Rechter buigt zich wéér over nieuwe moskee Enschede: 'Hoe komen die verkeersmodellen tot stand?'

Volgens de computermodellen is er geen enkel probleem. Als er een moskee met 625 gebedsplaatsen - en nog eens maximaal 875 plaatsen in het aangesloten Turks Cultureel Centrum - wordt gebouwd op het Spaansland, dan leidt dat in het jaar 2030 niet tot onevenredige verkeersdruk en parkeerproblemen in de omgeving. Twee omwonenden, Logtmeijer en Brejaart, trekken dat in twijfel en tekenden beroep aan bij de Raad van State.

Al twaalf jaar plannen

Maar eerst een stukje voorgeschiedenis. De eerste gesprekken over de bouw van een nieuwe moskee op Het Spaansland dateren alweer van eind 2010. De huidige moskeeën aan de Atjehstraat en Ledeboerstraat bieden weinig uitbreidingsmogelijkheden en zijn toe aan vervanging. De Islamitische Stichting Nederland wil de huidige gebedshuizen samenvoegen in een nieuw te bouwen moderne moskee, inclusief cultureel centrum.

Vanaf het begin klinken er bezwaren vanuit de buurt. Met name de wens tot het laten klinken van de azan, de islamitische gebedsoproep, is voor veel omwonenden een probleem. Ze verenigen zich in de Werkgroep Kuipersdijk, die inmiddels ter ziele is. Mede vanuit die werkgroep komen er 75 zienswijzen binnen op het allereerste officiële moskeeplan.

Herenakkoord over azan

Er volgen emotionele vergaderingen, protestacties en zelfs geluidstesten op de toekomstige locatie. Uiteindelijk komen omwonenden, moskeebestuur en politici in de allesbeslissende gemeenteraadsvergadering in april 2016 nader tot elkaar. In een herenakkoord, omdat de wet de gebedsoproep niet kan tegenhouden, wordt vastgelegd dat de azan één keer per week mag klinken, geluidssterkte maximaal 55 decibel.

Onder die voorwaarden stemt een meerderheid van de gemeenteraad voor de bouw van de moskee. Toch zal het plan niet doorgaan. Eind 2019 oordeelt de Raad van State dat de gemeente Enschede onvoldoende duidelijk heeft gemaakt hoeveel verkeer er op de moskee afkomt en wat dat voor de omgeving betekent. Destijds is de komst van bouwmarkt Hornbach niet in de berekeningen meegenomen.

Raad van State fluit gemeenteraad terug

Er wordt een nieuw bestemmingsplan opgesteld, maar als dat in coronatijd in een digitale vergadering door de gemeenteraad wordt behandeld blijken de politieke verhoudingen veranderd. De VVD, die in 2016 nog voor de moskee stemde, stemt in december 2020 tegen. En dat doet ook een meerderheid van de gemeenteraad.

Deze keer stapt de Islamitische Stichting Nederland naar de Raad van State. En met succes, want bijna anderhalf jaar later bepaalt de hoogste bestuursrechter dat raadsleden hun huiswerk opnieuw moeten doen. Er zijn volgens de Raad te veel verschillende redenen aangevoerd (van verkeer tot detailhandel) en te veel redenen die niets met de ruimtelijke situatie van doen hebben (azan of islam).

Extra kruispunt

Met wederom een aangepast verkeersplan (de moskee wordt nu rechtstreeks ontsloten op de Wethouder Beversstraat, ter hoogte van de bestaande kruising met de Gasfabriekstraat) trekt het college van B&W begin 2022 genoeg twijfelende raadsleden over de streep voor een meerderheid. Vlak voor de verkiezingen wordt het duidelijk dat twee omwonenden bezwaar aantekenen en dat het dossier opnieuw bij de Raad van State komt te liggen.

Een van bezwaarmakers is Morgan Brejaart. Hij is gemeenteraadslid bij Forum voor Democratie, maar geldt als een van de leden van het eerste uur van de Werkgroep Kuipersdijk. Het bezwaar was al ingediend voordat hij raadslid werd. Brejaart zet net als de andere omwonende, Logtmeijer, vooral vraagtekens bij het aantal parkeerplaatsen en de verwachte verkeersdrukte.

