Enschede gaat dit jaar 880 miljoen euro uitgeven (en hier gaat het naartoe)

Hoe breng je alle ruim 880 miljoen aan inkomsten en uitgaven van de gemeente in kaart? In feite staat dit precies in de jaarlijkse begroting – het huishoudboekje – beschreven. Maar dat overzichtelijk is, dat is een ander verhaal. De geldstromen van Enschede zijn namelijk verdeeld over allerlei gemeentelijke taken die kriskras door verschillende programma's of thema's lopen. In de onderstaande figuur doen we een poging om wat orde te scheppen in deze chaos. Om het overzicht een beetje te bewaren, is er gekozen voor algemene beleidsthema’s.

Het zogeheten sociaal domein had bijvoorbeeld verder verdeeld kunnen worden onder tientallen kleinere potjes, waaronder huishoudelijke hulp, beschermd wonen, pleegzorg enzovoort, maar dat komt de overzichtelijkheid niet ten goede. Dat kan sowieso wat lastig zijn op een smartphone, dus is het aan te raden om de grafiek op een groter scherm te bekijken of apart te openen via deze link.

Waar gaat dat geld naartoe?

In de grafiek is het geld uit de inkomstenbronnen van de gemeente verdeeld over negen zogeheten ‘programma’s’. Denk aan Volksgezondheid & Milieu, Economische Zaken of Veiligheid. Een soort beleidsthema's dus. Vervolgens worden de uitgaven verder verdeeld over in totaal 41 bestemmingen. Om het wat makkelijker te maken zetten we de grootste kostenposten alvast op een rij.

1. Inkomensregelingen (129 miljoen). Oftewel: uitkeringen. Vooral de bijstandsuitkeringen, maar ook de IOAW, IOAZ, BBZ, schuldhulpverlening en armoederegelingen vallen hieronder.

2. WMO (126 miljoen). Als er iets een breed begrip is, dan is dat wel de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Hieronder vallen alle kosten voor huishoudelijke hulp, beschermd wonen, de daklozenopvang, dagbesteding en maatwerkvoorzieningen (denk aan scootmobielen, trapliften en de Regiotaxi).

3. Overhead (87 miljoen). Tien procent van de totale begroting, omgerekend zo’n 540 euro per inwoner, gaat in Enschede op aan overhead. Hieronder vallen de loonkosten van alle leidinggevenden in de ambtelijke organisatie, de afdelingen Financiën, P&O, Inkoop en Juridische Zaken, de ambtelijke ondersteuning van het college van B&W en het stadsarchief.

Let op: Inbegrepen zijn de kosten à 13 miljoen van Losser, voor wie Enschede de taken uitvoert. Niet in begrepen zijn álle personele kosten. Die vallen, net als het wagenpark en digitale infrastructuur onder de apparaatkosten (samen zo'n 155 miljoen euro) en worden in de begroting meegerekend in kosten van een bepaalde taak.

4. Jeugdzorg (86 miljoen). Alle kosten die voortvloeien uit de jeugdzorg, waaronder pleegzorg, dagbesteding, uithuisplaatsingen en ggz-zorg voor minderjarigen.

5. Participatie (40 miljoen). Officieel heet dit potje ‘Samenkracht en burgerparticipatie’. Denk aan ondersteuning voor mantelzorgers en vrijwilligers, welzijnswerk, buurthuizen, kinderopvang, inburgering, kost voor de noodopvang voor asielzoekers en het LHBTI-beleid.

Waar komt al dat geld vandaan?

Als je bijna 900 miljoen euro wil uitgeven, dan moet dat geld ook ergens vandaan komen. Op de Klokkenplas achter het stadhuis groeit geen geldboom, dus krijgt de gemeente geld van anderen. Grofweg zijn de inkomsten te verdelen in drie groepen: geoormerkte gelden, doelbelastingen en algemene middelen.

Geoormerkte gelden zijn subsidies of bijdragen – vaak van andere overheden – die maar voor één taak zijn bedoeld. Een voorbeeld daarvan zijn de bijstandsgelden. In veel gevallen gaat het om co-financiering. Het is gebruikelijk dat de gemeente de helft meebetaalt aan een fietssnelweg en dat de rest wordt aangevuld door de provincie. Ook om woningbouwprojecten van de grond te krijgen zijn er zulke subsidies.

Hoe zit dat met belastingen?

Een belangrijke inkomstenbron van de gemeente zijn de lokale lasten. Maar liefst 133 miljoen euro gaan alle huishoudens, organisaties en ook bezoekers van Enschede dit jaar samen opbrengen, maar het is maar beperkt mogelijk om te zeggen waar dit geld precies naartoe gaat. Dat komt omdat slechts een klein gedeelte van de belastingen een zogeheten doelbelasting is.

Een doelbelasting betekent dat de opbrengsten maar voor één taak ingezet mogen worden. De afvalstoffenheffing (inzamelen en verwerken huisvuil), rioolheffing (riolering, klimaatadaptatie, stadsbeken) en de leges voor vergunningen en (reis)producten bij de publieksbalie in het Stadskantoor vallen onder doelbelastingen. De opbrengsten mogen niet hoger zijn dan de totale kosten ervan. Lager mag wel, dan moet er gewoon bijgepast worden.

De rest van de lokale lasten (62 miljoen) belandt in de pot met algemene middelen. Dat geld mag overal aan uitgegeven worden. Onder deze vorm van belastingen vallen bijvoorbeeld de onroerendezaakbelasting (ozb) voor huiseigenaren, de parkeergelden en de toeristenbelasting. Maar ook de hondenbelasting, dat maar voor een minimaal aandeel wordt besteed aan het onderhouden van hondenveldjes, is een algemene belasting.

Aan de knoppen draaien

Als de gemeente zijn takenpakket wil vergroten of meer regels wil invoeren, betekent dat in feite meer overheid. En dat brengt kosten met zich mee. Die kosten kunnen eigenlijk maar op twee manieren betaald worden: via (hogere) belastingen of door hetzelfde bedrag te bezuinigen/schrappen op andere taken. Dat zijn de knoppen waar aan gedraaid kan worden. Omdat een deel van de gemeentelijke gelden geoormerkt is, wordt in het laatste geval gekeken naar de algemene middelen.

De algemene middelen worden grotendeels gevoed door het Gemeentefonds, een Rijksbijdrage die op basis van een moeilijke rekensom waarin tal van factoren worden meegenomen geld over alle gemeenten verdeeld. Uiteindelijk is ook dit belastinggeld van alle Nederlandse belastingplichtigen, want dat is weer de belangrijkste inkomstenbron van de Rijksoverheid.

Het geld uit het Gemeentefonds is voor een deel wel aan taken toegeschreven (zoals Wmo), maar mag, als de gemeente dat goedkoper kan uitvoeren, ook aan andere zaken worden besteed. Andere onderdelen van de algemene middelen in Enschede zijn opbrengsten uit grondverkoop, beleggingen, geld dat uit spaarpotjes is gehaald en een bijdrage van de gemeente Losser voor het uitvoeren van ambtelijke taken.