In Depot: van symfonie-orkest naar boerenakker

Tot in de jaren 50 van de vorige eeuw was het een regelmatig terugkerend en bekend beeld in de noordelijke en oostelijke streken van ons land: boeren en boerenknechten die met brede armbewegingen, een strijkstok in hun hand en een houten instrument over hun schouder over hun akkers en velden schreden. Dat instrument was een zaaiviool. Ook wel vioolzaaier of buikstrooier genoemd.

Zaaimachine

Jethro Tull was, behalve een progressieve Britse rockband (met violiste), een eveneens Britse landbouwhervormer en uitvinder. In de achttiende eeuw legde hij de basis voor een aantal machines die het begin van landbouwmechanisatie betekenden, waaronder een zaaimachine. Wat de mens onder Gods hemel eeuwenlang met de hand had gedaan, kon beter. Slimmer. Efficiënter.

Zijn door paarden getrokken ploeg en pk-pootapparaat betekenden een reformatie van de Engelse akkerbouw. De zaaimachine deed het minder goed. Maar rond 1850 werd in de Verenigde Staten een mens-gedreven zaaiapparaat ontwikkeld, gebaseerd op ideeën van Tull.

Zaaiviool

Dat Amerikaanse zaaiapparaat vond ook ingang aan deze kant van de oceaan. In Nederland werd het ding ‘zaaiviool’ gedoopt; de naam is ontleend aan de strijkstok waarmee het zaaimechanisme ritmisch in beweging werd gezet. Het bootste de aloude zaaibeweging van zaaiers over de hele wereld na, maar verspreidde het zaad een stuk gelijkmatiger.

Ruilverkaveling

De zaaiviool markeert dan ook de overgangsfase van zaaien met de hand en met de trekker. Waarbij dat laatste eigenlijk pas echt voet aan de grond kreeg na de ruilverkaveling, die vanaf de jaren 50 het oost- en noord-Nederlandse platteland vernaggelde. Trekkers konden veel beter uit de voeten op die door uitruil en samenvoeging groot geworden akkers.

De zaaiviool werd alleen nog ingezet op ‘oale groond’, de kleine velden en akkers waar zaaien met de hand toch het handigst bleef. En op sportvelden. En door plantsoenen- en ongediertebestrijdingsdiensten, om er kunstmest of gif mee te strooien.