In Depot: de maquette van het Janninkscomplex en een Enschedese top-maquettebouwer die verloren ging aan de markt
Ooit – nog niet zo heel lang geleden – stond een van de grootste en meest gerenommeerde maquettebouwers van het land in Enschede. De MuseumFabriek heeft een loei van een miniatuur van het Janninkscomplex in bezit, een voormalige textielfabriek. Het wordt op dit moment gerestaureerd.
Een uitgelezen kans om er een kijkje te nemen. Edwin loodst ons door een gelaagd verhaal van een complete fabriek uit een catalogus, het proces van baal tot textiel en dat van die Enschede maquette-baas die ter ziele ging aan de marktwerking, die zo nodig geïntroduceerd moest worden.
Wehkamp
Wie in die gouden eeuw van Enschede een extra fabriekje nodig had, bestelde er een. Moest je er wel de centen voor hebben natuurlijk, maar in een regio waar een kwart van het nationaal product werd verdiend, waren er mensen die niet meteen slecht sliepen omdat ze geldzorgen hadden. De bestelprocedure was simpel. Vergelijk het met hoe we dat voordat het wereldwijde web alomtegenwoordig was bij Wehkamp deden. Je vroeg een catalogus aan en zocht er eentje uit die je beviel. Letterlijk.
Het Enschedese Janninkscomplex - het staat er nog steeds (deels) - is er zo eentje. Je moet een beetje thuis zijn in fabrieksarchitectuur en ook eens in de omgeving van Manchester rondbanjeren, maar dan zie je het ook: niks Berlage of Hollandse school, deze Enschedese fabriek is zo Brits als wijlen Queen Elizabeth.
Turnkey
Die Britten lagen net een eindje op de Twentse fabrikanten voor. Zij hadden dat hele proces van katoenbaal naar keukendoen in de vingers, inclusief hoe je daar een fabriek en machines omheen bouwt. Dat de Britse koopmansgeest er ook mag zijn, bewijst het feit dat fabrieksbouwers ‘van de overkant’ kant en klare fabrieken in de verkoop hadden. Kwestie van modelletje uitzoeken en het werd geleverd. Inclusief machines, meubilair, watervat en sprinklerinstallatie, een spoorweg en kolenkitten - de hele rimram.
Lees verder onder de afbeelding.
Het is mede om die reden dat de maquette van het Enschedese Janninkscomplex dat hele maakproces heel mooi in beeld brengt. Van baal tot textielproduct, inclusief het verven en de opslag: het gebeurde allemaal in deze ene fabriek.
De maquette-afdeling van de sociale werkvoorziening
De maquette werd gemaakt door een afdeling van de DCW, de Enschedese sociale werkvoorziening. En dat was niet zomaar een afdeling: het atelier in Enschede groeide uit tot een van de grootste en meest professionele van het land. Stadsvernieuwing, parken, machines, woonblokken, villa’s - wilde je zichtbaar maken wat er aangelegd of gebouwd moest worden, dan moest je bij deze afdeling van de DCW zijn.
De maquettebouwers in Enschede hadden het dan ook stervensdruk. Opdrachten kwamen overal vandaan.
‘Het Jannink’ - groot en klein
In de ‘echte’ fabriek waren de fabriekspoorten inmiddels vervangen voor museumdeuren. In ‘Het Jannink’ was het textielmuseum van de regio gevestigd. Dat klopte aan bij de DCW; of het geen leuk idee zou zijn om in de oude fabriek een model te hebben. Dan kon je zien hoe het geheel er uit had gezien en hoe de fabriek altijd had gefunctioneerd. Een maquette, maar dan een met fabriekslampen, een stoommachine en draaiende spin- en weefmachines.
Lees verder onder de afbeelding.
Veel geld hadden musea niet - ook toen al. Dus het moest voor niets, tussen de andere bedrijven door. Dat lukte. Tot de jaren 80, toen die maquetteafdeling heel druk werd. Na een aantal jaren in een hoek stof te hebben verzameld, werd hij met een donatie af gemaakt.
Restauratie en verlies aan de markt
Nu wordt de Janninksmaquette van drie bij viereneenhalve meter voor de derde keer gerestaureerd. Het zijn met name de draaiende delen van het model die ‘m erg onderhoudsgevoelig maken. Net als vroeger wordt de hele boel door één machine en met één band aangedreven. Dat luistert nauw. Het laat maar zien hoe fabelachtig complex zo’n textielmachinerie in het echt was.
Kort nadat de maquette in het textielmuseum werd geplaatst, ging de bouwer op de fles. Sociale werkplaatsen moesten marktconform gaan werken. Een onzalig idee, dat Enschede een toonaangevende maquettebouwer kostte.
Elke week lichten collectiebeheerder Edwin Plokker en 1Twente-verslaggever Ernst Bergboer een object uit het depot van de Enschedese MuseumFabriek. Dat depot is een verhalen-kabinet: al die objecten vertellen stukjes Twentse geschiedenis - oeroud èn kakelvers. Meer zien en lezen? In het dossier op de website van 1Twente vindt je alle afleveringen.
