Raadsbrief over Enschedese klachtencommissaris: erkenning, maar het meeste blijft onbenoemd

De belangrijkste vragen gaan over een verklaring die de klachtencommissaris in december 2021 aflegde in een geheime bijeenkomst met gemeenteraadsleden. Die bijeenkomst was belegd om duidelijkheid te verschaffen over de ophef die ontstond rond de intrekking van een onderzoeksrapport over inwoners die herhaaldelijk bijstand moesten aanvragen. Tijdens die bijeenkomst heeft de klachtencommissaris bewust een misleidende, onvolledige en onjuiste voorstelling van zaken gegeven.

Onderzoeker in de knel

Het gewraakte onderzoek naar die zogenoemde ‘veelaanvragers’ was niet gedaan door de klachtencommissaris, maar door een medewerker van het bureau. Die zou grove fouten hebben gemaakt. Uit onderzoek naar de kwestie, die politiek hoog opspeelde en nog altijd speelt, blijkt dat de onderzochte afdeling Werk & Inkomen nauw betrokken was bij zowel dat onderzoek als het rapport.

De onderzoeker weigerde kritische kanttekeningen over de werkwijze van Werk & Inkomen te herzien en kwam in de knel. De klachtencommissaris nam aanmerkingen van de ambtelijke afdelingstop klakkeloos over, trok het onderzoeksrapport in en dirigeerde de onderzoeker op een zijspoor.

Nadat er ophef ontstond over dat ingetrokken rapport, ontstonden er verklaringen waarin de bemoeienis van Werk & Inkomen bij het onderzoek werd verhuld en de onderzoeker de zwarte piet kreeg toegespeeld.

Leugens tijdens geheime bijeenkomst

In die geheime bijeenkomst stelde de klachtencommissaris onder meer onafhankelijk en zelfstandig te hebben gehandeld en zelf onderzoek te hebben gedaan, voordat het rapport werd ingetrokken. In antwoorden op vragen hebben gemeente en burgemeester altijd aan die lezing vastgehouden. Nu stelt ook Bleker in de brief aan de raad dat die lezing niet klopt.

Maar in de verklaring van de klachtencommissaris tijdens die geheime bijeenkomst klopt veel meer niet. De onderzoeker zou in het rapport medewerkers van andere gemeente hebben opgevoerd die niet te vinden waren. Er ontbraken transcripten van gesprekken met die bewuste personen. En de onderzoeker zou de gemaakte fouten hebben erkend.

Anders gezegd: het was logisch dat het onderzoeksrapport was ingetrokken en dat de onderzoeker na verschijnen van het rapport in problemen kwam.

Correctie op één onderdeel, belangrijkste blijft onbesproken

Bleker gaat in zijn brief alleen in op de bewering van de klachtencommissaris dat deze eerst zelf onderzoek had gedaan naar de fouten van de onderzoeker en pas daarna het rapport introk. Over de fouten zelf en de voorgestelde erkenning daarvan - het andere deel van de verklaring van de klachtencommissaris - laat hij zich niet uit.

Overigens heeft de klachtencommissaris bij veel meer gelegenheden verklaard eerst zelf nader te onderzoek te hebben gedaan en pas daarna onafhankelijk te hebben besloten het rapport in te trekken.

Met de verklaring van Bleker in zijn brief aan de raad blijven de belangrijkste aantijgingen tegen de onderzoeker alleen onbesproken. En juist daar schuurt het. Want die aantijgingen kloppen niet en zijn, behalve tijdens de geheime bijeenkomst in december 2021, verschillende keren publiekelijk herhaald. Door de klachtencommissaris, maar ook door leden van het College in beantwoording van vragen.

Straatje schoongeveegd, onderzoeker de pisang

Daarmee werd het straatje van de klachtencommissaris schoongeveegd en kwam de verantwoordelijkheid voor het gedoe rond het onderzoek en het ingetrokken rapport exclusief bij de onderzoeker te liggen. Uit onderzoek van 1Twente was al gebleken dat de lezing van de gemeente niet klopte, maar die werd onhoudbaar na een vernietigende uitspraak van de rechter in een ontslagzaak tegen de onderzoeker.

