Wel 'veiligelanders' en geen 'forse compensatie': dit blijft er over van het asielaanbod van Enschede

Het voorstel van het COA komt tegelijk met een brief van staatssecretaris Eric van der Burg aan het Enschedese college. Die brief is het antwoord op het asielaanbod dat onlangs door de gemeenteraad van Enschede werd gedaan: opvang van 550 asielzoekers onder strikte voorwaarden. Als zelfstandig bestuursorgaan dat is belast met de inhoudelijke invulling van asielzoekersopvang, pakt het COA de draad verder op. Dat gebeurt eerst in een bestuursovereenkomst, waarin de afspraken worden vastgelegd. Dit is geen bindende overeenkomst, omdat vervolgens ook de locatiekeuze en vergunningprocedure doorlopen moet worden.

Niet meer dan 550

De eerste - en misschien wel belangrijkste voorwaarde - in het asielaanbod van Enschede is dat de gemeente met het vrijwillige aanbod wil bewerkstelligen dat er niet meer dan 550 asielzoekers in Enschede worden opgevangen. Met andere woorden wil de gemeente na dit aanbod niet meer aan de lat staan voor welke vorm van asielopvang dan ook, buiten de reguliere huisvesting van statushouders om.

Aan het verzoek wordt niet voldaan. Weliswaar zal het in deze specifieke opvang beperkt blijven tot maximaal 550 bewoners, maar dat betekent niet dat er in de toekomst niet opnieuw een beroep wordt gedaan op Enschede. Staatssecretaris Van der Burg zegt in zijn brief aan afspraken gebonden te zijn over een verdeling van asielzoekers. Die afspraken, de zogeheten Spreidingswet, moet nog wel door het parlement.

Het college van B&W denkt desondanks een goede positie te hebben aan de onderhandelingstafels. Voor 1 juni moeten er op provinciaal niveau afspraken zijn gemaakt over de verdeling van asielopvang. Met 550 opvangplekken levert Enschede naar rato haar aandeel. Bovendien denkt het college dat door het vrijwillige aanbod Enschede in de toekomst minder kans maakt op een aanwijzing (dwingend besluit) door het Rijk voor een mogelijk veel grotere opvang.

Veiligelanders

Het niet plaatsen van zogenoemde veiligelanders behoort net als de maximumaantallen tot de belangrijkste voorwaarden vanuit de 'opvangkritische' partijen in de gemeenteraad die instemden met de motie (BBE, VVD en CDA). Maar, zoals het college voorafgaand aan het aannemen van de motie al waarschuwde, zal het COA ook aan deze eis niet voldoen. Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers 'spant zich in voor een evenwichtige samenstelling van de vreemdelingen voor wat betreft herkomst, geslacht, leeftijd en gezinssituatie'.

Ook asielzoekers die afkomstig zijn uit een door Nederland als 'veilig' bestempeld land en daarom niet kansrijk zijn voor een verblijfsvergunning, krijgen geen andere behandeling. In de beoogde opvanglocatie in Enschede zullen volgens het COA dan ook niet meer dan een 'evenredig aantal' veiligelanders worden opgevangen in vergelijking met andere asielzoekerscentra.

Eenzijdige opzegging

In het eisenpakket van de gemeente Enschede staat dat er een boetebeding en een geschillenregeling moet komen, voor het geval er afspraken uit de overeenkomst worden geschonden. In het ergste geval moet bij het niet naleven van afspraken de overeenkomst voor het asielzoekerscentrum eenzijdig kunnen worden opgezegd.

Het eenzijdig opzeggen is wel opgenomen in het conceptvoorstel, maar alléén aan de kant van het COA. Zoals gevraagd is de maximale duur van het azc vijf jaar, met de mogelijkheid om deze met wederzijds goedvinden jaarlijks met een jaar te verlengen. Alleen het COA kan de overeenkomst tussentijds opzeggen. In zijn brief zegt staatssecretaris Van der Burg dat de bestuursovereenkomst op zichzelf 'in rechte afdwingbaar' is. 'U kunt hier - naast het bestuur van het COA - ook mij op aanspreken.'

