Gerestaureerde Kueklkoare van dialectschrijver Karel Schönfeld Wichers kan de weg weer op

Karel Diederick Schönfeld Wichers (1901-1992) is de zoon van de Rijssense notaris en de oudere broer van schrijver Belcampo, Herman Pieter. Als Karel 6 jaar is, verhuist het gezin naar Rijssen en komt te wonen in het notarishuis, een imposant pand in het centrum van Rijssen. De broers groeien op in Rijssen en studeren allebei notarieel recht.

Liever vrije tijd dan geld

Karel werkt als kandidaat-notaris bij zijn vader. Men ziet hem als opvolger van zijn vader, die in 1939 overlijdt. Het verhaal gaat dat hij, op weg naar het kantoor om beëdigd te worden, omkeert en terug naar huis loopt: hij heeft zich bedacht. 'Liever vrije tijd dan geld', zei hij daarover. Hij blijft kandidaat-notaris en steekt zijn vrije tijd in reizen met de Kueklkoare en het schrijven van boeken in het Rijssens/Twents dialect.

Op het onderstel van een Renaultvrachtwagentje laat Karel een houten opbouw timmeren. Hier kun je met zeker zes man zitten. Een tent gaat mee voor de overnachting. De houten tafel kan ook buiten geplaatst worden.
De opbouw krijgt typische ‘gotische’ ramen. Met deze combinatie, die hij de Kueklkoare noemt, maakt hij vanaf 1955 veel reizen door Europa, en onder andere Marokko.

Vanuit die landen vallen bij familie en vrienden met enige regelmaat dichtbeschreven kaarten op de mat, die Karel vaak begint met ‘Verearde kunnegn’. Zo is ook in Rijssen te volgen waar hij is en wat hij beleeft.

Soms reist hij alleen, soms met een metgezel, zoals de kunstenaar Broeze uit Elsen, soms met jongeren uit Rijssen. Reizen gaat op de bonnefooi; van een reisverzekering heeft men nog niet gehoord.

Rode wijn

Tonny Peters, die vrienden van hem interviewde, schrijft daarover: ‘De reizen waren low-budget. Het eten was eenvoudig en eenzijdig, maar na een lange dag wandelen, fietsen of reizen met de Kueklkoare smaakten bruine bonen met worstjes uit blik uitstekend; evenals brood met kaas met een grote kan koffie. Mijnheer Karel was sober maar niet gierig, dus ook lokale gerechten moesten geproefd worden. Het leverde vaak wantrouwige blikken op van zijn reisgezellen. Op één ding werd niet beknibbeld: wijn. Het duurde meestal even voor meneer Karel de jongelui aan de rode wijn had, maar daarna werd er altijd op toegezien dat er voldoende voorraad was.’

Wonen in het grote notarishuis is aan Karel besteed, liever brengt hij zijn tijd door in een eenvoudig huisje in het Rijssense Veld. Hier schrijft hij onder andere het Woordenboek Rijssens dialect, dat 1959 verschijnt. Twintig jaar later verschijnt van zijn hand Woordenboek Nederlands-Twents, dat in 1983 wordt vervolgd met een uitgave Twents-Nederlands. In 1985 verschijnt Noar ’t vuerspiejege aejlaand, een verslag van een zesweekse fietstocht naar en op Sicilië. In 1989 volgt Reajsbreeve oet de Kueklkoare, een gebundelde serie verhalen over reizen te voet, per fiets en in de Kueklkoare door Frankrijk, Spanje en Italië.

‘opgebloazn spul'

Hoewel hij prima alleen kan zijn, is hij geen kluizenaar. Familie, vrienden en jongelui zijn welkom in het Rijssense Veld. In de hoge bomen hangt een tarzanslinger, waarmee kinderen zich vermaken.
In de woning in het bos zit men op zomeravonden tot diep in de nacht bij elkaar. Soms is Karel zelf al gaan slapen. Op zijn verjaardagen, met muziek en wijn, komen familieleden, collega’s, oud-reisgenoten en mensen die iets betekenen op het gebied van dialect en heemkunde. Karel houdt van gesprekken, maar spreekt niet graag in het openbaar; hij houdt niet van ‘opgebloazn spul’.

Karel overlijdt in 1993. ‘Karel Schönfeld Wichers was door zijn levensstijl, zijn kennis van dialect en heemkunde en zijn liefde voor muziek een inspiratiebron voor velen. Zijn oude vriend Jan Eshuis heeft met enkele trouwe kameraden bij Karel gewaakt, in zijn laatste uren. Hij stierf in 1993 met op de achtergrond accordeonmuziek’, schrijft Tonny Peters in 2010 in MijnStadMijnDorp.

De Kueklkoare staat in een schuur naast zijn huisje te verroesten en is rijp voor de sloop. Nabestaanden willen de wagen kwijt. Als Arend ten Brinke, Lense Bakker en Bram Bruggink horen dat de wagen op Marktplaats komt, slaan ze de handen ineen en kopen de Renault. "We willen dit stukje historie voor Rijssen behouden", zegt Bakker.

Tijd en geld (ook van sponsoren) steken de Rijssenaren er in om de Kueklkoare weer in oude staat hersteld te krijgen. Het voertuig wordt helemaal uit elkaar gehaald en per onderdeel aangepakt. “Van 5-jarenplan werd het een 10-jarenplan en vervolgens een 15-jarenplan”, zegt Ten Brinke. Het herstel heeft veel voeten in de aarde: voor meerdere technische problemen moeten oplossingen gevonden worden, en die worden gevonden. Ten Brinke haalt tot diep in Frankrijk passende en originele onderdelen vandaan.

De weg op

Met veel liefde is aan de Kuelklkoare gewerkt. De eigenaren en hun hulptroepen kunnen trots zijn op wat gerealiseerd is: een bijzonder rijdend stuk Rijssense historie is van de ondergang gered.
De unieke Kueklkoare en de verhalen en persoon van Karel Schönfeld Wichers blijven tot de verbeelding spreken. In Marokko zal de koare wel niet meer komen, maar op de Twentse wegen kan de Kueklkoare van Karel van 'n Notoaris de komende tijd zomaar gespot worden...