De in het rapport opgevoerde medewerkers van andere gemeenten (die minder streng waren in de beoordeling van het recht op bijstand) blijken wel degelijk te bestaan en hebben de onderzoeker ook gesproken.

De onderzoeker heeft de fouten nooit erkend, zoals de klachtencommissaris de raad voorspiegelde. Integendeel, de onderzoeker heeft ze ver voor die geheime bijeenkomst ontkend en weerlegd. In een gesprek en een mailwisseling met de klachtencommissaris.

Wat wèl klopte was dat er geen transcripten van de gevoerde gesprekken met medewerkers van andere gemeenten in het rapport zaten. Maar ook daarvoor had de onderzoeker in diezelfde mailwisseling en hetzelfde gesprek met de klachtencommissaris een verklaring gegeven. Die is alleen terzijde gelegd en gelaten.

In de geheime bijeenkomst repte de klachtencommissaris met geen woord over dat verweer en die verklaring. Ook in latere beantwoording van vragen is er nooit over gerept. Een formeel informatieverzoek om documenten (de mailwisseling en het gespreksverslag) van 1Twente leverde pas na aandringen en in derde instantie alleen de e-mail op.

Blind gevaren op ambtelijke afdeling, onderzoeker op zijspoor

Nadat de afdeling Werk & Inkomen een check uitvoerde op de kritische noten in het rapport, navraag deed bij andere gemeenten en vond dat er fouten gemaakt waren, is de onderzoeker buiten de kwestie gehouden. Wat volgde was een confrontatie met de vermeende fouten (waarbij de onderzoeker die tegensprak en weerlegde) en de beslissing van de klachtencommissaris om het rapport in te trekken.

Daarbij ging de klachtencommissaris kritiekloos af op de bevindingen van de afdeling Werk & Inkomen. De klachtencommissaris heeft nog wel gebeld met die andere gemeenten, maar toen was de beslissing om het rapport in te trekken al genomen.

Rechter kraakt ontslagzaak tegen onderzoeker

In de latere ontslagzaak die de gemeente voerde tegen de onderzoeker, die ziek thuis zat, was de rechter buitengewoon kritisch op het feit dat de klachtencommissaris de onderzoeker op geen enkel moment heeft betrokken bij de check op het verschenen rapport. Op de vraag waarom de onderzoeker geen kans kreeg om bijvoorbeeld die ontbrekende transcripten alsnog op te stellen, was het antwoord een schouderophalend: “Het is wat het is, dat is niet gebeurd.”

De rechter hekelde ook het gebrek aan begeleiding van de onderzoeker, die niet eerder een zo politiek en ambtelijk beladen onderzoek had gedaan; de gemeente Enschede stond ten tijd van het onderzoek onder flinke druk van aanhoudende kritiek op streng bijstandsbeleid en een veel breder onderzoek naar bijstand, dat tegelijkertijd liep.

Wachtstand rehabilitatie en herintreding, klachtencommissaris eervol uit dienst

De gemeente verloor die rechtszaak, overwoog in beroep te gaan maar legde zich uiteindelijk bij de uitspraak neer. Bij nader inzien waren er toch fouten gemaakt, viel de onderzoeker niet zo heel veel te verwijten en waren rehabilitatie en herintreding op zijn plaats. Die toezegging werd begin dit jaar ook de raad gedaan.

De klachtencommissaris heeft per 1 september jongstleden de gemeentelijke dienst eervol en met dank voor bewezen diensten verlaten. De onderzoeker is nog niet gerehabiliteerd en zit nog altijd thuis.

1Twente heeft de gemeente eind juni van dit jaar de opnieuw een aantal vragen over de kwestie Veelaanvragers gesteld, voorafgaand aan publicatie van een e-mail waaruit blijkt dat de bewering dat de onderzoeker de genoemde fouten zou hebben erkend niet klopt. Beantwoording bleef uit. Een week na het verstrijken van de gevraagde antwoordtermijn is gepubliceerd.

Begin augustus is alsnog een formeel verzoek om beantwoording van die vragen aan het College verzonden. Tot op heden is een inhoudelijke recatie uitgebleven.

Meer weten? Kijk in het dossier 'Rapport Veelaanvragers' op de website van 1Twente.