Expositie over Jodenvervolging in Hengelo: ‘Ze werden steeds verder geïsoleerd’

Verhalen

Op de ruiten van gebouwtje aan het Burgemeester Jansenplein hangen tal van verhalen, gemeentelijke documenten en foto's over de zwarte bladzijde uit de Hengelose geschiedenis. De tentoonstelling ‘10 April 1943: Hengelo voor Joden verboden’ laat het verhaal van de anti-Joodse maatregelen zien. Stadsarchivaris Niels Bakker heeft samen met de werkgroep Stolpersteine Hengelo de archiefstukken verzameld en tentoongesteld.

Rechten ingeperkt

De rechten van de joden werden in verloop van tijd steeds verder ingeperkt, tot in 1942 veel joden werden opgepakt tijdens razzia's en werden afgevoerd naar vernietigingskampen: “Iedere stap werd gezet om de joden steeds verder te isoleren van de samenleving.” Uiteindelijk werden 170 joodse stadsgenoten afgevoerd en vermoord door de nazi's.

Verhalen

Naast de anti-Joodse maatregelen worden ook de verhalen van joodse Hengeloërs verteld. Nabestaande Evelien van Gelder was bij de opening van de tentoonstelling aanwezig. Haar familie was eigenaar van de bekende slagerij aan de Deldenerstraat.

Deportatie

Vader Sam van Gelder wist uit een werkkamp te ontsnappen en vond onderdak bij een familie aan de Breemarsweg. Opa Alex van Gelder, oma Grietje van Gelder-de Leeuw en haar twee tantes Roosje en Rika werden afgevoerd en vermoord in vernietigingskamp Auschwitz. Ook haar vaders eerste vrouw Grietje en hun driejarige dochter Eva werden vermoord. Alleen Sam van Gelder en zijn broer David overleefden de oorlog.

Slagerij

Na de oorlog zetten Sam en David van Gelder de slagerij voort. Evelien van Gelder werd na de oorlog geboren en groeide op in het pand aan de Deldenerstraat, waar nu jongerencentrum Innocent is gevestigd. Het was er altijd druk met vertegenwoordigers, klanten en personeel: “Het was heerlijk om er te wonen. Het was altijd gezellig”, zegt van Gelder.

'Hard werken na de oorlog'

Na de oorlog werd er niet veel over de oorlog gepraat. "Er moest gewerkt worden. Als er al over gesproken werd, dan was het heel summier", zegt Van Gelder. In de Hengelose binnenstad waren er na de oorlog nog veel joodse middenstanders. Zij gingen veel met elkaar om: “Je had allemaal hetzelfde meegemaakt. Je kon het met elkaar delen, zonder het er over te hebben. Je wist van elkaars verleden.”

Van Gelder heeft haar opa en oma en tantes dus nooit gekend: “Ik was altijd jaloers op vriendinnetjes die leuke dingen gingen doen met hun opa en oma en tantes. Zij gingen naar De Waarbeek of samen op vakantie. Of iets simpels als een spelletje doen, iets wat ik nu met mijn kleinkinderen heel graag doe, dat mis je.”

"Ondanks de oorlog en alle verschrikkingen die hij had meegemaakt, was mijn vader altijd opgewekt.” Sam van Gelder kon met recht een bekende Hengeloër genoemd worden. Toen hij in 1966 overleed, liep heel Hengelo uit om hem te herdenken. “Het stond zwart van de mensen. Het was zelfs op het radiojournaal”, zegt Van Gelder.

Herdenken

Volgens Ans Brongers is het ontzettend belangrijk om dit stuk geschiedenis te blijven herdenken: “Nu steeds meer ooggetuigen ons ontvallen is het nog belangrijker om de geschiedenis te blijven vertellen. Tijdens geschiedenislessen op school moet er óók aandacht komen voor de lokale gebeurtenissen, zoals het verhaal van de Hengelose joden.”

Evelien van Gelder beaamt dat we moeten blijven herdenken: “Make their memory shine, elke 4 mei opnieuw. Niet alleen de joden, maar ook de Sinti en Roma. Opdat het nooit meer mag gebeuren, wat hun is aangedaan.”