Struikelend langs de Stolpersteine in Almelo

Het valt misschien niet meteen op, maar wie de straatklinkers met daarop een messingplaatje met namen eenmaal heeft gezien, herkent ze daarna direct. “Het idee achter de naam Stolpersteine of struikelsteen is dat je figuurlijk over de steen struikelt”, zo legt Joop Israël, voorzitter van de werkgroep Stolpersteine Almelo uit. “Je gedachten gaan struikelen, je moet bukken om te lezen wat er staat.”

Op het plaatje staan de naam, geboorte- en overlijdensgegevens van een slachtoffer van het nazi-regime. De steen wordt geplaatst voor het laatste woonhuis van een getroffene. Het concept is afkomstig van de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. In Almelo liggen inmiddels 185 stenen. Vanaf 2014 worden er elk jaar zo’n tien tot twintig steentjes gelegd. “Dit jaar komen er nog 23 bij”, zegt Israël. In 2026 moeten alle stenen er liggen. “Er moeten nog ongeveer 80 tot 90 stenen gelegd worden.”

Joodse mensen en verzetsstrijders

De namen op de struikelstenen in Almelo zijn van Joodse mensen en verzetsstrijders. “Er worden alleen steentjes gelegd voor mensen die geen graf hebben.” Israël legt uit hoe het proces van het plaatsen van een steentje in zijn werk gaat. “Coen Cornelissen, auteur van het boek Onvoltooid Verleden Tijd over Jodenvervolging in Almelo, beschikte over een Duitse lijst uit 1942 met daarop de namen van de Joodse mensen. Voor ons was dat heel waardevol, want daaruit kun je precies opmaken wie er gedeporteerd zijn en waar ze woonden.” Voor verzetsstrijders is dat volgens de voorzitter lastiger. “Je moet heel goed uitzoeken wie deze mensen zijn. Soms lijkt iemand een verzetsstrijder, maar blijkt dat achteraf toch anders te zitten. Het omgekeerde gebeurt ook.” Dat onderzoek kost tijd. Joop Israël doet dat onderzoek zelf, vanuit de Stichting Levend Verleden Oost Nederland.

Hoewel de struikelstenen worden gelegd op openbare weg, licht Israël altijd de bewoners van de desbetreffende huizen in over de komst van een Stolperstein. “De meeste mensen zijn geïnteresseerd, hun huis krijgt opeens een verleden. Vaak willen ze van alles weten over de mensen die er hebben gewoond. Die informatie kunnen wij ook geven. Zo heel af en toe willen mensen het liever niet. Omdat ze het moeilijk vinden om steeds herinnerd te worden aan het verleden van hun huis of om andere redenen.” Israël geeft aan dat hij daar niet zoveel mee kan: “Ze kunnen het niet verbieden.”

Gruwelijke verhalen

Achter elke steen zit een verhaal. Zo ligt er aan de Doelenstraat in Almelo voor huisnummer 17 een steen ter nagedachtenis aan de familie Simon. Vader Julius, moeder Betje en de kinderen Levina, Jeanette en Samuel woonden daar. Vader Julius en moeder Betje zijn op 14 mei 1943 vermoord in vernietigingskamp Sobibor. De drie kinderen vonden de dood in Auschwitz.

Ook op het Molenkampspark nummer 11 vond er een soortgelijk verhaal plaats. Daar woonde de familie Frankenhuis. Vader Herman, moeder Henriëtte en hun zonen Salomon en Bernard. Vader Herman had een hooggeplaatste functie bij de Koninklijke Stoomweverij in Nijverdal. Het hele gezin is op 27 november 1942 vermoord in Auschwitz.

Het is slechts een greep uit de gruwelijke verhalen die schuilgaan achter de struikelstenen. Voor Israël is vooral de gedachte dat mensen herinnerd blijven heel belangrijk. “Mijn eigen verleden speelt hierin ook een rol, ik ben zelf van Joodse afkomst. Deze mensen zijn niet vermoord om wie ze waren, maar om wat ze waren. Ik vind het erg belangrijk dat deze mensen herdacht worden, want een mens is pas echt vergeten als zijn naam is vergeten.”