'Parkeren is volgens de norm'

In het moskeeplan wordt rekening gehouden met 124 parkeerplaatsen op maximaal 1500 bezoekers. "Dat lijkt misschien weinig, maar het is geheel conform de landelijke normen", aldus een vertegenwoordiger van bureau Goudappel Coffeng, dat de verkeersonderzoeken in opdracht van de gemeente uitvoerde. De verwachting is dat alle 625 gebedsplekken vrijwel nooit bezet zijn.

Als er een gebed is, zal er bovendien geen beroep gedaan worden op het cultureel centrum. Op piekmomenten, naar verwachting twee islamitische feestdagen per jaar, wordt er in samenspraak met de gemeente extra parkeerruimte in de omgeving geregeld. Maar Brejaart en Logtmeijer geloven niet dat het aantal parkeerplaatsen ook het aantal bezoekers van de toekomstige moskee vertegenwoordigd. "Dat zou betekenen dat iedereen met z'n vijven in de auto naar de moskee gaat", aldus Brejaart.

Driedubbel worst case scenario

Het gebied waar de Zuiderval, Wethouder Beversstraat, Kuipersdijk en Varviksingel elkaar kruisen staat algemeen bekend als een van de drukste plekken van Enschede. Met name in de spitsuren staat het verkeer er vast. De bezwaarmakers denken dat het toevoegen van maximaal 1500 bezoekers voor een onevenredige toename van de verkeersdruk zorgt.

De gemeente Enschede en Goudappel Coffeng bestrijden die suggestie. "Er is in de verkeersmodellen uitgegaan van het driedubbele worst case scenario", aldus advocaat Jan van Vulpen. Voor wat betreft het vrijdagmiddaggebed betekent dat: maximale bezetting tijdens de avondspits. "Terwijl in de praktijk het gebed vrijwel altijd tussen 12.00 en 14.00 uur zal zijn."

Wanneer was de verkeerstelling?

Maar het blijven modellen. "Het is voor mij onduidelijk op basis waarvan de berekeningen zijn uitgevoerd", aldus omwonende Logtmeijer. Volgens Goudappel Coffeng gaan de modellen uit van het jaar 2030, waarbij alle bekende ontwikkelingen in de omgeving worden meegenomen. Aan de basis liggen tellingen die voor coronatijd zijn gedaan.

Maar de vraag is hoe en wanneer die tellingen zijn gedaan. De getallen zijn niet terug te vinden in het onderzoek. "Kunnen we dat ergens controleren? Kunt u ons die bijlage toesturen?", wil de staatsraad weten. Er klinkt wat twijfel, maar het adviesbureau belooft het onderliggende document van de tellingen aan te leveren. Mogelijk vormt een telling uit 2016 de basis. De komst van de Hornbach is in de doorrekening wel meegenomen.

'Niet meer dan 800 bezoekers'

Volgens de gemeente doet het praten over maximale aantallen er niet zo toe. De modellen wijzen uit dat de wachttijden bij de omliggende verkeerslichten niet meer dan 10 procent zullen stijgen. Secondewerk dus. Zowel een ambtenaar als vertegenwoordigers van de moskee bepleiten dat er in de praktijk geen sprake zal zijn van 1500 bezoekers. Eerder wordt gedacht aan maximaal 800 mensen.

"Maar in de stukken staat echt 1500 mensen", aldus de staatsraad. Voor de rechtszekerheid (en handhaving) is dit getal dus leidend. "Wat is er op tegen om dat aantal dan te maximeren op 800 mensen", wil hij weten. Vanuit de vertegenwoordiging van de moskee lijkt dat geen probleem te zijn. "Maar daar ben ik toch op tegen", aldus gemeenteadvocaat Van Vulpen.

De komende weken neemt de Raad van State het moskeedossier verder onder de loep. Met name de totstandkoming van de verkeersmodellen zal daarbij een cruciale rol spelen. Een uitspraak is er naar verwachting binnen zes weken, maar de uitspraaktermijn kan nog een keer verlengd worden.

Gezien het zichzelf voortslepende proces, willen alle partijen snel duidelijkheid. "Het is niet meer aan de gemeenschap uit te leggen waarom afgelopen twaalf jaar fastfoodrestaurants en een bouwmarkt wel zijn gelukt in hetzelfde gebied, maar een moskee niet", aldus Elvan Sönmez in zijn slotwoord namens beide moskeebesturen. "Als dit niet doorgaat lijkt het wel alsof er in Enschede geen moskee mogelijk is."