Adviespanel stelt Twentse politici voor dilemma: kleine kerncentrales en loslaten verdeling windturbines en zonnepanelen

Onder toeziend oog van de Twentse duurzaamheidswethouders en gedeputeerde Tijs de Bree van Overijssel werden de uitkomsten van het inwonersforum gepresenteerd. Het forum, dat volgens de RES Twente verhoudingsgewijs een afspiegeling is van de bevolking, is tot stand gekomen via 30.000 geselecteerde uitnodigingen. Uit de aanmeldingen werden 100 inwoners geloot, waarvan er dus uiteindelijk 86 daadwerkelijk naar de drie bijeenkomsten in Hengelo kwamen.

Kleine kerncentrales

Als het aan de geselecteerde inwoners ligt is kleinschalige kernenergie geen taboe. Alhoewel, de verhoudingen binnen het panel zijn net als in de maatschappij verdeeld: circa een derde is voor kernenergie, een derde is tegen en een derde heeft geen duidelijke mening. Gedoeld wordt in het advies in ieder geval op onderzoek naar zogeheten Small Modular Reactors (SMR's), die nog volop in ontwikkeling zijn en - afhankelijk van hun grootte - een vermogen van 10 tot 300 MW hebben. Een stelregel is dat 1 MW ongeveer genoeg is om duizend huishoudens van energie te voorzien.

Dat kernenergie wordt genoemd is opvallend, want bij de start van het Twents Inwonersforum was dat onderwerp - net als in veel raadzalen - onbespreekbaar. Het adviesforum diende zich te houden aan de door politici bepaalde kaders uit de RES Twente 1.0. Dat betekent dat de van het Klimaatakkoord afgeleide doelstellingen voor 2030 (50% van de energie duurzaam opwekken) niet ter discussie staan. Maar ook dat deze energie met 'bestaande technieken', dus windturbines en zonnepanelen, opgewekt moet worden.

Het Twents Inwonersforum heeft zich van die kaders niets aangetrokken. "Wij vinden dat er moet worden uitgegaan van voortschrijdend inzicht", aldus een van de deelnemers aan het forum bij de presentatie van de uitkomsten. "De ontwikkelingen rond kernenergie gaan razendsnel. Kerncentrales kunnen er al zijn ter grootte van een zeecontainer en produceren nog maar een minimale hoeveelheid afval."

Verdeling wind en zon

Een ander opvallend advies is om de strakke verdeling van 'wind en zon' los te laten. Het uitgangspunt van de Regionale Energiestrategie is dat van de duurzaam opgewekte energie in principe 60 procent afkomstig moet zijn van windturbines en 40 procent van zonnepanelen. Maar met name rond het thema windturbines zijn - ook in deze regio - veel bezwaren en zorgen over overlast. Het Inwonersforum vindt daarom dat de normen losgelaten moeten worden.

Opvolgen van dat advies stelt politici echter wel voor een dilemma. Het is namelijk netbeheerder Enexis die onlangs nog waarschuwde dat de verhoudingen tussen wind en zon in deze regio scheef zijn. In de laatste conceptplannen voor de RES Twente gaat het om 23% opwek via windturbines en 77% via zonnepanelen. Uitvoering daarvan is volgens Enexis voor 2030 onhaalbaar, vanwege de beperkte capaciteit op elektriciteitsnet. De piekbelasting ligt bij zonne-energie veel meer gecentreerd ('s nachts is er immers geen zonlicht) dan bij windenergie. Enexis stuurt dus aan op meer windturbines om de doelen te halen.

Wat kan wel of niet

Gedeputeerde Tijs de Bree van Overijssel toonde zich tevreden met de resultaten van het Twents Inwonersforum, maar gaf in zijn eerste reactie ook een winstwaarschuwing. "We moeten kijken wat kan en wat niet kan." Meer vaart achter de energietransitie zetten, waar deelnemers van het forum ook voor pleiten, kan volgens hem ook niet zomaar. "Wat voor de een vertraging is, is voor de ander rechtszekerheid en de mogelijkheid om bezwaar te maken." En deze bezwarenprocedures moeten volgens hem zorgvuldig doorlopen worden.

In de uitzending van 1Twente Vandaag ging Jaimi van Essen, wethouder van Losser en bestuurlijk trekker van de RES Twente, in op kernenergie. "Zij geloven dat je alle technieken nodig hebt en deze techniek niet moet wegduwen", aldus Van Essen. "Maar de vraag is: waar ga je met dat advies naartoe? Gemeenten gaan niet over kernenergie, dat is de Rijksoverheid. Maar we zouden het signaal kunnen overbrengen."

Lasten en lusten

Een advies dat Jaimi van Essen zelf van grote waarde acht, gaat over het lokaal eigendom. "Het liefst 100 procent. Laat mensen maximaal profiteren", aldus de bestuurlijk trekker van de RES Twente. De boodschap achter het advies is dat omwonenden mogelijk minder problemen hebben met de komst van een windturbine (of zonnepark) als zij daar behalve de lasten ook de lusten van hebben. Dat zou bijvoorbeeld kunnen met een jaarlijkse financiële bijdrage, stelden sommige panelleden donderdag bij de presentatie van het Twents Inwonersforum.

Ook noemt Van Essen de oproep om niet vast te houden aan de verdeling van wind- en zonne-energie. Zijn lezing van het advies is niet dat dit tot minder windturbines hoeft te leiden. "Het advies is: kijk nou eens goed wat een gebied kan hebben en laat die verdeling los. Dat kan beteken dat die verdeling 20/80 wordt, maar ook 80/20." Daarbij is de gedachte dat het gemiddeld rond de gewenste 60/40 uitkomt.

Afstandsnormen windturbines

Ondertussen gaan de plannen van de RES Twente gewoon door. Voor 1 juli moeten alle gemeenten in principe zoekgebieden voor windturbines hebben aangewezen. Deze worden meegenomen in een voortgangsrapportage van de in 2021 vastgestelde eerste versie van de Regionale Energiestrategie. Als gemeenten geen zoekgebieden vaststellen, dreigt de provincie de regie over te nemen als een initiatiefnemer zich meldt. Een aantal gemeenten, waaronder Rijssen-Holten en Enschede, verzetten zich hiertegen en vinden dat er moet worden gewacht tot de Rijksoverheid nieuwe afstandsnormen voor windturbines vaststelt.

Het Rijk moet dat doen, omdat de Raad van State twee jaar geleden alle bestaande normen en vuistregels met betrekking tot gezondheidseffecten (laagfrequent geluid, slagschaduw, lichtschittering) naar de prullenbak verwees. Het vaststellen van nieuwe normen kan nog tot medio 2024 duren. Uit de eerste onderzoeken die zijn gepubliceerd blijkt dat de gevolgen groot kunnen zijn.

Nu wordt vaak uitgegaan van een afstand van 400 meter tot bebouwing. Zou dat bijvoorbeeld drie keer de tiphoogte worden (bij een turbine van 230 meter is dat dus 690 meter) dan is van de potentiële opwekcapaciteit in Twente slechts nog 6 procent uitvoerbaar, los van of dit ruimtelijk gezien gewenste locaties zijn. Bij vier keer de tiphoogte (920 meter afstand) is dat zelfs nog maar 2 procent. De beperkingen door de radar van Twente Airport en Natura 2000-gebieden zijn hierin al meegenomen.