Sportaal in spagaat door nieuw zwembad in Enschede: kan het sportbedrijf zelfstandig verder?
De onzekerheden rond de bouw van het nieuwe zwembad op Het Diekman leiden tot een discussie over de toekomst van Sportaal. Is het gemeentelijke sportbedrijf, dat soort van op afstand is gezet, wel in staat om zijn eigen broek op te houden? En waarom ging het eigenlijk vanaf de start in 2017 al mis? Een beschouwing op de ingewikkelde (financiële) situatie die is ontstaan.
De aanbesteding van het nieuwe zwembad - dat Aquadrome moet vervangen - is nog niet eens gepubliceerd. De definitieve bouwkosten zijn pas eind maart bekend. Toch lijkt het gezien de economische ontwikkelingen en inflatie wel duidelijk dat het budget van 18 miljoen euro dat anderhalf jaar geleden ter beschikking is gesteld (fors) wordt overschreden. En dat niet alleen: door de stijgende energieprijzen en rentepercentages worden de extra kosten nu al ingeschat op meer dan 500.000 euro per jaar.
Hoe moet dat verder en wie draait er op voor de extra kosten? Om de mogelijke antwoorden op die vraag te geven, moet er eerst een stapje terug in de tijd worden genomen.
Hoe het ooit begon
Minder regels en meer ondernemerschap. Geen tekorten wegwerken, maar fondsenwerving. Niet slechts accommodatiebeheer, maar ondernemend exploiteren. Het zijn zomaar wat verwachtingen die begin 2016 ten grondslag liggen aan de keuze om het ambtelijke sportbedrijf los van de gemeente te peuteren. De oprichting van Sportaal B.V. is later dat jaar een feit en vanaf 1 januari 2017 staat het sportbedrijf officieel op eigen benen.
Nou ja, eigen benen… de gemeente Enschede blijft de enige aandeelhouder én opdrachtgever. Zij bepaalt welke diensten Sportaal levert en tegen welke prijs, om grip te houden op de sportzaken. Het is bovendien niet de bedoeling dat het sportbedrijf andere organisaties uit de markt prijst. Het financiële risico legt het college daarentegen volledig neer bij de nieuwe organisatie. ‘Het is geen reden om bij elkaar op de deur te kloppen’, staat in de opdrachtverlening.
Geen bruidsschat, maar een rekening
Normaal gesproken krijgt een nieuwe organisatie die door een overheidsinstelling op afstand wordt gezet een ‘bruidsschat’ mee. Dat wil zeggen dat er een som geld op de bankrekening wordt gestort, zodat de verzelfstandigde organisatie genoeg vet op de botten heeft om te investeren en te lenen. Cruciaal in een opstartfase.
Maar Sportaal krijgt niets. Zelfs de sportaccommodaties, waaronder gymzalen en kleedkamers, blijven in het bezit van de gemeente. Sterker: het spreekwoordelijke bruidscadeau voor Sportaal is een envelop met daarin de rekening van het feest. Er staat nog een bezuiniging van 1 miljoen euro per jaar open. Bovendien wordt van het sportbedrijf verwacht dat het de sporttaken bijna 2 ton per jaar goedkoper uitvoert dan de gemeente.
Zwembaden wel eigen bezit
In tegenstelling tot de sportaccommodaties, zijn de zwembaden wel het eigendom van Sportaal. Het sportbedrijf is namelijk statutair (in de registers van de Kamer van Koophandel) de naamsopvolger van N.V. Enschedese Zwembaden. Die organisatie was voor 2017 de partij die verantwoordelijk was voor het reilen en zeilen bij de zwembaden in Enschede. Daarvoor kreeg het bedrijf een subsidie van de gemeente Enschede.
