Een half miljoen Jodensterren werden in Enschede gedrukt, docu volgt jongeren die er theaterstuk over maakten

Documentairemakers Kaya Minnegal en Jessy Soepenberg volgen het maakproces van de productie die de Theatermakerij Enschede vorig jaar maakte voor Theater Na de Dam.

'Moet verteld'

De Theatermakerij doet sinds een aantal jaren mee aan dit initiatief en brengt ieder jaar een nieuwe voorstelling. In 2022 was dat 'De Jodensterren van Enschede', waarin het bijzondere verhaal van stoomweverij De Nijverheid in Enschede wordt verteld. In die fabriek van de Joodse Henk van Gelderen werden na bezetting door de Duisters meer dan een half miljoen Jodensterren gedrukt. Iets wat Van Gelderen pas na de de oorlog, waarin hij ondergedoken heeft gezeten, ontdekt.

Videomaker Kaya Minnegal, als regieassistent betrokken bij de voorstelling, is zo onder de indruk van het verhaal dat ze besluit de totstandkoming van de jongerenproductie op beeld vast te leggen. Samen met Jessy Soepenberg legt ze het hele proces vast. "Dit verhaal is bij veel mensen onbekend. Dat vonden we meteen interessant. Het is een verhaal dat verteld moet worden."

In hun documentaire laten ze zien hoe het verhaal tot een voorstelling wordt gemaakt. Zo zijn ze erbij als de jonge acteurs in gesprek gaan met overlevenden van de oorlog en nabestaanden zoals de zoon van Henk van Gelderen. Het zijn die verhalen die de jongeren horen, die de basis vormen voor het uiteindelijke script van hun uitvoering.

Impact

Kaya en Jessy brengen in beeld wat deze gesprekken met de jongeren doen. "De impact is zoveel groter dan bij de verhalen die ze horen op school of kennen via boeken en films. Ze zijn op een hele andere manier bezig met deze geschiedenis. Het komt veel dichterbij."

Dat brengt ook emoties met zich mee. Zo zien we in de documentaire hoe de acteurs voordat ze op 4 mei de voorstelling gaan spelen, gezamenlijk naar de twee minuten stilte op de Dam kijken. Plotseling barst één van de spelers in tranen uit. Volgens de filmmakers laat dat zien hoe de voorstelling de betrokkenheid van de jongeren bij de oorlog heeft vergroot.

Ze hopen dat de documentaire ook andere jongeren bereikt. Als ze van leeftijdgenoten horen welke verhalen uit de oorlog hen raakt, maakt dat misschien meer indruk. Jessy en Kaya vinden het belangrijk dit onderwerp onder jongeren levend te houden. Zeker nadat begin dit jaar uit een onderzoek is gebleken dat bijna een kwart van de jongvolwassenen twijfelt aan de Holocaust.

Geraakt

Zelf werden de dames ook geraakt. Met name door de verhalen uit de oorlog waarop de voorstelling gebaseerd is. Voor hun documentaire spraken ze zelf één van de geïnterviewden: Herbert Zwartz. Hij maakte als kind de Tweede Wereldoorlog mee en vertelt hoe zijn vader in 1942 het gevoel bekroop dat het niet goed zou aflopen, omdat mensen werden afgevoerd naar kampen. Niet wetende dat ze nooit terug zouden keren. Niemand had nog van gaskamers gehoord en gedacht werd dat de mensen die afgevoerd werden, tewerkgesteld werden in Duitsland. Als hij praat over de zes miljoen Joden die vermoord zijn, horen we hem zeggen: "Dat één man dit veroorzaakt heeft. Adolf Hitler."

Het maakt veel indruk op Jessy en Kaya die het fragment in de documentaire hebben gelaten, omdat het wat hen betreft een goed voorbeeld is van een verhaal dat de huidige generatie helpt herinneren aan de verschrikkingen uit die tijd.