Verhuizing van de Enschedese bieb naar ‘Huiskamer van de stad’: goed idee, of niet?

In 2017 - vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen - stemde de Enschedese gemeenteraad op de valreep in met een plan voor vernieuwing van het Muziekkwartier. Op verzoek van drie partijen die daar al zaten (en zitten): het Wilmink Theater, Kaliber Kunstenschool en poppodium Metropool. De gemeenteraad wilde de bibliotheek, die toch moest verhuizen, er dan ook bij in. Aan het Wiminkplein zou een nieuwe ‘Huiskamer van de stad’ moeten ontstaan.

Noodzakelijke vernieuwing

Dàt de gebruikers van het Muziekkwartier wilden vernieuwen, is niet vreemd. Teveel vierkante meters, in verhouding te weinig bezetting en publiek, de exploitatie liep achter bij de verwachtingen. Dat de raad de bieb erbij in wilde, is evenmin vreemd; de Kop van de Boulevard werd ontwikkeld, het bibliotheekpand grenst daaraan en voldeed niet meer. Het was een grondige verbouwing - onder meer voor verduurzaming - òf verkassen.

Met de bibliotheek als vierde partner kon dat plan voor een Huiskamer van de stad ook financieel uit. Daarbij paste een verhuizing in de nieuwe filosofie in bieb-land, waarin de oude leeszaal veel meer ook een plek is voor ontmoeting en bredere educatie, denk in Enschede in het bijzonder aan hulp bij laaggeletterdheid.

Kosten verdubbeld: 26 miljoen

De kosten voor de eerste plannen waren zeer overzichtelijk: 1,5 miljoen euro. De beoogde komst van de bieb liep een stuk forser in de papieren: 13,2 miljoen. Er was een extra verdieping nodig en kasten vol boeken zijn zwaar. Maar de gemeenteraad ging ook met dat bedrag akkoord

Inmiddels is dat bedrag verdubbeld, letterlijk; we leven post-corona en het is oorlog in Europa.

Times they are a’changing

Daarmee krabben alle partijen rond dat oorspronkelijke plan zich achter de oren. Da’s veel (gemeenschaps)geld. Daar komt nog bij dat een aantal andere cultuurpartijen in de stad in 2022 plannen smeedden voor een nieuwe invulling van het voormalige V&D-pand aan de Korte Hengelosestraat.

Daarmee moet ook dat oude V&D-pand - een prachtig art-decogebouw dat al jaren akelig niets staat te doen - een nieuwe cultuurhub worden. Voor dat plan is belangstelling van een aantal àndere cultuurdragers in de stad. Behalve Concordia, waar het idee vandaan kwam, zijn dat in elk geval jeugdtheaterwerkplaats Sonnevanck en de podiumacademie van het ROC van Twente.

Dat betekent dat er twee grote en ambitieuze projecten op de tekentafel liggen: Die Huiskamer van de stad èn ‘Het Warenhuis’, zoals de cultuur-hotspot op de hoek van de Korte Hengelosestraat en de Brammelerstraat toepasselijk moet gaan heten.

Plannen tegen het licht

Reden genoeg om al die plannen eens goed tegen het licht te houden, vinden bewoners van de binnenstad. Dat blijkt uit een open brief aan de Enschedese gemeenteraad (zie pagina 16 van het Binnenstad Magazine, 3e kwartaal 2023). Maar ook die gemeenteraad is die mening toegedaan.

De partners in crime van die Huiskamer van de stad - Wilmink, Kaliber, Metropool en bieb - belijden dat oude plan nog altijd, maar lijken achter de schermen toch behoorlijk te aarzelen. Ze wachten al jaren en willen verder, maar of dit nog steeds de weg naar het culturele heil voor Enschede is…

Herhaling van de geschiedenis ongewenst

Het moet raar lopen wil het niet tot een grondig onderzoek komen waarin alle mogelijke varianten van al die plannen en verhuisbewegingen tegen het licht worden gehouden. Het gaat simpelweg om teveel geld. Daar komt bij dat de stad niet zit te wachten op een herhaling van de geschiedenis; de oorspronkelijke filosofie achter de nieuwbouw van het Muziekkwartier had veel weg van de huidige ideeën over die huiskamer en dat warenhuis.

Destijds ging dat om het conservatorium, het Wilminktheater, poppodium Atak en het Orkest van het Oosten. Idee was intensieve samenwerking, versterking van elkaars programmering en functie, weg met alle schotten, één groot centrum waar alle deuren op stonden. Daar is weinig van terechtgekomen. Het bleven eilandjes op zich, de deuren naar de verschillende gebruiksruimten van de afzonderlijke clubs zaten potdicht.

Atak ging failliet, onder meer vanwege een veel hogere huur. Het orkest is verloren voor de stad - Phion heeft alle kantoren naar Arnhem verhuisd en de musici hebben nog wel een keus, maar het heeft er alle schijn van dat die vooral theoretisch is. Niet om een direct causaal verband te suggereer, maar toch: je kunt je afvragen hoe Enschede Muziekstad er nu uit had gezien als het wèl tot een bloeiende en welgemeende samenwerking was gekomen.

Bibliotheek en ROC

Er zijn nu meerdere scenario’s denkbaar, waarbij de bibliotheek en het ROC een sleutelpositie lijken te hebben. Om verschillende redenen. De bieb zou dan oorspronkelijk ingevoegd worden in die Huiskamer van de stad, maar past wellicht beter bij de partners van Het Warenhuis. En andersom: het ROC is een nog logischer partner voor poppodium Metropool en het Wilminktheater.

In de puzzel die gelegd moet gaan worden, heeft de gemeenteraad in ultimo de beslissende stem: vrijwel alle organisaties met plannen hebben een subsidierelatie met de gemeente. Dat geldt niet voor het ROC; die staat op eigen benen.

Tegelijkertijd is een dictaat van bovenaf zelden een sterk begin van een vruchtbare samenwerking; gedwongen huwelijken leveren op den duur soms iets aardigs op, maar meestal spatten de vonken er niet vanaf.

Alternatieve scenario’s

Eén alternatief scenario is dat de bibliotheek verhuist naar Het Warenhuis, waar je je, als het om functies gaat, iets kunt voorstellen bij een samenwerking met een brede cultuurclub als Concordia, een jeugdtheatermaker en een podiumopleiding. De bieb kan met een flinke verbouwing ook blijven op de plek waar het nu zit, zoals bewoners en gebruikers dat op dit moment lijken te willen.

In dat geval lijkt het onvermijdelijk dat de Huiskamer van de stad een aanvullende partij moet gaan vinden om dat plan rendabel te krijgen. Dat zou het ROC kunnen zijn - als die dat wil - maar dan staat Het Warenhuis mogelijk eenzelfde zoektocht te wachten.

Vraagtekens bij verhuizing Concordia

Overigens plaatsen die bewoners ook vraagtekens bij een verhuizing van Concordia naar Het Warenhuis, waar dan meer en ruimere filmzalen moeten komen dan de organisatie nu heeft. En zij lijken een punt te hebben: de huidige bezetting valt namelijk niet mee, hoe goed de programmering ook is.

Kortom: er zal heus nog wel wat water door het Twentekanaal moeten stromen voordat de piketpalen voor twee min of meer nieuwe pijlers onder cultuurstad Enschede geslagen zijn.