Twente voorloper in aanpak verborgen probleem mensenhandel

Overal ter wereld worden mensen slachtoffer van uitbuiting door mensenhandelaren. Ook in Twente. Vorig jaar kreeg het Kenniscentrum Mensenhandel Twente 126 meldingen van mensenhandel of vermoedens daarvan. Dat lijkt het topje van de ijsberg, want volgens een landelijke schatting is 85% van de gevallen van mensenhandel niet in beeld.

“Mensenhandel is een verzamelterm voor verschillende situaties waarin iemand iets moet doen waaraan een mensenhandelaar verdient”, legt Ilse Sanders, procesmanager bij het Kenniscentrum Mensenhandel Twente uit. “Dat kan op seksueel gebied zijn, een situatie binnen je arbeidsomgeving, maar ook criminele uitbuiting.”

Sanders benadrukt dat mensenhandel iets anders is dan mensensmokkel. “Dat is iemand illegaal verplaatsen over een landsgrens, een misdaad tegen het land.” Volgens Sanders kan het wel zijn dat mensen ergens naartoe worden gesmokkeld en dan te werk worden gesteld onder slechte omstandigheden. “Maar het zijn ook Nederlandse inwoners die worden misleid om dingen te doen tegen hun wil in.”

Tegen je wil

Volgens Michiel Hamhuis, eveneens procesmanager bij het Kenniscentrum is vooral ‘tegen hun wil’ een belangrijk aspect van mensenhandel. “Er wordt daarbij dwang gebruikt, wat ook een belangrijk verschil is tussen mensenhandel en mensensmokkel. Vaak willen deze mensen van het ene land naar het andere. Bij mensenhandel gaat het echt om het gebruik van dwang. Dat kan harde dwang zijn in de vorm van geweld en bedreiging, maar ook zachte dwang, zoals misleiding of het misbruik maken van een kwetsbare positie."

Het Kenniscentrum Mensenhandel Twente is een verzamelpunt voor heel Twente waar alle informatie rondom het thema mensenhandel samenkomt. Daarmee is Twente voorloper in Nederland. Sanders: “Het kabinet heeft besloten dat iedere gemeente iets tegen mensenhandel moet doen. Daar moet sinds 2022 ook beleid op zijn. De Twentse gemeenten hebben de krachten gebundeld en pakken het probleem gezamenlijk aan.”

Het Kenniscentrum heeft verschillende rollen. “Wij zijn een meldpunt, waar iedereen die vermoedens heeft van mensenhandel naartoe mag bellen. Dat kunnen professionals zijn, maar ook de buurvrouw van een vermoedelijk slachtoffer of een leraar die zich zorgen maakt om een leerling.”

Het Kenniscentrum schakelt vervolgens partijen in die het slachtoffer verder kunnen helpen. “We zijn als het ware een doorgeefluik en kijken welke organisatie het beste past bij de situatie. We maken een integrale aanpak om het slachtoffer te helpen en de situatie te stoppen.”

Naast het meldpunt en het bij elkaar brengen van mensen, heeft het Kenniscentrum ook de opdracht om kennis te vergaren en te verspreiden. “We zien heel veel nog niet, daarom investeren we ook in preventie en bewustwording zodat we het met elkaar beter gaan herkennen.”

Dat gaat volgens Sanders en Hamhuis steeds beter. “Hoe meer je gaat porren in een bepaald thema, hoe meer er ook bovenkomt. De problematiek was er altijd al wel, maar het labeltje mensenhandel is beter in beeld en daarmee ook meer in beeld.”

In de fuik

In 2022 kwamen er 126 meldingen van mensenhandel of vermoedens daarvan bij het Kenniscentrum binnen. Sanders: “Dat betekent niet dat dat meteen allemaal slachtoffers zijn. Het kunnen ook meldingen zijn van mensen die ons vragen om mee te denken.”

