Formatie in Overijssel van start: 'Brede coalitie' van links, midden en rechts om kloven te overbruggen

Voor veel fracties kwam het advies van verkenners Jolanda Waaijer en Wout Wagenmans als een verrassing. Immers, op voorhand lijkt een coalitie van BBB met de meer gelijkgestemde partijen VVD, CDA, SGP, eventueel aangevuld met PVV of JA21, meer voor de hand te liggen. Daar wordt om verschillende redenen niet op aangestuurd. De belangrijkste reden is dat met een bredere coalitie wordt gepoogd om de grote kloven in de samenleving en de politiek te overbruggen en polarisatie een halt toe te roepen.

Gedwongen of vrijwillig uitkopen?

Dat betekent ook dat straks vijf partijen met elkaar gaan praten, waarbij het bij voorbaat een gegeven is dat de verschillen op sommige thema's groot zijn. Neem het stikstofbeleid, het onderwerp dat de provinciale verkiezingen heeft gedomineerd en een van de redenen is dat de BoerBurgerBeweging in Overijssel met maarliefst 17 (van de 49) zetels het provinciale bestuur betreedt.

Maar dat schept mogelijk ook verwachtingen bij de achterban. Voorafgaand aan de verkiezingen heeft BBB zich fel uitgesproken tegen het gedwongen uitkopen van agrariërs ten behoeve vanwege stikstofregels. En ook in de schriftelijke verkenningsfase is daar door vertegenwoordigers van de partij op gehamerd ('Geen stikstofbeleid maar natuurbeleid!').

Aan de andere kant heeft BBB zich nooit verzet tegen de wet en die zegt dat er in 2035 een harde deadline voor de stikstofregels geldt (het regeerakkoord spreekt van 2030). Bij PvdA en GroenLinks luisteren de stikstofregels nauwer, waarbij GroenLinks de optie voor gedwongen uitkoop van agrariërs uitdrukkelijk openhoudt. Dit zal een belangrijk gespreksonderwerp zijn tijdens een formatie.

Stevige inhoudelijke verschillen

"Er moeten besluiten worden genomen met grote impact", vertelde verkenner Jolanda Waaijer woensdagavond in het provinciehuis bij het uitbrengen van het formatieadvies. "Zijn partijen bereid om stevige inhoudelijke verschillen te overbruggen?" De opvatting - die breed in de Statenfracties wordt gedeeld - is dat dit het herstel van vertrouwen bij inwoners zal vergroten en de afstand tussen politiek en inwoners doet verkleinen.

Het CDA en de ChristenUnie, die nog wel deel uitmaken van het huidige college van Gedeputeerde Staten, mogen plaatsnemen op de reservebank. Zij zullen in eerste instantie niet bij de formatie betrokken worden. Bij het CDA ligt die keuze vooral in de verkiezingsuitslag: de partij ging van 9 naar 4 zetels in het provinciehuis in Zwolle.

Verraste fractieleiders

In hun eerste reactie op het advies van de verkenners zeiden de meeste fractieleiders woensdagavond verrast te zijn. Sommigen positief verrast, zoals GroenLinks en de PvdA. "Wat ons betreft is het tijd om bruggen te bouwen en dat kunnen we met dit voorstel doen", aldus fractieleider Lucas Brinkhuis van GroenLinks. Bij BBB, VVD en SGP is er voldoende enthousiasme om verder te onderhandelen, ondanks dat zij in de eerste (schriftelijke) aanleg meer voorkeur leken te hebben voor een 'midden-rechtse' coalitie.

Bij andere partijen was er juist sprake van een onaangename verrassing. Met name Fred Kerkhof van JA21 ("We zijn verbijsterd. We worden niet eens als samenwerkingspartner gezien") en Sebastiaan Stöteler van de PVV ("De BBB gaat in zee met twee partijen die de boeren willen halveren") toonden zich niet zo gelukkig met het formatieadvies. Ook D66 betreurt het dat de partij na de schriftelijke verkenningsfase niet is uitgenodigd voor verdere gesprekken.

'Zo min mogelijk kwetsbaar'

Als de formatie in het voorgestelde scenario van BBB, VVD, GroenLinks, PvdA en SGP slaagt, dan telt de coalitie in Overijssels straks 30 zetels. Een ruime meerderheid die volgens verkenner Wout Wagenmans 'zo min mogelijk kwetsbaar' is. De voorgaande periode is gebleken dat de Statenfracties onderhavig zijn aan afsplitsingen, waarbij het laatste jaar zelfs een FvD-zetel leeg bleef.

Hoewel afsplitsingen niet voorbehouden zijn aan grote partijen, is het risico bij verkiezingswinnaar op papier groter. Immers, er stonden 'slechts' 23 kandidaten op de kieslijst en mede door uitverkiezingen voor de Eerste Kamer en het waterschap neemt kandidaat nummer 20, een lijstduwer, nu al plaats in Provinciale Staten.

Dat zowel PvdA als SGP aan de onderhandelingstafel zitten, heeft voor een deel ook te maken met het feit dat Tijs de Bree (PvdA) en Gert Harm ten Bolscher (SGP) als enige leden van het huidige college van Gedeputeerde Staten verder willen en dat het behoud van bestuurlijke ervaring als waardevol wordt gezien. Voorgesteld wordt dat BBB als enige partij twee gedeputeerden levert. Rick Brink (CDA) vreest dat de verschillen in een coalitie ook te groot kunnen zijn. "Dat bruggen zo lang worden, dat ze niet meer stabiel zijn."