Textiel blauw maken was zo makkelijk nog niet: Twents Kwartearken over blauwdrukkunst
Een tentoonstelling die gebaseerd is op een oud patronenboek uit 1811: in het Bussemakerhuis in Borne kun je tot eind november de historie van de blauwdrukkunst bekijken. Het pand, museum én rijksmonument, wordt gezien als de bakermat van de Twentse textielindustrie. Conservator Wilma Witteman vertelt over de blauwdrukkunst in het Twents Kwartearken.
Eeuwen geleden woonde in Borne de befaamde blauwdrukker Johannes Mulder. Hij maakte in 1811 een patronen- en receptenboek, met daarin ontwerpen die nog steeds actueel zijn. Dit patronenboek is de basis geworden van de tentoonstelling B.L.A.U.W., die te zien is in Museum Bussemakerhuis.
Wat is blauwdruk?
Stoffen bedrukken met verschillende patronen in een indigoblauwe kleur: dat kan door deze eeuwenoude techniek. Er wordt een soort pasta aangebracht op wol of linnen en aangedrukt door een stempel met een specifiek patroon. De met pasta besmeerde stof wordt ondergedompeld in een zuurstofvrij verfbad onder de grond. Wanneer de stof eruit wordt gehaald en te drogen hangt, ontstaat er een chemische reactie en krijgt het een blauwe kleur. Uiteindelijk wordt de pasta eruit gewassen, zodat het patroon eronder zichtbaar wordt in het wit.
Urine als hechtmiddel
Wilma Witteman, conservator van het museum, legt uit hoe de verfkunst is ontstaan. “Vroeger werd blauwdrukken in Europa met wede gedaan, een stofje afkomstig van planten." In het VOC-tijdperk in de zeventiende eeuw maakte de stof indigo zijn introductie in Nederland. Door de overzeese handel kon vanaf dat moment met deze 'nieuwe' verf gedrukt worden.
Indigo heeft de eigenschap dat het niet hecht aan stof, dus daar moesten de drukkers een beitsmiddel voor gebruiken. Dat deden ze toentertijd met urine. Het ureum wat in urine zit, zorgt er namelijk voor dat indigo wél aan stof kan hechten.
Blauwe maandag
Op zaterdagen deed de blauwdrukker de stof in de pot, op zondag schepte hij de schuimlaag van de pot af, die door de gisting ontstond. Op maandag werd het stof uit de pot gehaald en hing hij het te drogen. Wanneer de stof uit de potten werd gehaald, was het geel van kleur door de urine die in het verfbad zat. Naarmate de stof droger werd, kreeg het – door contact met zuurstof – een blauwe kleur. Op die dag kon de drukker niet verder werken en moest hij wachten op het drogen: hier komt de uitspraak ‘blauwe maandag’ vandaan.
Duivelse praktijken
“Om méér kleur te krijgen in de wol die ze verfden, sloegen ze meermaals hard met de stof tegen een vlakke ondergrond aan”, licht Witteman toe. “Daar komt de uitdrukking ‘bont en blauw slaan’ vandaan. Door het slaan van de stof, kwam er meer zuurstof bij. En hoe meer zuurstof erbij kwam, hoe blauwer de kleur.”
“Mensen begrepen niet hoe het kon, het was een magische truc. Door de chemische reactie ontstond een verkleuringsproces. Dat vonden mensen toen zo bijzonder dat ze dachten dat het duivels was. In de zeventiende eeuw, de tijd dat deze 'duivelse praktijken' steeds vaker voorkwamen, was het voor velen onverklaarbaar."
B.L.A.U.W.
In de tentoonstelling B.L.A.U.W. – die tot 30 november loopt – wordt getoond hoe stof vroeger blauw werd gemaakt. Blauwdrukken is eigenlijk de basis van alle katoendrukkerijen in Twente. De bekende drukker Johannes Mulder maakte zijn boek in 1811. Hoe alles voor die tijd ging, is helaas niet bekend. Maar, van 1811 tot nu is alle geschiedenis bewaard gebleven en opgeslagen in het museum.
Woordenquiz
Zoals gebruikelijk zijn er nieuwe woorden te leren in het Twents Kwartearken. Deze aflevering zijn dat: veronzeln, reider en slat. Ook de kennis van conservator Wilma Witteman wordt getest tijdens de Twentse woordenquiz van onze streektaaldeskundige Adrie Hemmink. Benieuwd naar de antwoorden? Bekijk de aflevering bovenaan de pagina.