De exacte omvang van mensenhandel in Twente is niet bekend. Volgens een landelijke schatting van CoMensha, het coördinatiecentrum tegen mensenhandel, blijft 85% buiten beeld. “Het is een van de redenen waarom het Kenniscentrum is opgericht, we willen in beeld brengen hoe groot de omvang in Twente daadwerkelijk is.”

Dunne scheidslijn

Naast het feit dat veel gevallen van uitbuiting onder de radar blijven, is er nog een lastig punt. Want wanneer spreek je van slachtofferschap? Het slachtoffer komt namelijk vaak eerst in beeld als pleger van strafbare feiten. Haar of zijn daderschap is volgens Sanders dan voor de eigen omgeving, politie en hulpverlening zichtbaar, maar het slachtofferschap vaak nog niet.

“Als je kijkt naar het landelijke beeld dan zijn er naar schatting zo’n 5000-7500 slachtoffers, maar we weten dat er jaarlijks gemiddeld zo’n 100 veroordelingen komen. Dat ligt nogal uiteen", vult Hamhuis aan.

Het is volgens Hamhuis en Sanders belangrijk om te onthouden dat slachtoffers van criminele uitbuiting onder dwang strafbare feiten plegen en de gemaakte buit moeten afstaan aan de mensenhandelaar. “Het is een groep die er zelf niet beter van wordt.”

Een situatie waar je volgens Sanders niet zomaar uitstapt. “Mensen kunnen dusdanig onder dwang worden gezet dat ze het gevoel hebben dat ze er niet uit kunnen. Je zit dan in een fuik. Het begint soms vrijwillig, maar de grens ligt op het moment dat dat overgaat in onvrijwilligheid.”

Volgens Sanders kan iedereen slachtoffer worden van mensenhandel. “Het is niet zo dat één groep specifiek slachtoffer wordt. Er zijn wel factoren waardoor iemand kwetsbaarder is. “Bijvoorbeeld een licht verstandelijke beperking, verslavingsproblematiek of iemand die veel schulden heeft.” Hamhuis vult aan: “Een kwart van de meldingen bij het Kenniscentrum gaat over personen die woonachtig zijn in een instelling voor begeleid of beschermd wonen. Dat geeft wel iets aan over de kwetsbaarheid van deze mensen.”

Meerdere puzzelstukjes nodig

Het Kenniscentrum probeert het thema mensenhandel in de regio breed onder de aandacht te brengen Zo organiseerden ze op 8 juni 2023 een regionaal netwerkevent met als thema criminele uitbuiting. Partijen als politie, het Openbaar Ministerie en gemeenten kwamen daar samen.

Hamhuis: “Dat heeft veel opgeleverd. Het is goed dat partijen inhoudelijk met elkaar in gesprek gaan. Het delen van informatie is enorm belangrijk, want je hebt als organisatie maar één puzzelstukje. Om dit probleem aan te pakken, zullen we met elkaar de samenwerking moeten zoeken.”

Signalen mensenhandel

Hamhuis en Sanders hopen dat mensen de signalen van mensenhandel gaan oppikken. “Er is vaak sprake van een afhankelijkheidsrelatie tussen de uitbuiter en het slachtoffer. Iemand verdwijnt bijvoorbeeld uit zijn eigen netwerk van vrienden en familie. Daarnaast kan een verandering in uiterlijk, het opeens veel geld hebben of plotseling ander gedrag vertonen ook een signaal zijn.”

Sanders geeft aan dat het vaak ook om een onderbuikgevoel gaat. “Het gevoel dat er iets niet klopt.” Ook met dat gevoel kan men bij het Kenniscentrum terecht. Dat kan ook anoniem. “We gaan geen dingen doen waar iemand niet achterstaat en denken graag mee over wat mogelijk is.” Het is volgens Sanders belangrijk dat mensen melding maken. “Alleen met een goede registratie kunnen we effectief beleid voeren en nieuwe slachtoffers voorkomen.”