Forse compensatie

Omdat de staatssecretaris een flinke bijdrage van Enschede verwacht in het asieldossier, kan hij niet met lege handen aankomen. Dat staat letterlijk in de motie waarmee wethouder Arjan Kampman op pad is gestuurd om tot een overeenkomst te komen. Er wordt een 'forse handreiking' verwacht, zoals een compensatie voor het jaarlijkse tekort op jeugdzorg, meer geld tegen bestrijding van armoede of extra agenten.

Daar kan Enschede naar fluiten. 'Wel heb ik het COA gevraagd bij de ontwikkeling van de definitieve locatie te bezien welke bijdrage geleverd kan worden aan de ontwikkeling van het azc in brede zin', schrijft de staatssecretaris aan Enschede. Ook dat is een eis van de gemeenteraad: de impact van een azc op de buurt verkleinen door te kijken naar een 'forse en passende compensatie' in de omgeving.

Een locatiekeuze volgt nog. Het is dus nog niet bekend waar er volgens het college überhaupt plek is voor een permanente asielzoekersopvang. Lastig is het dus om te zeggen welke compensatie er voor de betreffende omgeving mogelijk is. Maar in de conceptovereenkomst met het COA wordt er echter met geen woord over deze compensatie gerept. 'Zodra een locatie bekend is dragen gemeente en het COA samen zorg voor een goede inpassing in de omgeving', komt het dichtst in de buurt.

Handtekening staatssecretaris

De motie van de gemeenteraad gaat ervan uit dat er een bestuursovereenkomst wordt opgesteld tussen de gemeente Enschede en het Ministerie van Justitie en Veiligheid. Als de staatssecretaris niet bereid is om met het Enschedese eisenpakket akkoord te gaan, zal er geen vrijwillige bijdrage worden geleverd.

Dat er aan het eisenpakket niet wordt voldaan is duidelijk, maar ook de handtekening van Van der Burg lijkt er niet te komen. De conceptovereenkomst is ondertekend door bestuursleden van het COA. Dat is immers ook de organisatie die behelsd is met de inhoudelijke invulling van asielzoekersopvang.

Dit staat er wél in

Er zijn ook voorwaarden waaraan het COA wel tegemoet wil/kan komen. Alle kosten die met de voorbereiding, ontwikkeling en instandhouding van het azc te maken hebben, komen namelijk op rekening van de organisatie. De maximale opvangtermijn is in eerste instantie vijf jaar. Er wordt een 'omgevingsbeheergroep' ingesteld om de relatie tussen omwonenden en het COA te verstreken, er komen ontmoetingsmomenten en voorafgaand aan de ingebruikname is er een rondleiding voor de buurt.

Ook is er een inspanningsverplichting om bewoners van het azc die een verblijfsstatus krijgen, zo veel mogelijk in Enschede of in de directe omgeving te huisvesten. Het COA belooft zich ook in te spannen om eventuele overlast terug te brengen. 'Het COA meldt calamiteiten die plaatsvinden in de opvanglocatie in eerste instantie aan de politie en zonodig aan de burgemeester.'

Tijdelijke opvang

Het is aan de gemeenteraad om ja of nee te zeggen tegen het conceptvoorstel. Als het antwoord nee is, dan zal Enschede bij de regionale afspraken het aanbod doen om 0 asielzoekers op te vangen. Wat dit op langere termijn zal betekenen is gezien de nieuwe Asielwet nog ongewis.

Als het antwoord ja is zullen het college en het COA op zoek gaan naar een geschikte locatie voor een permanente asielzoekersopvang. Tot ingebruikname ervan wordt er (op een andere plek) in Enschede een noodopvang geopend. De huidige crisisopvang in de voormalige vertrekhal van de luchthaven kan dan gesloten worden.