inwoners over allerlei thema's zoals brand, extreem weer en uitval van nutsvoorzieningen. In het laatste geval gaat het ook over hoe je jezelf thuis kunt voorbereiden met een noodpakket. "Er zijn op dit moment geen (communicatie)acties richting inwoners specifiek over een mogelijk black-out scenario als gevolg van internationale ontwikkelingen zoals door [1Twente] eerder geschetst."
Gerelateerd
