Twentse zorgketen onvoldoende voorbereid op grote stroomuitval: 'Uitgegaan van extreem scenario'
Als de elektriciteit voor langere tijd uitvalt is er binnen de Twentse zorgketen onvoldoende kennis over wat te doen. Dat blijkt uit een rondgang onder dertien zorgorganisaties, die in opdracht van de Veiligheidsregio Twente is uitgevoerd. Bij een zogeheten 'black-out' kan (patiënten)informatie niet langer digitaal worden gedeeld en zijn zorgorganisaties aangewezen op noodstroomvoorzieningen. De Twentse zorgsector en de veiligheidsregio zijn hard bezig met een gezamenlijk plan van aanpak.
Vorig jaar stelde 1Twente al vragen over de crisisplannen in het geval van een black-out. Toen zei de Veiligheidsregio Twente dat zo'n plan mede door corona vertraging heeft opgelopen. Dit jaar is er een begin gemaakt met een 'Zorgrisicoprofiel'. In dat document worden vier aannemelijke crisissituaties met grote gevolgen onder de loep genomen. Een daarvan is een black-out, ofwel langdurige uitval van nutsvoorzieningen. Ook een cyberaanval, de verspreiding van een infectieziekte en verontreiniging van drinkwater krijgen prioriteit.
Elektriciteitsnet onder druk
Anders dan bij een 'normale' stroomuitval, is een black-out van langere duur. In principe zijn alle zorgorganisaties wel in staat om een kortdurende uitval van elektriciteit op te vangen, maar wat als die situatie drie uur aanhoudt of zelfs drie dagen? Het lijkt een scenario uit een sciencefictionfilm en de kans dat het in Nederland gebeurt is weliswaar klein, maar toch is het risico op een black-out mede door de energietransitie groter geworden.
VRT, GHOR en ROAZ... wie zijn dat?
Het Zorgrisicoprofiel Twente is tot stand gekomen door samenwerking van meerdere organisaties, die we kort omschrijven.
Veiligheidsregio Twente (VRT): De Twentse samenwerking op gebied van zorg en veiligheid in het algemeen en de brandweer in het bijzonder. De VRT wordt in de besluitvorming vertegenwoordigd door alle veertien burgemeesters en is de opdrachtgever van het onderzoek.
Geneeskundige Hulpverleningsorganisatie in de Regio (GHOR): Is onderdeel van de veiligheidsregio. De GHOR bereidt zorginstellingen voor op rampen crisissituaties en legt daarbij de focus op samenwerking tussen zorgsector, politie, brandweer en gemeenten.
Regionaal Overleg Acutezorgketen (ROAZ): Hierin zitten alle organisaties die zijn betrokken bij acute zorg in de regio, soms ook grensoverschrijdend. Het ROAZ bereidt zorginstellingen voor op rampen en crisissituaties, maar legt de focus vooral op samenwerking binnen de zorgsector.
De GHOR Twente, de organisatie die het zorgrisicoprofiel heeft geschreven, lijkt zich daarvan in ieder geval bewust. 'Het elektriciteitsnetwerk in Europa staat onder druk. Een gevolg hiervan is dat de betrouwbaarheid van elektriciteit minder wordt', staat in het onderzoek. Door de druk op het elektriciteitsnet overweegt minister Rob Jetten 'zwaarwegende maatregelen' richting bedrijven.
In het afgelopen voorjaar is er binnen een tijdsbestek van enkele weken vier keer een stroomstoring geweest in Enschede, Hengelo, De Lutte en Twenterand. In Twenterand hield de uitval meerdere uren aan, waardoor ook het mobiele netwerk en internet wegviel. Bij een woon- en zorgcentrum in Vriezenveen bleven 'sta-op stoelen' omhoog staan en konden verstelbare bedden niet meer gebruikt worden.
Onbekendheid met plannen
Bij een regio-overstijgende stroomstoring gaat uiteraard een landelijk crisisplan in werking. In dat plan staat echter dat de crisiscommunicatie en coördinatie van noodstroom gedurende de eerste 72 uur in handen ligt bij de 25 veiligheidsregio's (en burgemeesters).
De regio's moeten dus zelf een plan van aanpak hebben. In Twente lag er ooit een crisisplan voor uitval van nutsvoorzieningen, maar dat dateert uit 2009. Sindsdien is er onder meer door digitalisering van het elektriciteitsnet veel veranderd. Hoog tijd dus voor een nieuw en geactualiseerd crisisplan.
Elektriciteit weg... en dan?
Een black-out is een stroomuitval, maar dan in een groter gebied en over een langere periode. Het kan dagen tot zelfs weken duren voordat de elektriciteit overal in het getroffen gebied is hersteld. Eerst kan er niet worden gepind in winkels, doen elektrische apparaten niet, staan treinen stil en blijven liften hangen. Na zo'n twee uur verdwijnt ook het signaal van de mobiele telefoon, alleen nooddiensten werken via een satellietverbinding. Zonder elektriciteit is er uiteindelijk ook geen gas en waterdruk. De NOS maakte een video over wat er in de uren na een black-out gebeurt. De Rijksoverheid heeft een website waarop staat hoe je jezelf kan voorbereiden.
