'Bestuurders onbedoeld schuldig aan corruptie', zegt Saxion-lector: 'Het vertrouwen holt achteruit'

De Saxion-lector doceert ‘weerbare democratie’ en doet al jaren onderzoek naar netwerkcorruptie. Die term introduceerde ze toen er allerlei corruptieschandalen opdoken in bestuurlijk Nederland. Wethouders, lokale bestuurders maakten zich er schuldig aan, de toeslagenaffaire, de gevolgen van de gasboringen in Groningen en de vervuiling van Tata Steel kwamen aan het licht. “Het loopt niet meer.”

Onbedoelde fouten

Het is niet dat de onderzoekster met de beschuldigende vinger naar falende bestuurders wijst. Want wat ze ontdekte, is dat veel onbedoeld fout gaat. “Het bestuur doet niet meer wat het hoort te doen”, verduidelijkt ze. “We hebben te maken met bestuurders die elkaar goed kennen, elkaar ontmoeten, die dezelfde taal spreken en elkaar goed vinden. Die omringen zich met hun eigen bubbel. Zo verlies je het contact met de samenleving.”

Ons kent ons

Dat ‘old boys netwerk’, het ons kent ons, maakt aan de ene kant dat er mooie dingen ontstaan, maar aan de andere kant zorgt datzelfde netwerk voor onvoldoende voeling met de mensen op straat. Dan ontstaat er dus een vorm van onbedoelde corruptie die het gevaar in zich draagt een voedingsbodem voor enorme misstanden te worden.

Gasboringen

Zoals ‘het doorgaan met boren naar gas, terwijl je weet dat er huizen worden beschadigd, je ogen dichtknijpen als iemand wordt vervolgd, terwijl ze niets misdaan hebben, weten dat mensen ziek worden door de stoffen die Tata Steel uitstoot’. De signalen worden genegeerd. “Je ziet dat de netwerken elkaar dekken,” weet Slingerland.

Korte lijntjes

Dat is niet het enige gevolg van netwerkcorruptie. “Er zijn heel nauwe banden met multinationals als Shell en ExxonMobil. Die lopen de deur plat bij de ministeries. Dat zijn korte lijntjes. Gewone bewoners moeten veel harder werken om gehoord te worden.” Volgens haar kan die bestuurscultuur het begin zijn van samenzwering- en complotdenken.

Nieuwe bestuurscultuur

Als je het dan hebt over een nieuwe bestuurscultuur in Nederland dan is dat wat veranderd moet worden. “Voorkomen van dat gedrag is ongelooflijk belangrijk, want het vertrouwen in de politiek holt achteruit. Dat baart zorgen, want we kunnen in de democratie niet zonder die politiek.”

Uit het slop

Haar boodschap is duidelijk. De democratie moet uit het slop worden gehaald. Slingerland: “Burgerschap is belangrijk. Die hebben we verwaarloosd. We moeten de mensen weer vertellen hoe de politiek werkt, waar ik wat van mag vinden, hoe je een petitie opstelt en welke acties je als burger kunt ondernemen.”

Medicijn

Een van de medicijnen tegen de doorgeslagen netwerkcultuur is de weerbaarheidsscan. De onderzoekster voert gesprekken met politici die gekozen worden over hun netwerken. En wat blijkt? “Als je het uittekent zie je dat er heel veel overlap is. Je komt steeds dezelfde mensen tegen in dezelfde stad die worden benaderd.”

Eenzijdig beeld

Slingerland probeert zo inzichtelijk te maken dat bestuurders en politici een nogal eenzijdig beeld van de samenleving hebben. “Je kunt zo ook laten zien in welke wijken en met welke bevolkingsgroepen ze weinig contact hebben.”

Doorbreken van bestuurscultuur

Maar het tij keert en dat burgerinitiatieven worden breed gedragen, duidt de lector van Saxion. “Ik krijg dagelijks tientallen verzoeken van ministeries, wethouders, burgemeester. Ze willen weten hoe ze de cultuur kunnen doorbreken. Ik merk dat ze snappen dat het op deze manier niet door kan gaan.”

Bemoedigend

Ze vindt het bemoedigend dat burgers zelf initiatieven nemen en dat er toenemende burgerparticipatie ontstaat bij onderwerpen als klimaat, bouwen van woningen, armoede. “Mensen zoeken samen oplossingen in de wijk. Ze vormen lokale energiecoöperaties en bestrijden de armoede. Het gaat erom dat je de belangen die je niet goed kent weer in de kracht zet.”