Verhalen van Enschedese slachtoffers van de Toeslagenaffaire (deel 1)
De Toeslagenaffaire. Zo’n drie, vier jaar geleden werd langzaamaan duidelijk tot welk een gedrocht fraudebestrijding bij de Belastingdienst was uitgegroeid. Tienduizenden Nederlandse gezinnen bleken te zijn klemgezet tussen neoliberaal wantrouwen en niets ontziende bureaucratie. Verreweg de meesten zitten nog altijd klem. Dat bleek onder meer tijdens een lotgenotenavond van gedupeerden in Enschede.
In twee afleveringen van de podcastserie De Berg spreekt… horen we Esther, gedupeerde, sociaal-advocaat Narda Teke-Bozkurt en Rob Woltering van het ambtenarenteam in Enschede dat slachtoffers van de Toeslagenaffaire bijstaat. Deel 1 staat nu online op alle bekende podcastplatforms, zoals Apple podcast en Spotify. Het tweede deel verschijnt volgende week.
Belastingdienst nog steeds onneembare vesting
Enschede telt, naar schatting, zo’n 385 gezinnen die als gevolg van onterechte terugvorderingen van kinderopvangtoeslag zijn geraakt. 132 hebben steun gezocht bij het hulpteam dat is opgezet door de gemeente. Zij worden zo goed mogelijk juridisch, praktisch en mentaal bijgestaan. Maar de Belastingdienst die het schandaal veroorzaakte, blijkt nog steeds een vrijwel onneembare vesting.
Drie jaar wachten op je dossier
Sociaal-advocaten zijn gedwongen een strijd te leveren die even ongelijk als onwettig is. Zij moeten de belangen van hun cliënten behartigen zonder kennis van het dossier. Een dossier dat wèl in bezit is van de Belastingdienst. De wachttijd op zo’n dossier is inmiddels opgelopen tot ruim drie jaar.
Het is nog altijd onduidelijk welke meetlat de Belastingdienst hanteert om na te gaan of iemand gedupeerd is of niet. De procedure en de criteria zijn onbekend en - dus - oncontroleerbaar. Een afwijzing wordt afgedaan met een standaardbrief; het is gissen naar de reden en welk aanvullend bewijs er nodig is. Wie bezwaar of beroep aantekent, weet niet welke gronden hij daarbij moet aanvoeren.
Privacy: geschonden èn rechtvaardiging
Eén van de redenen waarom de aanlevering van dossiers en informatie zo lang duurt heeft alles te maken met privacy-wetgeving. Aangeleverde gegevens moeten eerst worden zwartgelakt. Sociaal-advocaat Narda Teke-Bozkurt, die zo’n zestig Enschedeërs bijstaat in hun zoektocht naar recht en genoegdoening, vindt dat wrang. “Waar jarenlang de privacy van slachtoffers door de Belastingdienst met voeten is getreden, wordt het nu aangevoerd als rechtvaardiging.”
De fraudelijsten
De Belastingdienst hanteerde fraudelijsten, waarop de namen van alle Toeslagenaffaire-slachtoffers prijken. Hoe die lijsten precies tot stand kwamen, is nog altijd in nevelen gehuld. Net als de motivering die de Belastingdienst ervoor geeft wanneer burgers wordt gemeld dat zij op die lijst stonden.
Dat blijkt onder meer uit een brief met een dergelijke aankondiging die wij recent onder ogen kregen. Daarin stond alleen dat een gemeente - dat is Enschede geweest - het inkomen van een alleenstaande moeder had opgevraagd, waarna zij op de fraudelijst was geplaatst. Opvallend was dat zij gedurende de periode waarin ze aanvullende bijstand genoot, iedere maand over de drie voorafgaande maanden bankafschriften moest aanleveren.
Hulpverleners en advocaten melden wel een aantal gemene delers. Gedupeerden hebben vaak een niet-Westerse achternaam, kinderopvangbureau’s hadden vaak een niet-Westerse directeur en het ging vaak om alleenstaande moeders.
Het Rijk heeft inmiddels toegegeven dat er sprake is geweest van ‘institutioneel racisme’, maar informatie over de criteria die leidden tot vermelding op fraudelijsten ontbreekt nog altijd.
Daar komt bij dat de Commissie werkelijke schade, die de integrale beoordeling doet om vast te stellen wat die werkelijk geleden schade is, geen onderdeel is van de Belastingdienst maar wèl de gegevens van slachtoffers krijgt.
‘We kunnen de kern van het probleem niet oplossen’
Niet alleen gedupeerden en hun advocaten staan nog altijd met de rug tegen de muur, ook de hulpverleners die de gemeente inzet moeten alle zeilen bijzetten om iets voor de slachtoffers te kunnen betekenen.
“We kunnen best het een en ander doen, maar de kern van het probleem kunnen we niet oplossen”, zegt Rob Woltering. “Dat moet de Belastingdienst doen.” Ook hij heeft de indruk dat die dienst niet het achterste van de tong laat zien, waardoor zaken tergend langzaam worden afgewikkeld. “Ze moeten met de billen bloot.”
Niet één zaak afgerond
Zowel Teke-Bozkurt als Woltering bevestigen wat op de lotgenotenavond in Enschede ook werd gezegd: drie jaar nadat de Toeslagenaffaire aan het licht kwam en de eerste maatregelen werden getroffen om gedupeerden recht te doen, lijkt nog geen enkele zaak helemaal afgerond.
Vertrouwen tot het nulpunt gedaald
Esther (volledige naam beken bij de redactie) is zo’n gedupeerde Enschedese. De wonden die de affaire heeft geslagen zijn nog lang niet geheeld. Erover praten doet zichtbaar pijn. Het vertrouwen in recht en overheden is tot een nulpunt gedaald.
‘Ik word gehoord, voor het eerst’
Ruim een jaar geleden schakelde ze hulp in. Noodgedwongen, na een lange periode waarin ze geen brief meer durfde openmaken en steun van haar ouders had gehad. “Als zij er niet waren geweest, was ik ook zo’n ouder geworden met een, anderhalve ton schuld die haar kinderen was kwijtgeraakt.”
Esther heeft, net als alle andere gedupeerden die wij spraken, nog altijd geen idee waarom zij ooit op de fraudelijst van de Belastingdienst is geplaatst. Zowel Teke-Bozkurt als Woltering hebben geprobeerd daar achter te komen, maar dat leverde niets op.
De hulp van Teke-Bozkurt en Woltering lost niet alle problemen op, toch betekent het de wereld. “Ik word gehoord en serieus genomen. Dat is voor het eerst.” Het is de wetenschap niet alleen tegen een ongenaakbare instantie te hoeven opboksen.
Gedupeerden van de Toeslagenaffaire kunnen nog altijd aankloppen bij het gemeentelijke hulpteam.
De podcast luisteren? Dat kan op alle bekende platforms, zoals Apple podcast en Spotify.
Gerelateerd