Sportaal krijgt van de gemeente een jaarlijkse exploitatiebijdrage van zo’n 7,5 miljoen euro. De rest moet worden verdiend met huurinkomsten van sportverenigingen en commerciële klussen. Rondkomen kan, zo is de aanname op dat moment, door het sluiten van zwembad De Brug en het snijden in het aantal sportaccommodaties door meerdere voetbalclubs op één complex onder te brengen.
Wel winst, niet kredietwaardig
Sportaal heeft het moeilijk. Dat is aan de dagelijkse bedrijfsvoering nog niet af te lezen. Ondanks de grote uitdagingen die komen kijken bij het runnen van zwembaden (Aquadrome en Het Slagman) slaagt de organisatie er meestal in om winst te maken, blijkt uit jaarrekeningen. Maar de gezondheid van een bedrijf bestaat uit meer dan de jaarcijfers.
Om te beoordelen of een onderneming ook op langere termijn het hoofd boven water kan houden is de kredietwaardigheid van belang. Het gaat om liquiditeit (is er genoeg geld in kas om de rekeningen te betalen?) en solvabiliteit (zijn er voldoende bezittingen om de langlopende schulden te kunnen aflossen?).
Op beide gebieden scoort Sportaal al jaren een onvoldoende. Er is telkens net (niet) genoeg geld om aan de betalingsverplichtingen op korte termijn te voldoen en het totale vermogen van het sportbedrijf bestaat met ingang van 2022 voor 96 procent uit schulden en voorzieningen. Toegegeven, omdat er winst wordt gemaakt verbetert de financiële situatie mondjesmaat. Maar het is niet snel genoeg: aan de horizon doemen namelijk donkere wolken op.
Bobbel onder het tapijt
De financiële situatie van Sportaal is kritiek. Kritieker dan velen zich zullen beseffen. En het is niet dat er niet gewaarschuwd is. Al voor de verzelfstandiging van het sportbedrijf was het duidelijk dat er een miljoenenstrop op de loer ligt. Het is zelfs een van de redenen waarom bij de start van Sportaal direct een jaarlijkse bezuiniging van 1 miljoen euro over de schutting is gegooid.
Dat heeft onder meer te maken met het buitenbad van Aquadrome. Voor de bouw en de opening in 2010 heeft de gemeente Enschede nooit geld apart gezet voor toekomstig onderhoud. Bij de verzelfstandiging van Sportaal is dit met een bezuinigingsopdracht alsnog rechtgezet. Maar het buitenbad is niet de enige sportfaciliteit waar is ‘vergeten’ om geld te reserveren.
CDA: 'Tijd voor duidelijkheid'
Zowel het CDA als D66 hebben de situatie rond Sportaal aangemeld voor de commissievergadering van maandag 21 november. Aanleiding is een brief van het college aan de gemeenteraad, waarin over de toegenomen kosten (energieprijzen en rentelasten) wordt gesproken. Ook het niet kunnen krijgen van een lening, cruciaal voor de bouw van het zwembad, wordt in enkele regels benoemd. "We moeten weten waar we aan toe zijn", zegt CDA-raadslid Mart van Lagen. "Kan Sportaal nu wel of geen lening krijgen en wat is onze rol als gemeente."
Hij wil eerst duidelijkheid. Op een later moment wordt het volgens Van Lagen tijd om het te hebben over de toekomst van Sportaal als zelfstandige organisatie. "Er moet een onderzoek komen naar de doelmatigheid. Sluit dat aan bij de doelen die we in 2016 hebben vastgelegd." Het terugnemen van het sportbedrijf in de ambtelijke organisatie sluit hij niet uit. "We moeten als raad in de spiegel durven kijken. Misschien is de verzelfstandiging een verkeerde keuze geweest. Ik pleit voor een raadsenquête daarover."
