Wordt Twentse krentenwegge officieel immaterieel erfgoed? ‘Laatste horde is genomen, nu is het afwachten’
Bij een geboorte, een koe die honderdduizend liter melk heeft geproduceerd of bijvoorbeeld een jubileum wordt hij gegeven om uit te delen: de Twentse krentenwegge, als symbool van saamhorigheid. En dat moet zo blijven, vindt bakker Nicole Schabbink. Ze spant zich met een team daarom al twee jaar in om het speciale brood met bijbehorende gebruiken op de lijst met immaterieel erfgoed van UNESCO te krijgen. Nu zijn alle stukken ingeleverd en is het wachten op de beoordeling van de erfgoedcommissie. “Half juni verwachten we uitsluitsel.”
Als een kip zonder kop loopt Schabbink rond, zegt ze zelf. “Totdat ik besef dat ik niets meer hoef. Het plan is eindelijk ingeleverd. Daar had ik wat te makkelijk over gedacht.”
Het afgelopen half jaar was het meest intensief. Samen met culinair journalist Karin Vaneker en vormgever Erwin Slaats als kartrekkers – en met collega-bakkers, familie en andere hulp - werkte ze aan het zogeheten erfgoedzorgplan. “Daarin staat waarom we de krentenwegge bijgeschreven willen zien, wat de geschiedenis en samenhangende tradities zijn en hoe we ervoor gaan zorgen dat het brood en de gebruiken behouden blijven.”
Dat behoud is dan ook de voornaamste meerwaarde van de officiële lijst met immaterieel erfgoed, waaraan de krentenwegge nu mogelijk wordt toegevoegd. Tradities op de lijst kunnen rekenen op de overheid, die moet bijdragen aan ‘een gunstig klimaat waarin immaterieel erfgoed kan gedijen’, beschrijft het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland. Datzelfde kenniscentrum helpt de gemeenschap met levend en actueel houden van het erfgoed, door bijeenkomsten of cursussen aan te bieden.
Elke drie jaar controle
Het is dus nog altijd aan de Twentenaren zelf om het traditionele brood met krenten in ere te houden. Schabbink onderschrijft dat. “Ik doe dit niet alleen vanuit mijzelf, maar namens de Twentse bakkers. Na de bijschrijving op de lijst ga ik vragen wie mee wil doen om de bedreigingen voor het voortbestaan van de krentenwegge in te dammen.”
Dat is niet vrijblijvend. “Elke drie jaar worden we ook gecontroleerd door de commissie, die kijkt of we ook ons best doen om het erfgoed te behouden”, legt de bakker uit Saasveld uit. Als het oordeel negatief is, wordt de bijschrijving geschrapt. “Dat vind ik ook terecht, dan is er ook waarde aan zo’n erkenning.”
Bedreigingen
Het in kaart brengen van de mogelijke bedreigingen en hoe daarop geanticipeerd kan worden vormde een groot deel van het plan. “Dat begint al bij de daling van het aantal bakkers. Je hebt wel veel cupcakemeisjes, maar steeds minder broodbakkers. Hoe kun je leerlingen enthousiasmeren voor dat vak?”
De krentenwegge is bovendien niet voor de huis-tuin-en-keukenbakker. “Je kunt ‘m niet uit een kookboek maken, daar komen heel veel technieken bij. Ook die moeten geborgd worden, zodat hij in de toekomst nog gemaakt kan worden door de bakkers die overblijven.”
Maar ook de enorme kostenstijging van energie werd beschreven. “Wij gebruiken 170.000 kilowattuur elektriciteit per jaar, da’s enorm veel. De meeste energie gaat naar de kneedmachines. Als je geen geld meer hebt voor die energie, kun je de machine ook niet meer aanzetten.”
Krentenwegge in het Europees parlement
Om die risico’s het hoofd te kunnen bieden is breed draagvlak nodig voor het behoud van de traditie. “Dat wil de commissie ook zien.” Daarom vraagt Schabbink prominenten of zij ambassadeur van de krentenwegge willen worden. “We schrijven Twentse burgemeesters aan, maar ook een tv-presentator als Aldith Hunkar doet mee.” Wie meedoet wordt vermeld op het aanvraagformulier.
Zelfs over de grens werd de Twentse specialiteit al geïntroduceerd door zo’n ambassadeurschap. “Europarlementariër Annie Schreijer-Pierik was laatst op bedrijfsbezoek in Saasveld. Toen heb ik haar een krentenwegge gegeven. Die heeft ze meegenomen en uitgedeeld in het Europees parlement.”
Krentenwegge in de oorlog
Met haar interesse voor het speciale brood uit de regio volgt Schabbink haar vader op. “Hij had eenzelfde tik als ik. Met vijftien Twentse bakkers deed hij in 1980 al onderzoek naar krentenwegge, daar hebben wij heel veel informatie uit kunnen halen. Maar dat onderzoek was wetenschappelijk, wij doen het in de light-vorm en maken het voor iedereen toegankelijk. Hoe mooi zou het zijn als over twintig jaar iemand weer uit onze informatie kan putten?”
Ook opa Schabbink had de krentenwegge al op zijn lijstje. “In 1938 begon hij met de bakkerij. Hij had maar zes recepten: beschuit, koek, krentenwegge en een paar andere broodsoorten.” Hij schreef die recepten echter niet op, dus om te achterhalen hoe hij ze maakte onderzocht zijn kleindochter ruim tachtig jaar later zijn kasboeken. Verbaasd zag ze daarin wat hij inkocht. “Ik had nooit verwacht dat hij er voor de oorlog al amandelspijs in deed. En in de oorlog kon hij niet aan rozijnen komen, dus verving hij die voor dadels.”
Met n kromn aarm goan
De krentenwegge kreeg landelijk bekendheid bij de geboorte van prinses Beatrix in 1938, toen haar moeder Juliana er een kreeg aangeboden. ‘Met n kromn aarm goan’ heet dat, in het geval van een kraambezoek.
In Twente is het feestbrood niet meer weg te denken, merkt Schabbink op. “Er zijn heel veel mensen die verbaasd waren dat het nog niet officieel als erfgoed beschreven stond, voor hen is het al erfgoed.” Het wordt volgens haar vooral gegeven om te delen. “Het is een symbool voor saamhorigheid. Een fles wijn kun je niet delen, een krentenwegge wel.”
Half juni wordt uitsluitsel van de commissie verwacht. Als die besluit de traditie van de Twentse krentenwegge te verklaren tot immaterieel erfgoed, dan komt de directeur van Erfgoed Nederland op 24 september naar Saasveld voor de symbolische bijschrijving. “Want dan bestaat Bakkerij Schabbink 85 jaar.” Mocht het lukken is het die dag dus dubbel feest. Drie keer raden wat er dan getrakteerd wordt.
