Grensregio in actie tegen uitbuiting arbeidsmigranten: 'We willen het hele netwerk blootleggen'
Hoe belandt een Roemeen in handen van een uitzendbureau dat hem/haar bij een Nederlands bedrijf aan het werk stelt en - vaak met forse aftrek van loon - in een propvolle kamer in Duitsland laat wonen? En hoe krijgen (lokale) overheden nog beter zicht op dit verdienmodel? Dat is de vraag die autoriteiten in de Twents-Achterhoekse grensregio de komende jaren samen proberen te beantwoorden.
Met het grotendeels door Euregio gefinancierde project Euregionaal Netwerk Arbeidsmigranten worden de komende tijd de eerste stappen gezet naar een verbeterde uitwisseling van informatie tussen Nederlandse en Duitse autoriteiten. In rondetafelgesprekken worden de mogelijke oplossingen voor uitbuiting van arbeidsmigranten besproken.
Duizenden arbeidsmigranten
In de grensregio van Twente/Achterhoek en Kreis Borken ontbreekt op dit moment het zicht op de omvang van de problematiek. Volgens recente schattingen zitten alleen al in deze regio zo'n 2.500 arbeidsmigranten 'gevangen' in een web van uitbuiting. Duidelijk is in ieder geval dat dubieuze uitzendbureaus profiteren van de mazen in de wet en de verschillen tussen Nederlandse en Duitse regelgeving.
Verschillende regels
Dat zit zo. Op dit moment kan in feite iedereen in Nederland een uitzendbureau beginnen. Daar is geen vergunning of certificaat voor nodig. Bovendien zijn er belastingvoordelen voor uitzendbureaus die met arbeidsmigranten werken. Door ook nog huisvesting te verlenen slaan de bureaus twee vliegen in één klap.
Wel is het in Nederland, onder meer door regelgeving, lastig om veel mensen in één woning te huisvesten. Daarin biedt Duitsland een uitkomst. Het is er makkelijker om aan woningen te komen en door aan beide kanten van de grens te werken lopen regels, taken en verantwoordelijkheden door elkaar. De Arbeidsinspectie kent in Duitsland bijvoorbeeld geen exacte gelijke. Een deel van die taken liggen bij de douane.
Matras voor 400 euro
Zo ontsnappen de uitzendbureaus aan de aandacht van de autoriteiten. In Duitse huizen wonen arbeidsmigranten wel met z'n vijven in dezelfde woonruimte. Soms met totale onbekenden, soms zijn er zelfs kinderen. In feite worden er matrassen verhuurd voor zo'n 400 euro per maand. Het bedrag wordt direct van het loon ingehouden, net als andere onkosten zoals het vervoer naar de werkgever in Nederland. Niet zelden worden ook regels rond arbeidsuren of het minimumloon overschreden.
De Arbeidsinspectie publiceerde eind oktober een video van een controle in Gronau.
Eind oktober 2022 is er in Gronau een grote controle gehouden van Nederlandse en Duitse autoriteiten. In één straat zijn vijf gebouwen, met in totaal 42 woningen, gecontroleerd. Er zijn in 150 arbeidsmigranten aangetroffen. Overtredingen die zijn vastgesteld hadden te maken met de leefomstandigheden (zoals elektriciteitsproblemen en schimmel) en woningbouwregels, maar ook met de contractsituatie. Veel arbeidsmigranten bleken al vele jaren via kortlopende contracten bij dezelfde werkgever te werken en hebben dus recht op een vast dienstverband.
Inzicht kwam in coronatijd
Het gaat bij uitbuiting van arbeidsmigranten niet om een nieuw fenomeen. De omvang kwam echter pas aan het licht in coronatijd toen er - met name bij vleesverwerkingsbedrijven - veel besmettingen waren. "Daar hebben we in onze gemeente ervaring mee", aldus burgemeester Annette Bronsvoort van Oost Gelre. Zij is een van de woordvoerders in de Euregionale aanpak. Bronsvoort verwijst naar de situatie bij vleesbedrijf VION in Groenlo, waar in mei 2020 een kwart van de werknemers positief testte op corona.
Het bedrijf ging tijdelijk dicht. Bij het contactonderzoek bleek dat er veel arbeidsmigranten betrokken waren, die in busjes worden gebracht en dicht op elkaar in Duitse kamers wonen. "Toen is het duidelijk geworden om hoeveel mensen het gaat", aldus Bronsvoort. De Duitse en Nederlandse inspecties zijn sindsdien strenger gaan controleren. En dat heeft volgens Elisabeth Schenzow, districtsbestuurder in Kreis Borken, geholpen. "De kwaliteit van de leefomstandigheden die we aantreffen bij controles, is beter geworden."
Meer wetten
Aan Nederlandse kant gebeurt er ook van alles. "Er komen nieuwe wetten en regels aan die het moeilijker maken voor deze uitzendbureaus", weet burgemeester Roelof Bleker van Enschede. Vanaf 2025 geldt er een vergunningplicht voor uitzendbureaus. Ook geldt er nu een meldingsplicht voor mensen die tijdelijk voor werk in Nederland verblijven. Eerder was dat pas na vier maanden. Er is een Wet goed verhuurderschap en arbeidscontracten en huurcontracten moeten straks gescheiden van elkaar worden aangeboden.
'Vooral Roemenen'
De tijd dat arbeidsmigranten in Nederland vooral uit Polen kwam, is voorbij. Bovendien zijn die vaak geregistreerd. Uit grensdata van het CBS blijkt bijvoorbeeld dat er in 2019 bijna 7.000 Polen in Duitsland woonden, maar in Nederland werkten. Het probleem met de constructie van uitzendbureaus is dat de registratie vaak ontbreekt. "Maar in 80 procent van de gevallen die wij aantreffen gaat het om Roemenen", weet Elisabeth Schenzow van de Kreis Borken. "En dan is er nog sprake van een kleiner aandeel Bulgaren."
Maar met al deze oplossingen, wat is dan nog het probleem? "Dat heeft ook met belasting te maken die de bedrijven moeten betalen", aldus Elisabeth Schenzow. Bovendien, zegt ze, is er nog veel uitbuiting niet in beeld. Het blijkt in Duitsland lastig om woonadressen te achterhalen. Soms gebeurt dat per toeval, omdat er veel Nederlandse kentekens bij bepaalde adressen te vinden zijn. "Het gaat soms om halve straten die volledig zijn verkamerd", zegt Bleker.
Kat- en muisspel
De laatste trend is dat er in grensplaats Gronau 5 voormalige hotels zijn opgekocht voor de huisvesting van arbeidsmigranten. In hotels gelden andere regels voor het onderdak bieden van mensen dan voor kamerverhuurpanden. Een kat-en-muisspel dus. Door de krachten te bundelen willen overheden en autoriteiten aan beide zijden van de grens van elkaar leren.
Welke informatie mag er gedeeld worden? Waar is die informatie te verkrijgen? Welke barrières zijn er? Roelof Bleker: "Arbeidsmigranten zijn soms met huid en haar overgeleverd aan deze uitzendbureaus." Elisabeth Schenzow hoopt dat de gezamenlijk aanpak inzicht geeft in het hele verdienmodel. "We willen het hele netwerk blootleggen, vanaf het moment dat de mensen geworven worden in bijvoorbeeld Roemenië."
