Burgemeester Enschede blij met 'strenge' oproep VNG aan Rutte: dreigend miljoenentekort moet opgelost
Enschede stevent af op een tekort van 30 tot 35 miljoen in 2026. Vorig jaar kondigde het kabinet, zonder overleg, aan dat het bestaande financieringsmodel voor gemeenten werd losgelaten. Voor de komende jaren betekende dat een forse korting op de bijdrage van het Rijk aan het gemeentefonds.
Daarmee hebben alle Nederlandse gemeenten te maken met structurele tekorten. Voor de komende twee jaar - 2024 en 2025 - worden die gecompenseerd, maar daarna weet niemand in gemeenteland waar ‘ie aan toe is. Dat levert een dubbel probleem op: gemeenten zijn verplicht sluitende meerjarenbegrotingen te maken - dat gaat nu niet - èn veel gemeentelijke plannen strekken zich uit over meerdere jaren. Beleid maken is lastig als je niet weet of er over twee jaar geld is voor je plannen.
Aanhoudende onduidelijkheid
Vooralsnog is de manier waarop het Rijk het Gemeentefonds - de belangrijkste inkomstenbron van gemeenten - in de toekomst structureel wil gaan vullen in nevelen gehuld. En het lijkt er niet op dat daar snel duidelijkheid over komt. Gemeenten ‘zeuren’ al regelmatig om geld om gewone gemeentetaken uit te kunnen voeren en de irritatie daarover neemt toe.
Sharon Dijksma, de nieuwe voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), hekelde woensdag tijdens het tweejaarlijkse congres van de VNG, de traagheid van de Haagse molens en riep premier Mark Rutte op om zelf in actie te komen. ‘Dit is chefsache!’ Dat is bestuurderstaal voor een kwestie die zo belangrijk is dat de voorzitter zelf zich ermee moet bemoeien.
Zonder knaken geen taken
Enschede behoort al decennialang tot de steden die relatief hard geraakt worden door bezuinigingen vanuit het Rijk. Roelof Bleker, burgemeester van Enschede, is dan ook blij met de ‘strenge’ en ‘opvallende’ toespraak van Dijksma. Net als de nieuwe voorzitter van de VNG spreekt hij van een ‘vertrouwenskloof’ tussen gemeenten en het Rijk. En hij volgt daarin dezelfde gedachtelijn als Dijksma.
Gemeenten staan het dichtst op burgers. De uitdagingen zijn groot: groeiende sociale ongelijkheid, woningnood, tekorten in de zorg, energietransitie, vergrijzing, klimaatverandering, en zo kunnen we nog wel even doorgaan. Als gemeenten niet de centen krijgen om fatsoenlijk langjarig beleid te maken - zonder knaken geen taken -, zijn hun inwoners de dupe. En het vertrouwen in overheden is al zo laag.
Arbitragezaak Jeugdzorg
Twee jaar geleden leidde die vertrouwenskloof tussen Den Haag en het achterland, waarop Bleker doelt, tot een arbitrage-zaak tussen het Rijk en de VNG. Daarbij ging het om tekorten in de Jeugdzorg, waarbij het Rijk weigerde aan te vullen. ‘Een unieke zaak’, stelt Bleker. De gemeenten werden in het gelijk gesteld, het geld kwam er uiteindelijk, maar daar moest wel een scheidsrechter aan te pas komen.
Enschedese gemeentebegroting
De jaarlijkse begroting van de gemeente Enschede bedraagt zo’n 800 miljoen euro. Een belangrijk deel van dat geld komt uit het landelijke Gemeentefonds. Daarin stort het Rijk belastinggeld, dat volgens een vastgestelde verdeelsleutel wordt verdeeld over de 342 Nederlandse gemeenten (ruwweg naar inwonertal).
Dat ging altijd ‘trap-op-trap-af’: de hoogte van het bedrag voor gemeenten hing samen met het geld dat het Rijk uitgaf. Had het Rijk meer besteed, dan kregen ook gemeenten meer. En andersom.
Die systematiek lag al langer onder vuur. Liet het Rijk bijvoorbeeld miljarden op de plank liggen, dan werden gemeenten gekort. Vorig jaar kwam er een einde aan dat ‘trap-op-trap-af’ en werd de Rijksbijdrage aan het Gemeentefonds fors gekort. Hoe gemeenten in de toekomst structureel gefinancierd gaan worden, is nog altijd niet bekend. Enschede moet daarmee rekening houden met een structureel tekort van 30 tot 35 miljoen euro per jaar.
Gemeentelijke bestedingen raken burgers rechtstreeks en dichtbij: bezuinigingen raken welzijn (buurtcentra, wijkcoaches, zorg…), voorzieningen (zwembad, ijsbaan, sportparken…) en de fysieke stad (groen, wegen, verlichting…). De recente discussies rond vervanging van het Aquadrome, heropening van zwembad De Brug en het openhouden van IJsbaan Twente laten zien hoe Enschede moeite heeft voorzieningen die bij de grootste stad van Overijssel horen in stand te houden.
Overheden waren altijd in staat in goed overleg tot oplossingen te komen. Maar de molen die de polder niet te nat en niet te droog moet malen, piept en kraakt.
Vertrouwensbreuk tussen overheden
Bleker signaleert dat de dienstverlening aan burgers al jaren onder druk staat. “Niet alleen in het sociale domein. Ook in de fysieke dienstverlening (lees: lantaarnpalen, wegen, groenvoorziening, etc.).” Hij noemt de toespraak van Dijksma, en dan met name de oproep aan Rutte, ‘opvallend’. “De minister komt er ook niet doorheen. En er moet echt wel wat gebeuren.”
Dijksma verwoordde het woensdag zo: “Ik zie de slagvaardigheid van het Rijk in de komende jaren niet snel fundamenteel veranderen. Met het Rijksbeleid dat we nu op ons af zien komen, stevenen we af op een volgende crisis: een fundamentele vertrouwensbreuk tussen overheden.”
De oproep van Dijksma aan Rutte om, met de woorden van Bleker, ‘uit de coulissen te komen’, stoelt op dat vertrouwensthema. Wordt de kloof tussen Den Haag en gemeenten nog dieper, zo is de redenering, dan valt de breuk tussen burger en overheid straks helemaal niet meer te lijmen.
Hoeveel zoden Dijksma’s oproep aan de dijk zet, staat in de sterren geschreven. Als het om dat dreigende gat in de Enschedese gemeentebegroting gaat, verwacht Bleker geen wonderen. “Het zal geen dertig miljoen zijn, maar het moet wel een heel eind in die richting komen.”
Gerelateerd