Ook bij alle kunstgrasvelden, die een levensduur hebben van tien tot vijftien jaar, is deze fout gemaakt. Gemeente en Sportaal wisten dat er ergens rond 2025 een financieel gat zou ontstaan voor zogeheten vervangingsinvesteringen en dat daar een oplossing voor moest komen, maar de bobbel onder het tapijt is doorgeschoven. Nu de kunstgrasvelden die met rubberen korrels zijn bedekt vanwege mogelijke gezondheidsrisico’s versneld worden vervangen, doemen ineens grote kostenposten op. En Sportaal heeft niet genoeg geld in kas om deze uitgaven te doen.
Miljoenenstrop
In het jaarverslag van 2021 plaatst Sportaal een winstwaarschuwing: in de tweede helft van 2023 is er ‘financierings- en liquiditeitsbehoefte’ om aan de verplichtingen te voldoen. Het geld is dus op. Uit navraag van 1Twente blijkt dat het om een kostenpost van 3,2 miljoen euro gaat.
Voor bijna de helft bestaat dat bedrag uit het vervangen van kunstgrasvelden, maar ook sportinventaris en sportvloeren (6 ton) en lichtmasten met ledverlichting (5 ton) vragen een flinke investering. Normaal gesproken hoeft dat geen probleem te zijn. Immers zou het sportbedrijf kunnen overwegen om een lening af te sluiten.
Fluiten naar een lening
Maar dat feest gaat niet door. De European Banking Authority (EBA) heeft de regels voor het toekennen van financiering door banken aangescherpt. Eerder kon Sportaal een lening afsluiten bij de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG) als de gemeente Enschede beloofde om garant te staan voor het totaalbedrag. Nu is naast een garantstelling ook vereist dat de aanvrager van de lening voldoende ‘eigen vermogen’ heeft ten opzichte van de totale schuldenlast. Bij Sportaal is dat bij lange na niet het geval.
Het sportbedrijf kan dus geen lening aanvragen en is na de zomer van 2023 waarschijnlijk niet meer in staat om aan de betalingsverplichtingen te voldoen. Maar dat is niet alles. Ook de bouw van het nieuwe zwembad op Het Diekman komt in gevaar. Voor het project van ruim 18 miljoen euro (gestegen bouwkosten nog niet meegenomen) moet een lening worden afgesloten. Anderhalf jaar geleden heeft de gemeente Enschede daarvoor een garantstelling verleend. Maar ook voor het zwembad geldt dat Sportaal financieel niet sterk genoeg is om een lening af te sluiten.
Hoe verder?
In een brief aan de gemeenteraad zegt het college van B&W dat er achter de schermen hard wordt gewerkt aan een oplossing voor de financiën van Sportaal. De opties lijken echter beperkt. De gemeente kan de jaarlijkse bijdrage verhogen, een eenmalige investering doen voor meer vet op de botten of een onderhandse lening verstrekken. Maar ook het terugbrengen van het sportbedrijf in de eigen organisatie wordt voor sommige politieke partijen een serieuze optie.
Mede door de strengere regels van banken lijkt Sportaal in een vacuüm te zijn beland. Het is geen geprivatiseerd bedrijf (want publiek eigendom) en het is ook geen ambtelijke organisatie (want een B.V. met een eigen directie). Zelf investeren is bijna onmogelijk, waardoor de gemeente moet bijspringen. De relatie tussen de gemeente Enschede en Sportaal laat zich het best beschrijven als het tegenovergestelde van ‘friends with benefits’: wél de lasten, maar niet de lusten.
Er valt over te discussiëren of de gehoopte ondernemerschap, fondsenwerving en efficiëntie in het sportbeleid tot wasdom zijn gekomen bij de verzelfstandiging van Sportaal. Maar aan één belofte kan de gemeente niet voldoen: het financiële risico ligt níét bij het sportbedrijf. Zelfs als Sportaal niet aan haar verplichtingen kan voldoen en failliet gaat, komen er kosten op conto van de gemeente. Links- of rechtsom heeft Enschede een (nieuw) zwembad nodig en verwachten inwoners dat hun sportvelden en sporthallen onderhouden worden.
Gerelateerd
