Sociaal-advocaat Narda Teke-Bozkurt: rechtsbijstand tegen de klippen op voor gedupeerden Toeslagenschandaal

Ongekend onrecht. Dat was het oordeel van de enquêtecommissie die namens de Tweede Kamer onderzoek deed naar de aanloop, de toedracht en de effecten van de keiharde manier waarop de Belastingdienst naar schatting 30.000 gezinnen in Nederland die kinderopvangtoeslag ontvingen aanpakte. Een staatssecretaris en een minister stapten op, een kabinet trad af, maar hersteld is er nog altijd niets.

Informatie-infarct

Teke-Bozkurt, die overigens zelf gedupeerde van die Toeslagenaffaire is, kreeg in 2021 de eerste dossiers van Enschedese slachtoffers op haar bureau. Inmiddels zijn het er 140 en is de max van wat zij aankan bereikt. Overschreden, eigenlijk. Tijdrovende gevallen zijn het, niet in de laatste plaats omdat de informatie die nodig is om goed te kunnen helpen niet wordt geleverd.

De Belastingdienst beschikt uiteraard wel over alle informatie; sociaal-advocaten, juridisch adviseurs die helpen of gedupeerden zelf krijgen niet meer dan brokjes. Niet de dossiers. Het zorgt voor een in alle opzichten ongelijk speelveld, want: hoe toets je wat fair zou zijn om recht te doen, of in elk geval de geleden schade te compenseren, als je niet weet wat zich achter de schermen heeft afgespeeld?

Vrijwel geen van de gedupeerden weet waarom de Belastingdienst hen destijds als fraudeur bestempelde. En dat is toch de basis van recht en rechtsbijstand: weten waarvan je bent beticht, zodat je de kans hebt de aantijging aan te vechten en te weerleggen.

In de Algemene Wet Bestuursrecht is dan ook vastgelegd dat alle stukken moeten worden vrijgegeven in het geval een burger een geschil heeft met een overheidsorgaan. Maar dat gebeurt niet.

Rechtszekerheid minima uitgehold

Van alle gevallen die Teke-Bozkurt in behandeling heeft genomen, is er dan ook nog niet een afgerond. Dat beeld is consistent; alle sociaal-advocaten vertellen hetzelfde verhaal. De Enschedese behartigt de belangen van zo’n honderd stadsgenoten. De overige cliënten komen voor een groot deel uit de rest van Twente, maar ze heeft ze ook uit het westen van het land. En de aanvragen om hulp blijven binnenkomen.

Sociaal-advocaten zijn dun gezaaid. Naast Teke-Bozkurt telt Enschede nog een andere advocaat die gedupeerden van het Toeslagenschandaal bijstaat: Jan Melief. De vergoeding voor rechtsbijstand van Nederlanders die zelf geen advocaat kunnen betalen is minimaal. De meeste advocaten beginnen er niet aan, zeker wanneer het om complexe zaken als deze gaat. Het laat zich raden wat dat betekent voor de rechtspositie van mensen op of onder het sociaal minimum (en dat zijn deze toeslagengedupeerden allemaal).

Daarmee verlenen advocaten als Teke-Bozkurt en Melief rechtsbijstand tegen de klippen op. Teveel gedupeerden, een complexe beoordeling, een weigerachtige houding van de Belastingdienst, onmacht of onwil bij rechters en bestuurders om in te grijpen. Ga er maar aanstaan.

Rot in het fundament van de rechtsstaat

Aan de status quo van een jaar geleden, toen 1Twente voor het laatst de peilstok in de put van het Toeslagenschandaal stak, is niets veranderd. Cliënten van Teke-Bozkurt zinkt de moed dan soms ook in de schoenen. Zij willen opgeven. De sociaal-advocaat zelf ziet vooralsnog ook nog geen glimmer licht aan het eind van de tunnel.

Het roept een aantal vragen op die, als er geen antwoord op komt, zullen blijven knagen aan de toch al wrakke fundering van de democratie en de rechtsstaat. Wat is de verklaring voor die weigerachtige houding van de Belastingdienst (en het ministerie van Financiën) om informatie te verstrekken? Knelt het ook bij andere toeslagen, bij de afhandeling van btw-opgaven en inkomstenbelasting misschien?

Talloze Nederlanders hebben een brief van de Belastingdienst gekregen met de melding dat ook zij op een fraudelijst stonden. Zonder dat er een reden werd aangegeven. En ook zonder dat zij ooit kinderopvangtoeslag ontvingen. Vraag is niet alleen waarom zij op die lijst stonden, maar vooral ook of dat consequenties heeft gehad. En welke dan.

Wat is de verklaring voor de kennelijke onmacht van politiek en bestuurders om iets te doen aan de tergend trage afwikkeling van het toegezegde herstel (die fnuikend is voor het toch al zwakke vertrouwensfundament onder ons bestel)? Wat zegt die over het functioneren van onze democratie?

Hoe kan het dat rechters het ongelijke speelveld tussen gedupeerden en de Belastingdienst in stand laten?

Staat 140 keer aansprakelijk gesteld

Vooralsnog kun je alleen speculeren over antwoorden. Dat is op zichzelf al opmerkelijk; de vragen zijn te fundamenteel om al te lang naar antwoorden te gissen. Zolang die uitblijven, is elke hoop op herstel van vertrouwen in politiek, bestuur, ambtenarij en rechtsstaat ijdel. En elke bewering dat je daarmee bezig bent prietpraat.

Voorlopig schuifelen gedupeerden en hun rechtsbijstandverleners - met de rest van de bevolking - voort in een tunnel die te donker en te benauwd is. In de hoop da je de goede kant op loopt en dat er aan het eind toch ergens licht gloort. Voor Teke-Bozkurt betekent dat 140 aansprakelijkheidsstellingen namens haar cliënten.

Daarmee stuit de verjaringstermijn om naar de civiele rechter te kunnen stappen. En blijft in elk geval die deur naar genoegdoening en recht open staan.