Uit een inventarisatie onder dertien Twentse zorgorganisaties blijkt dat juist op het gebied van communicatie en noodstroom veel onduidelijkheid is. Slechts een deel van de organisaties heeft bijvoorbeeld plannen of voorbereidingen getroffen voor (langdurige) elektriciteitsuitval. Niet alle organisaties hebben met zekerheid beschikking over noodaggregaten en het is niet bekend hoe lang deze operationeel kunnen zijn.
Ook blijkt dat veel zorgorganisaties niet op de hoogte zijn regionale crisisplannen en welke rol de Veiligheidsregio Twente heeft. 'Door de onbekendheid van regionale plannen en consequenties kan nu geen juiste voorbereiding plaatsvinden', concludeert de GHOR in het zorgrisicoprofiel.
Thuisbeademing en digitale dossiers
Communicatie en noodstroom zijn gedurende een black-out van groot belang in de zorgsector. De instellingen lopen immers tegen tal van problemen en uitdagingen aan. Veel apparatuur valt uit, zoals alarmeringssytemen, verwarmingen en ventilatiesystemen. In Twente hebben ongeveer 200 inwoners thuisbeademing, deze mensen hebben binnen vier uur hulp nodig.
Na verloop van tijd, als het mobiele netwerk wegvalt, zijn ook digitale patiëntendossiers niet meer beschikbaar. Er moet dus worden gewerkt met papieren dossiers, het vaststellen van een diagnose of het voeren van een intakegesprek gebeurt handmatig en de uitwisseling van informatie tussen verschillende zorginstellingen wordt bemoeilijkt. In zorgcomplexen met meerdere verdiepingen kan drinkwater niet naar hoger gelegen verdiepingen worden gepompt. De toestroom van nieuwe patiënten neemt waarschijnlijk toe. Doordat bijvoorbeeld verkeerslichten uitvallen gebeuren er mogelijk meer ongevallen.
'Extreem scenario'
Tot zover de vaststelling van de tekortkomingen en uitdagingen, maar hoe nu verder? Volgens woordvoerder Ewout Lamé van het ROAZ kan de zorgsector de stroomuitvallen waar men momenteel mee te maken heeft prima opvangen met bestaande procedures. Het zorgrisicoprofiel gaat een stap verder. "Alle betrokken organisaties zijn daarbij expres uitgegaan van een zo extreem mogelijk scenario", aldus Lamé.
Daaruit zijn de hierboven genoemde knelpunten gekomen. Lamé: "In het zorgrisicoprofiel zelf staan een aantal concrete actiepunten, zoals bijvoorbeeld 'het maken van afspraken over alternatieven voor het delen van patiënteninformatie', 'afspraken maken over communicatie met personeelsleden' en 'afspraken over wijze van voortzetting overlegstructuren'." Daar zijn verantwoordelijke organisaties ROAZ en GHOR nu al mee aan de slag.
Papieren simulatie
Namens de Veiligheidsregio Twente laat woordvoerster Marina Katerberg weten dat nu de knelpunten in beeld zijn, de instanties er ook mee aan de slag kunnen. "Het verschilt in hoeverre de zorgpartners op dit risico voorbereid zijn. De een is heel goed voorbereid en de ander veel minder. Omdat het scenario de hele zorgketen betrof, heeft dat zeker invloed op de totale resultaten."
13 deelnemers
Op basis van vragenlijsten is er in totaal aan 13 (overkoepelende) zorgorganisaties gevraagd in hoeverre zij voorbereid zijn op grootschalige stroomuitval, een cyberaanval, een epidemie en drinkwatervervuiling. Dit zijn de deelnemers aan het onderzoek: Medisch Spectrum Twente, Ziekenhuisgroep Twente, OCON, Roessingh, Spoedeisende Hulp Twente, Centrale Huisartsenpost Almelo, Twentse huisartsen, Ambulance Oost, GGD Twente, Zorgschakel Enschede, Verloskunde Twente, Mediant, Dimence en Aveleijn.
In 2024 verzorgen GHOR en het ROAZ een 'papieren' simulatie van een grootschalige, langdurige stroomuitval om de bestaande procedures tegen het licht te houden. Hieraan zullen verschillende zorgorganisaties meedoen. "Een goed moment om van elkaar te leren en te kijken waar organisaties elkaar kunnen helpen", aldus ROAZ-woordvoerder Ewout Lamé.
Terwijl de planvorming verder wordt uitgewerkt, wordt het zorgrisicoprofiel de komende tijd in verschillende bestuurlijke overleggen besproken. In december doen de Twentse burgemeesters dat tijdens een vergadering van de Veiligheidsregio Twente.
In 1Twente Vandaag bespraken presentator Niels Veurink en verslaggever Wilco Louwes vorig jaar de risico's en gevolgen bij een black-out.
Gerelateerd
